Староусманово

Деревня Усманово основана атиковцами. Возникла перед 1786 г. Через девять лет в ней было 13 дворов с 35 мужчинами и 33 женщинами. Находилась на территории, отошедшей по договору Вознесенскому медеплавильному заводу на р. Иргизлы. В 1814г. еще 15 семей из д. Атиково переселились в новую деревню. Через 64 года в деревне стало 37 домов, где проживало 115 мужчин и 110 женщин. Советская перепись 1920г. показала две деревни- в Староусманове было 27 дворов с 162 жителями, в Новоусманове - 49 дворов, где проживало 262 человека. Высшую духовную должность ахуна в волости выполнял Аюп Тавадилов, прибывший сюда из д. Сибаево. Отметим несколько имен зачинателей известных сегодня фамилий. Это- Утябай Абдрашитов, Урмантай Юлдашбаев, Тунга-тар Иргалин, Ишкузя Илбулов, Илназар Бультрюков. Жители занимались главным образом скотоводством. На 34 двора приходилось лошадей - 155, коров - 101, овец -22, коз - 27 голов. Как правило, у полукочевых жителей количество поголовья коров уступает поголовью лошадей. На 190 жителей деревни было засеяно в 1842 г. по 4 четверти (32 пуда) озимого и ярового хлеба. Два жителя деревни Яхья Кинзебаев и Сапий Аккусю-ков- участники войны 1806-1807 гг. с Францией. Боевые действия четырех башкирских полков в корпусе генерала М. И. Платова происходили на территории Пруссии и Польши. Об этом писали в своих книгах, вышедших еще в 1810г. в Петербурге и Лондоне, донской казак П. Чуйкевич и английский офицер Роберт Вильсон. По словам второго, с неприятелем вели бои 1500 башкир \" со стальными шлемами и одетые в кольчугу\". Описывая сильную стычку с французской кавалерией, Р. Вильсон отмечал \" личную храбрость\" башкир, которые, прибыв в армию, сразу бросились на французов вместе с другими казаками вплавь через р. Ал-лер. Башкирские конники, стреляя из луков, \" с большим эффектом атаковали отряды врага, захватив пленных\". О результативном действии \" безшумного оружия\" - стрел башкир можно найти немало материала в его книге. Описал он и такой интересный случай: \" Французский офицер, раненный в бедро стрелой, вынул ее, но был всерьез встревожен ложным представлением о стрелах, якобы отравленных, и под этим впечатлением провел ночь в ужасной тревоге и даже на следующее утро он не был разубежден в своем заблуждении\" 80. После заключения Тильзитского мира башкирские полки по возвращении в Оренбург были расформированы. В освободительной войне 1812г. против нашествия Наполеона участвовали с 15-м полком рядовые Яикбай Яны-баев и Ишмурза Утягулов, награжденные двумя серебряными медалями.

Ҡ ә ҙ ерле редакция! Гә зиткә яҙ ыр ө сө н ҡ улыма тә ү гә ҡ ә лә м алдым. Ҡ асандыр гө рлә п торғ ан, тик ө с тиҫ тә йыл элек бө тө рө лгә н ауылды кү ргә ндә н һ уң ү ҙ емдең ки­серештә рем тураһ ында яҙ ып ебә рергә булдым. Ул ауыл­дың исеме Иҫ ке Усман тип аталғ ан.

