![]() Главная страница Случайная страница КАТЕГОРИИ: АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника |
Мұнай кен орындарын игеру режимдері
Қ абат бойынша сұ йық ты ұ ң ғ ыманың тү п аумағ ына (ө те тө мен қ ысым нү ктесіне) жеткізу қ абат энергиясының есебінен жү зеге асады. Қ абат қ ысымының ә серінен сұ йық сығ ылғ ан кү йде болады. Кен орнын пайдалану барысында, ә детте қ абаттағ ы қ ысым тө мендеп отырады. Сондық тан қ абаттағ ы мұ най қ орын, қ абат қ ысымы тө мендеп, қ ажетті қ ысымды ұ стап тұ руғ а мү мкін болмай қ алғ анғ а дейін алудың маң ызы бар. Қ абаттағ ы қ ысымның ө згеруіне тұ рақ ты тексеру жасалып отырады жә не оның тез ө згеруі кезінде кен орнына ә сер етудің қ олдан жасалғ ан ә дістерін, яғ ни оның ішінде қ абаттық қ ысымды ұ стап тұ ру ә дістері қ олданылады. Қ абаттың энергетикалық қ орын сипаттайтын, қ абат қ ысымының тө мендеу қ арқ ындылығ ы, кен орнын игеру жобасымен себепші болатын мұ най, газ жә не су қ абатындағ ы сұ йық ты алу қ арқ ындылығ ына жә не кен орнын игеру барысында қ абаттық қ ысымды ұ стап тұ ру жү зеге асырыла ма, жоқ па соғ ан байланысты. Бұ л қ олдан жасалғ ан факторлар. Екінші жағ ынан, қ абаттағ ы энергия қ оры, бастапқ ы қ абаттық қ ысым шамасы жә не оның тө мендеу қ арқ ындылығ ы кен орнының табиғ и - жаратылыс факторларына да байланысты болады. Оларғ а: § кең ейту энергиясы кен орнын игеру кезінде пайдаланылатын газды шапканың бар болуы; § қ абат жү йесінде серпімді энергияның бар болуы; § кең ейту энергиясы қ абаттағ ы сұ йық жә не газдардың ұ ң ғ ыма тү біне жылжуын келтіретін мұ найда ерітілген газ қ ұ рамының бар болуы; § игеру кешенін қ абаттағ ы нұ сқ а сыртынан сумен тұ рақ ты қ оректендіру кө зінің бар болуы жә не оны сумен алынғ ан мұ найдың орнын толтыру қ арқ ындылығ ы; § қ ұ лау бұ рышы ү лкен қ абаттағ ы мұ найды ығ ыстыруғ а тиімді ық пал жасайтын гравитациялық факторлар. Табиғ и жағ даймен айқ ындалатын, кө рсетілген факторлар, кен орнын қ алыптастыру процесімен байланысты. Пайдалану жә не су айдау ұ ң ғ ымалары жү йесімен су айдау кезінде кеуекті қ абатта байқ алатын процестерді анық тайтын барлық табиғ и жә не қ олдан жасалғ ан факторлардың жиынтығ ын қ абат режимі деп атау қ абылданғ ан жә не ол келесі бес режимге бө лінеді: - су арынды режим (табиғ и жә не қ олдан жасалынғ ан); - серпімді режим; - газ арынды режим (газ шапкалы режим); - ерітілген газ режимі; - гравитациялық режим. Ұ ң ғ ымадан сұ йық алудың технологиялық нормалары - шектеулі рұ қ сат етілген динамикалық тү птік қ ысымдар, ө ндірудің гидродинамикалық кө рсеткіштерін болжауғ а, сұ йық жә не газды ө ндіру кө лемін анық тауғ а, ұ ң ғ ымалардың сулану барысын есептеуге арналғ ан математикалық амалдарды таң дау, сонымен бірге мұ най берудің мейлінше мү мкін ақ ырғ ы коэффициентіне қ ол жеткізу ү шін игеру кезінде қ ажетті кен орнына ә сер ету шараларын дұ рыс бағ алауғ а байланысты. Алайда кен орнының тә ртібін анық тау оң ай емес, себебі кейбір жағ дайларда режимді анық тайтын кө птеген факторлар бір мезгілде байқ алады.
Су арынды режимнің пайда болу шарты: Мұ ндағ ы
2.1-сурет. Геологиялық жағ дайдағ ы табиғ и суарынды режимнің ү лгісі. 1 - мұ най қ абаты; 2 - гидродинамикалық ө ткізгіш қ абат; 3 - қ оректендіру аумағ ы; 4 - ө ндіру ұ ң ғ ымалары.
