Сенсорлы алалияны түзету жұмысының принциптері мен міндеттері, мазмұны

Сенсорлы алалияда логопедиялық ә сер ету сө йлеу тілінің қ ұ рамын саналы тү рде талдауғ а ү йретуге, фонематикалық қ абылдауын дамытуғ а, сө з қ ұ рылымын тү сінуге бағ ытталады.

Сенсорлы алалиясы бар балаларды оқ ытқ ан кезде ә рекетті дамытуғ а, сө йлеу тілінің дыбыстық жә не морфологиялық талдауын қ алыптастыруғ а бағ ытталғ ан арнайы ә дістер қ олданылады. Бұ л жерде ө з сө йлеу тілін тү сінудің, танымдық ә рекеттерінің, бала тұ лғ асының жалпы ерекшеліктері жетілмеуінің дең гейі ескеріледі.

Жұ мыстың негізгі қ ағ идасы - баланың сө йлеу ә рекетінің барлық жағ ына кезектілікпен жә не жү йелі тү рде ә сер ету болып табылады. Жұ мыс істемес бұ рын, баланың ө мірімен, тұ рмысымен, оны қ оршағ ан ортамен, жақ ын адамдарымен, ойыншық тарымен, танысқ ан жө н. Себебі олар баланың мү мкіндіктерін, қ ызығ ушылығ ының шең берін айқ ындап, қ арым-қ атынастың жолдарын жә не алдағ ы жұ мыстың бағ дарламасын белгілеуге мү мкіндік береді. Отбасында балағ а айтылғ ан сө здердің сипаты мен кө лемі айқ ындалады. Педагогпен ата-аналар тұ рмыстық жағ дайдағ ы нұ сқ ау-сө здердің тізімін жазып қ ояды. Олар сабақ тарда, кү нделікті ө мірде ө згертілмеген тү рде қ олданылады. Баланың сө зге қ атысы жоқ дыбыстарды қ абылдау дең гейі анық талады (тыныш жерде немесе шуылдағ ан жерде).

Жұ мыстың негізгі міндеттері: қ оршағ ан орта дыбыстарына, сө йлеу тілінің дыбыстарына қ ызығ ушылығ ын арттыру, оларғ а еліктеу қ ажеттілігімен мү мкіндігін дамыту, сө здік жә не сө зсіз дыбыстарын ажырату.

Жалпы педагогикалық жұ мыс сө йлеу тілінің психофизиологиялық негізін, іс-ә рекеттердің негізгі тү рлерін қ алыптастыруғ а, еркін зейінін, кө ру жә не акустикалық ұ станымдар мен дифференциялауды дамытуғ а бағ ытталады. Жұ мыс сө з дыбыстарынан емес, шуларды, сө зге қ атысы жоқ дыбыстарды ажыратудан басталады. Алайда, ол балағ а тек қ ана ол жақ сы оқ ытылып, онда қ арапайым тұ рақ тану болғ анда жә не ө німді іс-ә рекет мү мкіндігіне ү йретілгенде ғ ана қ олжетерлік болады.

Балағ а еш нә рсе ү йретілмесе, оның зейіні тұ рақ ты болмаса, іс-ә рекеттердің қ арапайым тү рлері қ алыптаспаса дыбыстарды қ абылдауын дамыту жұ мысы мү мкін болмайды.

Мү мкіндігінше ерте, баланы сө з тіркестерімен, фразаларды қ абылдауғ а ү йретеді. Олардың алғ ашқ ылары ү лгі тү рде болады: сө здер белгілі кезекте интонациясы ө згертілмей айтылады. Балағ а айтылғ ан нұ сқ аулар, кү нделікті тұ рмыстық сипатта болады. Ең алдымен, ол бір адамды тү сінуді ү йренеді, кейін баланың кө бейіп келе жатқ ан мү мкіндіктеріне сай, осы жұ мысқ а оны қ оршағ ан ересек адамдар да қ атыстырылады.

Бала мынадай нұ сқ ауларды тү сінуге ү йренеді: «есікті аш», «орамалды ал», «кітапты ал», сабақ барысымен жә не тұ рмыстық жағ даймен байланысты т.б. Мұ ндай нұ сқ ауларды тү сінуге ү йретуге арналғ ан жұ мыс ым-ишарағ а, сү йеніп жасалады, балағ а кө рнекі-бейнелі-ә рекетті кешенді жағ дайды сө збен байланыстырып саналы тү рде қ абылдауғ а кө мегін тигізеді.

Мұ ндай балалармен жұ мыс кү рделі, ә ртү рлі жағ дайда, ә р тү рлі тә сіл қ олданғ анда тиімді болуы мү мкін. А. Г. Ипполитованың ойы бойынша, жұ мыстың алғ ашқ ы 3—4 айында тү сінбеумен сө йлемеудің ең қ иын жағ дайында баланың 8—10 сө зді тү сінуіне қ ол жеткізуге болады, алайда, 2—4 сө з оның белсенді сө з қ орында пайда болады. Тиімділігі аз болғ ан соң, жұ мыстың қ ажет- қ ажет еместілігі туралы сұ рақ туындайды. Арнайы стационар, арнайы балабақ шадағ ы сабақ тардың мө лшері ә ртү рлі, баланың жағ дайына байланысты — 3—5 минуттан, 20—30 минутқ а дейін, кү ніне 2—3 реттен. Кейіннен, амбулаторлы жұ мыста бала аптасына 2—3 рет, 20— 30 минуттан сабақ алып, ү йде бекіту жұ мыстары жү ргізіледі. Сенсорлы алалиясы бар балалардың кейбілеулері сө йлеу мү мкіндіктері шектеулі балаларғ а арналғ ан мектептерде немесе кө мекші мектептерде оқ ып, логопедтің кө мегін алады. Сенсорлы алалияның диагностикасы кү рделі, кө п жағ дайларда қ орытындыны мө лшерлеп шығ арады. Сенсорлы алалиясы бар балаларды келешекте зерттеп, олармен жасалатын тү зету-тә рбиелеу жұ мысының жү йесін қ ұ ру — логопедия теориясы мен тә жірибесінің ө зекті мә селесі болып табылады.