Мұнай мен газ шоғырларын жіктеу

Мұ най мен газ шоғ ырларының ә р тү рлі типтерін жіктеу ә зірлемесіне кө птеген жұ мыстар арналғ ан. И.О. Брода, Н.А. Еременко, Н.Ю. Успенская, А.А. Бә кіровтің жіктеулері анағ ұ рлым кө п белгілі. Шоғ ырлар байланысты болатын торларды қ алыптастырудың басты ерекшеліктерін ескеретін А.А.Бә кіровтің жіктеуіне сә йкес мұ най мен газдың жергілікті шоғ ылануының тө рт негізгі класын бө ліп қ арайды (14-кесте).

Қ ұ рылымдық шоғ ырлар класы. Осы класқ а жергілікті тектоникалық қ ұ рылымдардың ә р тү рлеріне орайластырылғ ан шоғ ырлар жатады. Осы кластың анағ ұ рлым жиі кездесетін шоғ ырлары – кү мбездік, тектоникалық экрандалғ ан жә не жанасатын.

Кү мбезді шоғ ырлар жергілікті қ ұ рылымдардың кү мбезді бө ліктерінде қ алыптасады. Қ ұ рылымдардың тү рлі типі шектерінде кү мбезді шоғ ырлардың тү бегейлі сұ лбалары 43-суретте бейнеленген. Тектоникалық экрандалғ ан шоғ ырлар жергілікті қ ұ рылымдар қ ұ рылысын кү рделендіретін бө лініп ығ ысу бойымен қ алыптасады. Ұ қ сас шоғ ырлар қ ұ рылымның тү рлі бө ліктерінде болуы мү мкін: кү мбезде, қ анаттарында немесе периклинальдарында (44-сурет). Жанасатын шоғ ырлар тұ зды штокпен, сазды диапирмен немесе вулканогенді тү зілімдермен жанасатын ө німді қ аттарда тү зіледі (45-сурет).

Литологиялық шоғ ырлар класы. Осы класс қ ұ рамында шоғ ырлар екі топқ а бө лінеді: литологиялық экрандалғ ан жә не литологиялық шектелген.

Литологиялық экрандалғ ан шоғ ырлар қ ат-коллектордың сыналасқ ан учаскелерінде орналасады (46-сурет). Литологиялық шектеулі шоғ ырлар палеорек қ азба арналарының қ ұ м тү зілімдеріне (шнурлық немесе жең тә різдес), жағ алаудағ ы қ ұ мды білікке ұ қ сас тү зілімдерге немесе барлық жағ ына нашар ө тетін тау жыныстарымен қ оршалғ ан ұ я тә різдес тү зілетін коллектор-жыныстарғ а орайластырылғ ан (47-сурет). Жең тә різдес шоғ ырларды алғ аш рет И.М. Губкин 1911 жж. Солтү стік Кавказдың Майкоп ауданында ашқ ан.

14-кесте

Рифогенді шоғ ырлардың класы. Осы лкасс шоғ ырлары кедертас сілемдерінің денесінде тү зіледі (48-сурет). Типтік мысал ретінде Башқ ұ рт Урал маң ы Ишимбаев ауданының рифогенді сілемдеріндегі шоғ ырлар қ ызмет етеді.

43-сурет – Қ имадағ ы жә не жоспардағ ы кү мбезді шоғ ырлар (А.А.Бә кіров бойынша):

а – бұ зылмағ ан; б – бұ зылғ ан; қ ұ рылымдарда, асқ ынғ ан: в – криптодиапирмен немесе вулканогенді тү зілімдермен, г – тұ зды кү мбездермен; 1, 2- бейінде жә не жоспарда сә йкес мұ най; 3 – ө німді қ абат тө бесі бойынша стратоизогипстер, м; 4 –бұ зылу; 5- ә ктастар; 6- вулканогенді тү зілімдер; 7 – тұ зды шток; 8 – қ ұ м жыныстары; 9 – саз; 10 – мұ найлылық контуры

44 – сурет – Қ имадағ ы жә не жоспарда тектоникалық экрандалғ ан шоғ ырлар (А.А.Бә кіров бойынша):

а – опырылма жаны; б – лақ тырма жаны; қ ұ рылымдар, асқ ынғ ан: в – диапиризммен немесе сазды вулканизммен, г – тұ зды кү мбездермен; д – жылжыма асты. 1 - сазды вулкан; қ алғ ан шартты белгілерді 43-суретте қ араң ыз.