Бұ л шартта қ абатта еркін газ болмайды, тек мұ най немесе мұ найлы су сү зіледі. Ө ткізгіш қ абат мұ най алу аймағ ының табиғ и су кө зі ретінде ө зен арнасы қ ызметін атқ аратын қ оректену аймағ ымен гидродинамикалық байланысты қ амтамасыз етеді. Қ атпарлар қ ұ рылу барысы нә тижесінде кеуекті жә не ө ткізгіш қ абаттар арқ ылы мұ най алу кезінде қ абатты сумен ү здіксіз қ оректендіру, ө тетін ө зен арнасы ауданында жоғ арғ ы қ абатқ а шығ уғ а жол ашуы мү мкін. Мұ найдың су арынды режимі кезінде оның нұ сқ а сыртындағ ы немесе ұ ң ғ ымамен айдалатын сумен орын ауысуы қ атар жү реді, бұ л уақ ыт ішіндегі ұ ң ғ ыма ө німінің, қ абат қ ысымы мен газ факторының тұ рақ тылығ ын тү сіндіреді (2.2-сурет).
2.2-сурет. Суарынды режим кезіндегі кеніштің игеру кө рсеткіштерінің қ исық тары. 1 - қ абат қ ысымы; 2 - мұ най ө ндіру; 3 - газ факторы; 4 - суды ө ндіру.
Газ факторының тұ рақ тылығ ы кезінде Серпімді режим кезінде мұ найдың ығ ыстырылуы, мұ най кенішін қ оршап тұ рғ ан су мен қ абат қ аң қ асы ә серінен мұ найдың ө зінің серпімділік кең еюі ә серімен жү зеге асады. Бұ л режимнің қ олданылуының міндетті шарты қ анығ у қ ысымынан қ абаттағ ы қ ысымның жоғ ары болуы Ортаның серпімділігінің кө лемді коэффициенті бірлік қ ысымның ө згеруі кезінде осы кө лем ө згеретін осы ортаның бастапқ ы кө лемінің ү лесі ретінде анық талады, яғ ни Мұ ндағ ы
Қ ысымның тө мендеуіне кө лемнің ұ лғ аюы сә йкес келетіндіктен, алдына теріс таң ба қ ойылады. Кеуекті қ абаттың қ атты қ аң қ асы ішкі қ ысымның ө згеріп кеуекті ортадағ ы қ ысымның азаюы кезінде қ абат жабындысының ө з бө лшектерінің шө гу кө лемінің ө згеруі салдарынан тү рі ө згереді, бұ л кеуектіліктің азаюына жә не сұ йық тың қ осымша ығ ыстырылуына ә келіп соғ ады. Тә жірибелік мә ліметтерден белгілісі: Су ү шін Мұ най ү шін Тау жынысы ү шін Серпімді режимнің қ олданылуына қ олайлы жағ дай тудыратын геологиялық шарттар: - тұ рақ ты қ оректенуі жоқ, жабық кен орны; - мұ найлылық нұ сқ асы шетте тұ рғ ан, мол суғ а қ анық қ ан аймақ; - газды шапкасының жоқ тығ ы; - қ абаттың мұ найғ а қ анық қ ан бө лігінің нұ сқ а сыртындағ ы аймақ пен тиімді гидродинамикалық байланысының бар болуы; - қ абаттық қ ысымның қ анығ у қ ысымынан жоғ ары болуы. Газ шапкалы режимде қ абаттағ ы энергия кө зі болып геологиялық жағ дайда газ шапкасында шоғ ырланғ ан газдың серпімділігі табылады. Бұ л ү шін кен орны жағ алай ө ткізбейтін жыныстармен немесе тектоникалық бұ зылулармен оқ шауланғ ан болуы қ ажет. Егер нұ сқ а сыртында су болса, онда ол белсенді болмауы керек. Мұ най кеніші газды шапкасымен байланыста болуы тиіс. Мұ ндай шарттарда бастапқ ы қ абаттық қ ысым қ анығ у қ ысымына тең болады, себебі кен орнын дренаждау газды шапканың ү здіксіз кең еюі кезінде ө теді жә не мұ най ә рдайым газбен байланыста болады. Мұ ндай кен орнын игеру кезінде орташа қ абаттық қ ысымның ө згеру қ арқ ындылығ ы игеру қ арқ ындылығ ына жә не газ шапкасының кө лемдік қ атынасына жә не кеніштің мұ найғ а қ анығ у бө лігіне байланысты ә р тү рлі болуы мү мкін. Еріген газ режимінде мұ най кенішін ү здіксіз мұ найдан газды айырумен жә не оның