...Бер туҡ тауһ ыҙ быҫ ҡ аҡ лап ямғ ­ыр яуа ла яуа. Ә йтерһ ең дә, ҡ асан­дыр аҙ ашып ҡ алғ ан, олатайымдың талғ ын ғ ына уйнағ ан ҡ урай тауышы. Ул гө рлә п торғ ан ауылын, мә ж ки­леп донъя кө тө п йә шә гә н ауыл­даштарын һ ағ ынып та, ү пкә лә п тә уйнағ андай тойолдо миң ә. Аяҡ һ ыҙ булһ а ла, ошо ауылдың тотҡ аһ ы, кә ң ә шсеһ е, етә ксеһ е бул­ғ ан олатайыбыҙ Ишбулатов Уйыл­дан Ғ илә ж улы. Ни сә бә плелер олатайыбыҙ был донъянан баҡ ый­лыҡ ҡ а кү скә ндә н һ уң яйлап ауыл да бө тә. Бә лә кә й ауыл булһ а ла, заманына кү рә мә ктә бе лә, магази­ны ла була уның. Автобустан килеп тө шкә с, бө тә беҙ ҙ ә тынып ҡ алдыҡ. Бар ерҙ ә - тын­лыҡ, бушлыҡ, еү ешлек. Нисектер шомло булып китте. Тик бер тауыш ү ҙ ә кте ө ҙ ә - Рә зилә апайымдың һ ыҡ тап илауы. Апайым ошо ауыл­да олә сә йем менә н Ҡ отан ауылы­на кү скә нсе бергә йә шә гә н. Ул ва­ҡ ытта апайыма ни бары 4 йә ш бул­ғ ан. Бала хә терендә кү п нә мә лә р һ аҡ ланып ҡ алғ ан. Иларлыҡ та шул. Элекке нигеҙ ҙ ә рҙ е киндер, ке­серткә н баҫ ып бө ткә н. Тик... Улар араһ ында ятып ҡ алғ ан нигеҙ ҙ ә р, һ ирә к кенә һ ерә йешеп ултырғ ан бағ аналар, ҡ асандыр бында бә лә кә й генә урамлы ауыл булыу­ын һ ө йлә й. Хужалары ҡ алдырып киткә н тутығ ып бө ткә н тимер кой­калар, һ ауыт-һ абалар ҙ а ә леге кө нгә хә тлем ихаталарында ята. Ихатанан ҡ аршығ а кемдер килеп сығ ыр кеү ек тойола. Их, ошо ни­геҙ ҙ ең хужабикә һ е сығ ып: «Туҡ та, балам, Мә хмү зә менә н Уйылдандың кинйә ҡ ыҙ ы Нә зилә нең ҡ ыҙ ы булаһ ың мы?» - тип һ ораһ а ине. Тик берә ү ҙ ә сыҡ май шул. Ауыл осондараҡ, тау итә генең аҫ тында, урынлашҡ ан олә сә йем менә н олатайымдың нигеҙ енә килеп еттек. Ейә н-ейә нсә рҙ ә ре, кейә ү -килендә ре ө нһ ө ҙ генә ихатағ а ү ттек. Ҡ асандыр ауылдың йә ме булғ ан алты мө йө шлө ө йҙ ө ң нигеҙ енә ҡ арап уйғ а ҡ алдыҡ. Ҡ апҡ анан ингә ндә ө й нигеҙ е һ улаҡ ай яҡ та урынлашҡ ан. Ә ҡ апҡ а, ул да ҙ урҙ ­ан эшлә нгә н булғ ан, халыҡ теле менә н ә йткә ндә - урыҫ ҡ апҡ аһ ы. Эй, Хоҙ ай, ө й хужаһ ының бө тө нлә й аяҡ тары булмағ ан бит. Нигеҙ ҙ ә рҙ ең ошо кө нгә тиклем шул килеш тиер­лек һ аҡ ланыуы бында бө тмө р хужа менә н хужабикә йә шә гә не тураһ ын­да һ ө йлә й. Йә шелсә баҡ саһ ында иҫ ә пһ еҙ -һ анһ ыҙ умарталар ултыр­ғ ан. Бал ҡ орттары безелдә шеп Та­рыуал яланының иң шифалы сә скә лә ренә н бал йыйғ андарҙ ыр. Ихатаның һ ә р мө йө шө н ентеклә п ҡ арайбыҙ, иҫ тә ҡ алдырырғ а тыры­шабыҙ. Туҡ та, киндер араһ ында ни ята? Бер яҡ та - арба, ә икенсе мө йө штә ике ҡ ул ярҙ амында этеп йө рө тә торғ ан, ҡ улдан эшлә нгә н ар­баның һ ө лдә һ е ята. Ҡ асандыр ола­тайыбыҙ ғ а аяҡ урынына хеҙ мә т иткә н арбалар, эткестә р, йылдар ү теү енә ҡ арамаҫ тан, беҙ - Уйылдандың рухы, хә тирә һ е, тип ятҡ ан­дай тойолдо. Апайымдың бә лә кә й сағ ында кү рше ҡ ыҙ ы менә н уйна­ғ ан сә хнә лә й ҙ ур ташын да