Зертханалық жұмыстарды орындауға арналған әдістемелік нүсқаулар

Экранмен жұ мыс жасау арқ ылы экранды толық тазартуғ а, файлды экранғ а шығ аруғ а, текстік файлдар туралы ақ парат алуғ а болады. Дискімен жұ мыс жасағ анда оны форматтауғ а, белгі салуғ а, бү лінген бө ліктердегі дискіні тексеруге жә не дискідегі файлдардың орналасу ретін ұ йымдастыруғ а болады.

Текстік файлды экранғ а шығ ару ү шін type командасы қ олданылады.

Команда форматы:

Type [текстік файлдың аты]

Мысалы, Type Astana – экранғ а Astana файлын шығ арады.

Файлдарды экранғ а шығ аруды CTRL+S арқ ылы тоқ татуғ а болады. CTRL+S қ айта басу арқ ылы экран текстік файлдарды қ айта шығ аруды бастайды.

Экранды тазалау ү шін CLS (clear screen) қ олданылады. «Enter» пернесін басқ аннан кейін монитор экраны тазаланады, экранның бірінші қ атарында DOS-қ а шақ ыру пайда болады.

Файлды баспағ а шығ ару командасы:

Copy [текстік файлдың аты] prn

Бұ л команда арқ ылы баспағ а шығ ару ү шін принтер электр тогына қ осулы жә не мә ліметтерді шығ аруғ а дайын болу қ ажет.

Дискілермен жұ мыс:

1. Дискетаны, дискіні форматтау.
2. Дискіге белгі қ ою.
3. Дискінің «ақ аулы» бө лігін тексеру.
4. Дискіде файлдардың орналасу ретін ұ йымдастыру.

Дискетаны алғ аш рет қ олданғ анда оның жұ мыс жасауы ү шін дискіні форматтау – дискінің бө ліктерге секторларғ а жә не жолдарғ а бө лу процесі жұ мыс жасау қ ажет. Егер дискета форматталмағ ан болса, онда машина файлдарды дискінің ішіне орналастыра алмайды, себебі онда орын болмайды, яғ ни сектор мен жол жоқ. Сыртқ ы командалар кө мегімен форматтаудың бірнеше тү рлері бар. Бұ л командалардың форматы:

Format [дисковод: ] [/S]

жә не келесі ішкі командалар, яғ ни файлдар кө мегімен форматтау:

format.com, sfmt.exe жә не sf.exe.

Форматтаудың бір тү рін қ арастырайық:

Ескерту. Егерде дискетада қ андайда бір ақ парат болса, онда ол Format программасы арқ ылы тү гелдей жойылады.

Егер командағ а \S параметрін кө рсетсек, онда операциялық жү йені жү ктейтін жү йелік дискета пайда болады. Егерде дискета бү лінген болса, онда мынадай хабарлама шығ ады:

Track 0 bad - d: Sk Unusable

(0 жолы бү лінген, дискетаны қ олдануғ а болмайды).

Дискетаны форматтағ аннан кейін мынадай сұ раныс пайда болады:

Format another (Y/N)?

Форматировать еще (Д/Н)?

Дискіге белгі салу командасы: label.

Label [дисковод: ]

Дискіге белгі қ ою ұ зындығ ы 11 символдан аспауы қ ажет.

Дискіні тексеру. Дискіні тексеру ү шін NU ndd комплексінен (Norton disk doctor) программасы бар болады. Бұ л ndd.exe файлын тауып, оны жү ктейміз. Дискетаны тексеруден бұ рын ndd.exe программасы мынадай хабарлама шығ арады:

Insert the diskette do diogrose drive …

(тексеретін дискетаны дисководқ а салың ыз).

Қ ажетті дискетаны қ ойып, «Enter» басу қ ажет. Алдымен оның логикалық қ ұ рылысын тексереді: жү ктеуші жазбаны, файлдарды орналастыру кестесін жә не каталогтар қ ұ рылысын жобалайды. Дискінің логикалық қ ұ рылысын тексеруді аяқ тағ аннан кейін ndd.exe программасы дисктің физикалық ақ ауының негізін тексереді. Дискінің жоғ арғ ы жағ ын тексергенде экранғ а дискінің картасы шығ арылады. Дискінің тексерілудегі бө лігі сары тү спен бейнеленеді. Экранның сол жақ тө менгі бұ рышындағ ы тік бұ рышта «Time» (“Elapsed”) тексеруге кеткен уақ ыт жә не (“Estimaxed”) тексеру ү шін жобаланғ ан уақ ыт кө лемі шығ арылады.