еркін кү йге кө шуімен, осының есебінен мұ най-газ қ оспасының ұ лғ аюымен жә не осы қ оспаның тө мендетілген қ ысым нү ктелерінде (ұ ң ғ ыма тү бінде) сү зілуі болады. Бұ л режим кезінде қ абаттық энергия кө зі мұ най-газ қ оспасының серпімділігі болып табылады. Еріген газ режимінің пайда болу шарттары: - - нұ сқ а сыртындағ ы судың жоқ болуы немесе белсенді емес судың нұ сқ а сыртында болуы; - газ шапкасының жоқ болуы; - геологиялық кеніш жабық болуы керек. Осындай жағ дайларда қ абаттағ ы энергия қ абаттың мұ найғ а қ анық қ ан бө лігінің барлық кө лемінде біркелкі бө лінген болады. Мұ ндай режимде кен орнының алаң ы бойынша ұ ң ғ ымалардың біркелкі орналасу тә ртібі заң ды. Еріген режим жағ дайында кен орнындағ ы орташа қ абаттық қ ысымның ө згеру заң дарын қ арастырамыз жә не келесі шартты қ абылдаймыз [1]:
Рнач -дан Р-ғ а дейін қ ысымның ө згеруі кезінде Генридің еріген газдың сызық тық заң ы орындалады деп есептеп қ ысым тө мендеген кезде Vн - мұ най кө лемінен бө лініп шық қ ан газ кө лемін анық тауғ а болады. мұ ндағ ы: V - стандартты жағ дайғ а келтірілген бө лінген газ кө лемі. Еріген газ режимі қ абаттағ ы қ ысымның тез тө мендеуімен жә не ө ндірудің белгілі сатысында шарық тау шегіне жететін, ал одан кейін жалпы тү гесілуі мен кен орнының толық газсыздануы нә тижесінде тө мендей бастайтын газ факторының ұ лғ аюымен сипатталады. Режим мұ най беру коэффициентінің ө те тө мендігімен ерекшеленеді, кей жағ дайларда оның мә ні 0, 25-ке тең болады. Кен орнына қ олдан ә сер етпесе онда бұ л режим тиімсіз. Алайда игерудің алғ ашқ ы кезең дерінде ұ ң ғ ымалар аз уақ ыт болса да фонтанды ә діспен игеріледі. Еріген газ режимі жағ дайында кен орнын игерген кезде (қ олдан ә сер етпеген жағ дайда) ұ ң ғ ыма ө німінде су болмайды. Гравитациялық режимі – деп, ұ ң ғ ыма тү біне сұ йық тың сү зілуі «еркін жоғ арғ ы беттің» бар кезінде ө тетін режимді атайды. Еркін жоғ арғ ы бет – деп, қ ысым барлық нү ктелерде тұ рақ ты болып қ алатын сү зілудің қ озғ алмалы жағ дайында пайда болатын сү зілуші сұ йық тың бетін немесе мұ най-газ тү йіскен шекараны атайды. Бұ л режимді кейде қ ысымсыз деп атайды, дегенмен бұ л дә л айтылғ ан пікір емес. Гравитациялық режим кез-келген кен орнында оны игерудің соң ғ ы сатысында еріген газ режимінің табиғ и жалғ асы ретінде пайда болуы мү мкін. Анық тамадан байқ ағ анымыздай, егер ұ ң ғ ыманың қ ұ быр сыртындағ ы кең істігінде атмосфералық қ ысым болса, онда бұ л қ ысым қ абаттың мұ найғ а қ анық қ ан немесе газғ а қ анық қ ан бө ліктерін бө ліп тұ ратын бос орынның барлық бос кең істігінде қ алыптасады жә не ұ ң ғ ымағ а сұ йық тың сү зіліп келуі қ абаттың алыстатылғ ан бө лігіндегі сұ йық дең гейінің айырмашылығ ы ық палымен немесе тікелей ұ ң ғ ыманың қ абырғ асында ө теді. Ұ ң ғ ыманың қ ұ быр аралық кең істігіндегі шамадан тыс қ ысым кезінде сұ йық тың сү зілуі бұ рынғ ысынша сұ йық дең гейінің айырмашылығ ы ә серімен жү зеге асады, яғ ни бұ л қ ысым барлық бос кең істікте қ алыптасады. Кө лденең қ абаттарда бұ л режимнің тиімділігі ө те аз. Ұ ң ғ ымалардың ө німі ө те тө мен, бірақ тұ рақ ты ө німмен сипатталады.
|