45-сурет – Қ имада жә не жоспарда жанасқ ан шоғ ырлар (А.А.Бә кіров бойынша): а – тұ зды штоктармен; б – диапирлік ядроларымен немесе саз-вулканды тү зілімдермен; в – вулканогенді тү зілімдермен. 1 – қ ұ м жыныстар; 2 – қ атпардың диапирлі ядросы; қ алғ ан шартты белгілерді 43-суретте қ араң ыз.

46-сурет - Қ имада жә не жоспарда литологиялық экрандалғ ан шоғ ырлар (А.А.Бә кіров бойынша):

а - қ абаттардың ө рлеуі бойынша қ ат-коллектордың сыналануына байланысты; б – ө ткізгіш тау жыныстарын ө ткізбейтіндермен алмастыруғ а байланысты; в – асфальтпен басылғ ан; І – асфальт; 2 – қ ат-коллектордың сыналасу сызық тары; қ алғ ан шартты белгілерді 43-суретте қ араң ыз.

Стратиграфиялық шоғ ырлар класы. Осы кластағ ы шоғ ырлардың қ алыптасуы мү жілу арқ ылы кесілген жә не анағ ұ рлым жас кезең дегі ө ткізбейтін қ абаттармен стратиграфиялық ү йлесімсіз жабылғ ан қ ат-коллекторларда жү реді.

Стратиграфиялық класс шоғ ырлары антиклинальды, кү мбез тә різдес жә не моноклинальды қ ұ рылымдардан байқ алуы мү мкін (49, а-сурет). Оларғ а іргетастың кристалл жыныстарының кө мбе дө ң естерінің жел қ ақ тағ ан бө лігіне орайластырылғ ан шоғ ырлар жатады (49, б-сурет).

47-сурет - Қ имада жә не жоспарда литологиялық шектеулі шоғ ырлар (А.А.Бә кіров бойынша): а – палеорек қ азба арналарының қ ұ мды тү зілімдерінде - шнурлы немесе жең тә різдес; б – қ азба қ айраң ның жағ алауда қ ұ мды ү йінді тә різдес тү зілімдерінде; в – барлық жағ ынан нашар ө ткізетін сазды тау жыныстарымен қ оршалғ ан ұ я тә різдес тү зілетін қ ұ мды коллекторларды. 1 – ә ксаздар; 2 – ү йлесімсіздік беті; қ алғ ан шартты белгілерді 43-суретте қ араң ыз.

48- сурет - Қ имада жә не жоспарда рифогенді тү зілімдер шоғ ыры (А.А.Бә кіров бойынша): а – жалғ ыз кедертас сілемдерінде; б – кедертас сілемдері тобында (ассоциациясы). Шартты белгілерді 43, 47-суретте қ араң ыз.

49-сурет Қ имада жә не жоспарда стратиграфиялық шоғ ырлар (А.А.Бә кіров бойынша): а – жергілікті қ ұ рылымдар шегінде; б – кристалл сілемдердің кө мбе дө ң естерінде. Шартты белгілерді 43, 47-суретте қ араң ыз.

Бақ ылау сұ рақ тары

1. Шоғ ырлардың ә р тү рлі типтерінің бө лінуінде жә не олардың жіктелуінде қ андай практикалық мағ ына бар?

2. Қ ұ рылымдық кластағ ы шоғ ырлардың пішіні бойынша мұ найлылық ауданы бірдей ме?

3. Егер барлық ү ш қ абатта су-мұ най жанасу беті бір дең гейде болатын болса, 40-суретте шоғ ырланғ ан жерінің қ имасында мұ найдың қ анша шоғ ырын бө ліп кө рсеткен жө н болар еді?

4. Вертикаль оқ паны бар жә не терең дігі жеткілікті бір ұ ң ғ ыманы бұ рғ ылау арқ ылы опырылып бұ зылғ ан антиклинальды қ ұ рылымдағ ы тү рлі блоктарда болатын сол бір қ аттың ө німді бө лігін байқ ауғ а бола ма?

5. Антиклинальды қ ұ рылымның кү мбезді бө лігі барлық жағ дайда мұ най мен газ шоғ ырларын табу мақ сатында ұ ң ғ ымаларды бұ рғ ылау ү шін анағ ұ рлым қ олайлы ма?