“Progress” тік бұ рышында дискінің жоғ арғ ы жағ ында тексерілгендегі берілгендері шығ арылады. Дискінің картасында дискінің жоғ арғ ы жағ ын тексергендегі шартты белгіленулер кө рсетіледі:

- дискіні қ олданғ андағ ы бө лік.

- дискіні тексергендегі бө лік.

- дискінің бос бө лігі.

- дискінің ақ аулы бө лігі.

Дискіні тексеруден бас тарту ү шін «Esc» пернесін басу қ ажет.

Дискіде файлдарды орналастыру ретін ұ йымдастыру. Ә детте дискіні қ олдану қ арқ ынында дискідеге файлдарды жою жә не қ айта жазуда кө птеген бос орын қ алады. Бұ л дискімен жұ мыс жасағ анда енгізу-шығ арудағ ы орын бө лу тетіктерінің санын кө бейтеді, дисководтың дискімен жұ мысын тө мендетеді жә не артық тозуды пайда болады. Сондық тан диск (қ атты диск) ү шін файлдар орнын тиімділеу программаларын орындау қ ажет. Олар дискіге дискінің басынан бастап барлық файлдарды орналастырады. Дискіде файлдарғ а орын бө лу тиімділігін nsd.exe (Norton speed disk) программасы арқ ылы орындайды.

Осы файлды жү ктегеннен кейін экранғ а тиімділеу ү шін дискінің картасы, яғ ни арнайы символдармен бос еместігі белгіленген, қ олданылмағ ан немесе қ олданылғ ан бө ліктері, орналаспайтын жә не дискінің ақ аулы бө ліктері шығ арылады.

Х

В

Дискіні сығ у процесінде экранда жұ мыс жү рісі кө рсетіледі. Дискінің ө ң делген бө лігі сары тү спен боялады. Программаның ә рекеттері келесі белгілермен бейнеленеді:

R – диск бө лігі оқ ылуда.

W – диск бө лігі жазылуда.

V – дискі бө лігі тексерілуде.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Форматталмағ ан дискетағ а ақ парат жазуғ а бола ма?

2. Дискіде байланысты қ андай жұ мыстарды орындауғ а болады?

3. Текстік файлды баспағ а қ алай шығ аруғ а болады?

4. type қ андай команда?

5. Дискімен жұ мыс жасағ андағ ы сыртқ ы командаларды атаң ыз?

6. sfmt.exe файлы кө мегімен форматтауды тү сіндірің із?

7. Форматтау тү рлерін атаң ыз.

8. Дискіні тексеру деген не?

9. Дискіде файлдарғ а орын бө лу дегенді қ алай тү сінесіз?

10. ndd.exe, nsd.exe программаларында шартты белгілерді кө рсетің із

Тапсырмалар:

1. Ө лшемі 5, 25 дюйм болатын дискетаны sfmt.exe программасы кө мегімен форматтаң ыз. Оғ ан С: \ дискісінің кез келген каталогындағ ы 2 файлды кө шірің із.

2. Ө лшемі 3, 5 дюйм болатын дискетаны format командасы арқ ылы форматтаң ыз жә не дискетағ а белгі қ ойың ыз.

3. Дискінің 4 бө лігін тексерің із. Сосын онда BAR\BAR24 каталогын ашың ыз. C: дискісінен барлық.sys файлдардың сегізін BAR\BAR24 каталогына кө шірің із. Кө шірілген файлдардың жартысын \BAR каталогына, қ алғ ан ү ш осындай файлдардың атын ө згертің із, қ алғ анын жойып тастаң ыз.

4. С: \ LK каталогынан кез келген текстік файлдарды кө шіріп алып, оларды D: дискісіндегі TEXT каталогына кө шірің із. D: \ дискісінің ақ аулы бө лігін тексерің із.

Ұ сынылатын ә дебиеттер тізімі:

1. А.В. Гордеев “Операционные системы”, Питер, 2004ж, 415с.

2. Андрей С. «Настройка и обслуживание компьютера». Самоучитель. СПб.: Питер, Киев: Изд.группа ВНV, 2006. – 272с.

3. Таненбаум Э., Вудхалл А. «Операционные системы: разработка и реализация (CD)». Классика CS. СПб.: Питер, 2006г.

4. Калиев Б.К., Айтимов М., Тон С. «Операционные системы MS DOS». Курс лекций.

5. «Windows операциялық жү йесі. MS DOS жү йесінің сыртқ ы командалары» тақ ырыбы бойынша зертханалық сабақ.

Зертханалық сабақ тың мақ саты: MS DOS жү йесінде BIOS жә не IBM DOS бө лімдерінің іс-ә рекеттерін тү сіндіру

Қ ажетті қ ұ рал жабдық тар мен бағ дарламалық қ амтама: Дербес компьютер, интерактивті тақ та, МS DOS операциялық жү йесі.