Сонымен бірге электрондық құрал әзірлеген дәйекті түрде біртіндеп дәнді бірінен соң бірін қапсыра ұстайтын.

Дә ннің салмағ ы да сол дақ ылдың iрiлiгін сипаттайтын басқ а кө рсеткіштері сияқ ты кө птеген факторларғ а байланысты елеулі шектерге ауытқ иды, сол себептен дә ннің физикалық қ асиетін (1000 дә нінің массасы) сипаттауда ә детте оның шамасының ауытқ у шегін келтіреді. Дә нді дақ ылдарының 1000 дә нінің массасы мына шектерде болады (кесте 3.3.1):

3.3.1 – Кесте. Астық дақ ылдарының 1000 дә нінің массасы

Астық ты зерттеу барысындағ ы ең кү рделі сапа кө рсеткіштерін талдауын дамытуғ а ық пал ететінін жә не астық пен жұ мыс жасау тә жiрибесi жетілдіру ү шiн дә ннің меншiктi салмағ ын немесе тығ ыздығ ын анық тауды ү лкен мә ні бар. Дә ннің меншiктi салмақ шамасы сондай-ақ кең шегінде ауытқ иды. Негiзiнде меншiктi салмақ дә ннің анатомиялық қ ұ рылысына жә не химиялық қ ұ рамына тә уелді болады.

Астық тың қ ұ рамындағ ы заттар ә р тү рлi меншiктi салмақ қ а ие: крахмалдың -1, 555 г/мл; ақ уыздың - 1, 345; дә н маң ызының - 1, 250 – 1, 280; ә р тү рлi тү птегі майдың - бірден кем болады.

Сонымен, дә ннің меншікті салмағ ы жоғ ары болады, егер оның қ ұ рамындағ ы крахмалдын мө лшері жоғ ары болса, ал ақ уыз немесе май мө лшері кө п болса, онда дә ннің меншікті салмағ ы тө мен болады. Дә ннің ұ лпасындағ ы бос қ уыстар да меншiктi салмақ ты едә уір тө мендетеді. Бұ л қ ауызды дақ ылдарды астық тарда байқ алады - сұ лы, арпа, кү рiш, қ абыршақ тардың жә не тұ қ ымның арасында шын мә нінде ауа толтырылғ ан бос қ уыстар бар.

Дә ннің анатомиялық бө ліктерінің қ ұ рылысы жә не химиялық қ ұ рамы ә р тү рлi болғ андық тан олар ә р тү рлі меншікті салмақ пен сипатталады (кесте 3.3.2).

3.3.2 - Кесте Бү тін бидайдың дә нінің жә не оның бө ліктерінің меншiктi салмағ ы (Цвибаку бойынша, г/мл)

3.3.2 кестеде кө рсетілген деректер бойынша крахмалы басым эндосперм ең ү лкен меншiктi салмақ қ а ие, ал майғ а бай ұ рық та меншiктi салмақ едә уір кiшi ү лесте, қ абық тарда клетчатканың мө лшері кө п, сондық тан ол оданда тө мен, себебі олардың арасында капиллярды бос қ уыстар бар.

Егер астық дә ні нашар жетілген оның эндоспермі толық дамымағ ан, ал оның қ абық тары керсінше кө терің кі болса, мұ ндай дә н кіші меншікті салмақ қ а ие, толық жетілген дә нге қ арағ анда. Шынылы эндоспермнің қ ұ рамында ақ уызды заттектер ережеге сә йкес кө п болғ анмен, алайда оның меншікті салмағ ы артық, ұ нтә різдес эндоспермге қ арағ анда, бірақ та ұ нтақ таудан кейiн шынылы жә не ұ нтә різдес эндоспермнің бө лшектерінің меншiктi салмағ ы бірдей болады.

Осы кө рсеткіштің ұ нтақ тауғ а дейінгі шама айырмашылығ ы сірә оның ұ лпасының қ ұ рылымының ерекшелiктерiмен тү сiндiріледі. Ұ нтә різдес эндоспермде небә рі бос қ уыстар бар болуы ық тимал.

Дә ннің ылғ алдылығ ы жоғ арлағ ан сайын оның меншiктi салмағ ы заң ды тү рде тө мендейді. Астық ты бағ алауының тә жірибесі ү шін бұ л жағ дайдың ү лкен маң ызы бар. Жоғ ары ылғ алдылық тағ ы дә ннің физикалық қ асиетінің кө рсеткіштері нашарлайды, ал кептіргенде олар бірталай жақ сарады.

Меншiктi салмақ ты анық тау ә дiстерi қ арапайым жә не кү рделi аппаратураларды талап етпейді. Қ ажетті меншiктi салмақ ты толық есептеу ү шiн дә ннің кө лемін жә не оның салмағ ын алдында келтірілген ә діспен анық тауғ а болады.

Басқ а ә дісте, зерттеуге алғ ан дә ннің ө лшендiсiн бір жартысы тү біне шө гетін, ал екiншi - батпай қ алқ ып бетіне шығ атын сұ йық тық ты таң дайды.

Осы сұ йық тық тың ү лесті салмағ ын біле тұ ра, зерттелетін дә нің орташа меншiктi салмағ ын анық тауғ а болады. Казіргі уақ ыттадә ннің меншікті салмағ ын белсенді тү рдеайрық ша нақ ты анық тау ү шін пикнометрлік ә дісін кең қ олданады. Бидай неғ ұ рлым ірі болса, соғ ұ рлым жақ сы дайындалады, соғ ұ рлым 1000 бидайдың салмағ ы кө бірек болады. Нашар дайындалғ ан дақ ылдың эндоспермі мыжырайғ ан, салмағ ы тө мен болады.