таптыҡ. Тик ө ҫ тө ндә балалар уйнамағ ас, таш ө ҫ тө нә мү к ү ҫ еп бө ткә н. Ҡ аршы тауғ а менеп, ҡ асандыр ошонда, аҫ та, йә йрә п ятҡ ан Тарыуал ауылы­ның эргә -тирә һ ен байҡ аныҡ. Анауында, йылғ а аръяғ ындағ ы матур аҡ ланда Сә билә инә й менә н Ураз­бай бабай ҡ ош-ҡ орт, мал-тыуар аҫ ырап йә шә гә н. Юлыбыҙ ҙ ы олатайымдың, инә й­емдең, бабайымдың һ ә м башҡ а ту­ғ андарҙ ың мә ң гелеккә киткә н йорт­тарына табан дауам иттек. Ауыл­дан кү пкә ситтә ята был изге урын. Тау итә гендә ге ағ астар араһ ында һ ирә к-һ аяҡ буралар кү ренә, һ уң ғ ы йылдарҙ а ғ ына кә ртә лә ү ен яң ырт­һ алар ҙ а, сереп емерелгә н урындар бар. Тырыша торғ ас, олатайымдың да ҡ ә берен таптыҡ. Миң лебикә ин­ә йемдең хатта ошо кө нгә хә тлем фотоһ ү рә те һ аҡ ланғ ан. Ауырлыҡ менә н булһ а ла Арыҫ лан бабайым­дың, Йә милә инә йемдең дә ҡ ә бер­ҙ ә рен таптыҡ. Зыяратта бик боро­нғ о бер ҡ ә берҙ е лә кү рергә тура килде. Ҙ ур гына ташҡ а боронғ о та­мғ а ҡ уйылғ айны. Уның кү сермә һ ен һ ыҙ ып алдыҡ. Тик беребеҙ ҙ ә уҡ ый алманы. Ошонда ҡ уйылғ ан ә руахтарҙ ың рухына тормош иптә шем Ҡ адир аят бағ ышлап уҡ ыны. Был донъянан киткә н туғ андар һ ә м ә сә йем рухы алдында нисектер кү ң елгә ең ел булып китте. Ә сә йем мә рхү мә тере сағ ында гел генә: «Балаларым, мин һ еҙ ҙ е ү ҙ емдең тыуғ ан нигеҙ емде кү рһ ә тергә алып барам», - ти торғ ­айны. Тик йылдар ү тә торҙ о, бары­рғ а тура килмә не. «Ә йҙ ә, ә сә й, беҙ ҙ е алып бар,» - тип беребеҙ ҙ ә ҡ уҙ ғ ал­маныҡ шул. Кө тмә гә ндә, 48 йә шендә генә, ә сә йебеҙ фани донъ­яларҙ ан мә ң гелек донъяғ а кү сте. Кү ң елдә ү кенеү ҙ ә р генә ҡ алғ айны, исмаһ ам, беребеҙ ҙ ә ҡ уҙ ғ алманыҡ, тип. Был донъянан ә сә йемдең ки­теү енә 7 йыл тулғ андан һ уң, йыл­лығ ына йыйылғ анда шул теманы ҡ уҙ ғ аттыҡ. Ишбулатов Фә тих ағ ай­ым менә н ең гә йебеҙ Гө лсирә лә килгә йне. Ағ айымдар ү ҙ ҙ ә ренә сен­тябрь айына беҙ ҙ е, йә ғ ни ә сә йем­дең 7 балаһ ын, ҡ унаҡ ҡ а саҡ ырҙ ы. Иҫ ке Тарыуал ауылы ағ айымдарғ а 15 саҡ ырымдай ғ ына алыҫ лыҡ та урынлашҡ ан булғ ан. Шө кө р, һ ө йлә шкә н кө нгә барыбыҙ ҙ а йыйылдыҡ. Тик ә сә йемдең кинйә малайы – Айнуры ғ ына, алыҫ ҡ ала­ла эшлә гә нгә кү рә, ҡ айта алманы.Ағ айымдарғ а, ең гә лә ребеҙ гә, Ғ ә биҙ ә апайғ а һ ә м ағ айымдарҙ ы тың лап, автобус биреп торғ ан урман хужалығ ы етә кселә ­ренә рә хмә тлебеҙ. Улар беҙ ҙ е ола­тай-бабайҙ арыбыҙ ҙ ың ере, ғ ү мер иткә н тө йә ге менә н осраштырҙ ы (Иҫ ке Тарыуал ауылына бә лә кә й машиналар менә н барып булмай икә н. Шул ҡ ә ҙ ә ре бейек, текә тау­ҙ ан тө шө ргә тура килә).

...Ү ҙ ғ ү меремдә сентябрь айында йә й мә лендә ге кеү ек ҡ ойоп яуғ ан ямғ ырҙ ы кү ргә нем юҡ ине. Ә йтерһ ең дә Ер-ә сә нең, бө ткә н ауыл нигеҙ ҙ ә ренең ә сенеп илағ ан кү ҙ йә штә ре беҙ ҙ е оҙ атып ҡ алды.

Рузалия Ҡ АҺ АРМАНОВА. Яң ы Усман ауылы.

Кү ң ел йә дкә ре