Туризм саласындағы еңбекақы мен еңбек қоры

Туризм басқ а экономикалық қ ызметтерге қ арағ анда бірқ атар ө згешеліктері бар. Басты ө згешелігі ө ндірістік дә рістің нә тижесі туристік ө нім немесе туристік қ ызмет тү ріндегі тауар болып табылады.

Туристік ө німнің басқ а тауарлардан ерекшелігі мыналар болып табылады:

- туристік ө нім материалдық емес, оны қ аптап тастауғ а болмайды. Мысалы, жең іл ө неркә сіп тауарлары (сатылмай қ алғ ан тур немесе қ онақ т ү йдегі орналастырылмағ ан бө лме тікелей шығ ын болып табылады жә не оны қ алпына келтіруге болмайды);

- туристік ө німді меншікке алуғ а болмайды;

- туристік ө німді ө ндіру оны тұ тынумен қ атар жү ргізіледі (клиент тауарды сатып алар кезде ө зі жеке қ атысады);

- тұ тынушы немес клиент туристік ө німді шығ аруғ а қ атысады;

- тұ тынушы туристік ө німді ө теу кезінде қ ызметтерді алу дайындығ ына ие болады.

Жоғ арыда кө рсетілген ерекшеліктер туризмдегі ең бек сипаттамаларын ескереді. Оның ерекшеліктері тө мендегідей болып табылады: туристік фирмада жұ мыс істейтін менеджер кең бейінді маман болғ андық тан, ол жоғ ары квалификацияғ а, экономика (бухгалтерлік есеп, қ аржыландыру, жоспарлау, банктік іс жә не т.с.с.), маркетинг, қ ұ қ ық тану, туристік ө нім ө ндіру технологиясы (қ ызмет кө рсету), ә леуметтік психология салаларында терең білімді болу керек, іскер келіссө здер жү ргізе білу, фирма клиенттерінің санын кө бейте білу керек, іскер келіссө здер ж.ргізу білу, фирма клиенттерінің санын кө бейту білу керек, ұ йымдық қ асиетке ие болып, аң ғ арғ ыштық, тапқ ырлық, қ айраттылық жә не жоғ ары моральдік қ асиеттерге ие болу керек. Сө йтіп туристік фирма менеджерінің ең бегі ақ ылдық, шығ армашылық сипатқ а ие.

Туристік кә сіпорынның ең бек қ орлары – кә сіпорында жұ мыс істейтін жә не оның тізімдегі қ ызметкерлер қ ұ рамына жұ мысқ а қ абылданғ ан барлық жұ мысшылар саны кіреді.

Туристік кә сіпорын сапасы мінездемесі тө мендегілер арқ ылы анық талады:

- туристік кә сіпорынның табыс кө лемі;

- оның қ аржылық жағ дайы;

- туристік фирманың беделі;

- бә секелестік қ абілеттілігі;

- клиенттерге сапалы қ ызмет кө рсету, туристік фирмағ а шығ ындардың болмауы [3].

Қ азіргі таң да туризм индустриясында ең бек қ орымен қ амтамасыз ету мә селесі жоқ. Тек қ ана жоғ ары білімді мамандар кадрларының жетіспеушілігі байқ алады.

Туризм саласы ең ү лкен жұ мыс беруші сектор болып табылады.

Ең бекақ ы – жұ мыс беруші істеген жұ мыс ү шін беруге тиіс ақ шалай тү рдегі сыйақ ы жиынтығ ы.

Ең бекақ ы функциялары:

- ұ дайы ө ндірістік;

- ынталандырушы;

- реттеуші;

- ө темдік

Туристік кә сіпорында ең бекақ ы тө леудің келесі формалары белгілі:

- уақ ытша-сыйақ ы;

- істелген жұ мы ү шін сыйақ ы лар;

- жолдама бағ асына қ арай процентпен есептеу;

- туармен ө німді тө леу;

- халық аралық семинарларғ а жіберу;

- 20 жолдама сатқ аны ү шін белгілі бір маршрутқ а тегін жолдама;

- демалысқ а қ осымша кү ндер;

- нормадан тыс қ ызмет кө рсеткені ү шін қ осымша сыйақ ы.

Сонымен қ атар кә сіпорындар мен ұ йымдардың ең бек ө німділігіне жұ мысшыларды материалдық ынталандырудың дең гейі мен дұ рыс ұ йымдастырылуы ү лкен ық палын тигізеді. Нарық қ атынастарының қ алыптасу кезең інде бұ л фактор шешуші рольге ие болады. Жоғ арыда келтірілген фокторлардың барлығ ы сандық есептеулерге келеді, сондық тан оларды сә йкес келетін статистикалық кө рсеткіштерімен кө рсетуге болады. Мысалы, бір жұ мысшының ең бек ө німділігімен кә сіпорындағ ы жалпы ең бек ө німділігінің арасындағ ы байланысты, сауда мен тізімдегі жұ мысшылардың орташа саны арасындағ ы байланысты кө рсетуге болады.

Ең бек пен жалақ ының жылдық статистикалық кө рсеткіштері негізінде жұ мысшылардың біліктілігін, ең бек ө тімін, мамандығ ын сипаттайтын кө рсеткіштерді алуғ а болады.

Ең бекақ ыны тө леуді ұ йымдастыруда ә рбір кә сіпкер мынадай мә селелерді шешуге тиіс: кә сіпорын жұ мысшыларының жеке жетістіктеріне тө ленетін сыйақ ылардың мө лшерлері мен крийтерийлерін анық тау; жә не т.б. кә сіпкерді бірінші кезекте оның біліктілігіне, орындай алатын жұ мысшының кү рделілігіне байланысты болады. Жұ мысшының біліктілік дең гейі ү ш фактормен анық талады, олар жалпы білім дең гейімен, арнаулы дайындығ ымен, ө ндірістік ең бек ө тілімен. Жоғ арғ ы біліктіліктегі жұ мысшы ә рине жалақ ыны кө бірек алуы керек. Ең бек саны заң ды тү рде бекітілген жқ мыс уақ ытының ұ зақ тығ ымен анық талады. Ұ зақ жұ мыс уақ ыты да жоғ ары тө ленуі тиіс. Ең бек ақ ы дең гейі жұ мысшы ө зін жә не ө зінің жануясын асыра алатындығ ындай дең гейде болу керек. Жоғ ары ең бек ақ ығ а кез келген жқ мысшы ө з назарын аударады жә не ол жалақ ығ а ол кә сіпорында белгілі бір уақ ытқ а дейін жұ мыс істей алады.