Кіріспе. Әлем өзінің байлығымен және алуантүрлілігімен ерекшеленеді.Әлемде рухани-практикалық игеру үдерісі

Ә лем ө зінің байлығ ымен жә не алуантү рлілігімен ерекшеленеді.Ә лемде рухани-практикалық игеру ү дерісі барысында адам болмысты ө з қ ұ ндылық тары арқ ылы қ арастырады.Бұ л қ оршағ ан ортадағ ы заттар қ ұ былыстар тұ лғ аның сезімдеріне, ұ мтылыстарына сә йкес келетін ә лемге деген ерекше эмоционалдық рең ге ие болатын қ атынасты білдіреді.Адамның ә лемге қ атынасының ерекшелігі оның ө зін жә не ө зге адамдарды, қ оршағ ан дү ниедегі заттарды, қ ұ былыстарды, ү дерістерді қ айырымдылық, ә ділеттілік, сұ лулық пайдалылық т.б.тұ рғ ысынан бағ алап, қ ұ ндылық тар арқ ылы қ арастырумен сипатталады.

Қ ұ ндылық тық қ атынас ә рқ ашан да субьектінің бойында белгілі бір эмоцияларды-қ уану, сү йсіну, таң дану, табыну т.б. туғ ызады.Оның ішіндегі ең жоғ арғ ысы-қ ассиеттерге табыну.Адамғ а қ асиеттер қ ажет, мейлі ол дін болсын немесе діни емес зайырлық қ асиеттер болсын.Бұ л мә селе, ә сіресе, қ оғ аның адамгершілік тұ ғ ырлары мен мә дени дә стү рлерінің қ ұ нсыздануы мен деградациясы кезінде ө зінің ө зектілігін байқ атады.Қ ұ ндылық тар — қ асиеттер.Қ асиетсіз адам жануарғ а айналып кетеді.Оларғ а деген табынушылық қ атынас бала кезден, ана сү тімен бірге, ө зінің ана тілі арқ ылы, мораль негіздері ретінде, ө з тарихын, мә дениетін, ә дет-ғ ұ рптары мен салт-дә стү рлерін игеру нә тижесінде орнығ ады. Қ асиеттер адам бойына моральдық жауапкешіліктер жү ктейді, сезімін айқ ындай тү седі.

Жалтырағ анның бә рі алтын емес. Қ ұ ндылыұ тарды танудағ ы ең қ иын мә селе – нағ ыз қ ұ ндылыұ тарды жалғ андарынан ажырата білу. Ол тек теориялық жағ ынан алғ анда ғ ана қ иын. Біз қ айырымдылық пен зұ лымдық ты ешқ айсысына анық тама бермей-ақ ажырата аламыз. Бұ л жерде барлығ ын < > шайып, кү мә нсіз ететін гумандылық ө лшемі қ ызмет етеді. Тіпті барлығ ы зұ лым болғ анда да қ айырымдылық тың аты қ айырымдылық. Тек қ айырымдылық пен адамғ а қ ызмет ететін нә рсе ғ ана нағ ыз қ ұ ндылық болып табылады.

Қ ұ ндылық тар ә лемі – сө здің кең мағ ынасында мә дениет ә лемі, адамның рухани ә рекетінің саласы, тұ лғ аның рухани байлығ ы ө лшемін білдіретін, оның адамгершілік санасының, басымдылық тарының саласы. Ә рбір мә дениеттің ө з қ ұ ндылыұ тар кешені бар. Қ ұ ндылық тар адам болмысының ә р тү рлі формаларына деген қ атынасты білдіретін адамзат мә дениеті болып табылады. Қ ұ ндылық тар – ө мірге, ең бекке, шығ армашылық қ а, адамгершілік насихаттарғ а, еркек пен ә йел арасындағ ы байланысқ а, адам ө мірінің мә ніне деген бағ алаушы қ атынас. Қ ұ ндылық тар – материалдық жә не рухани қ ажеттә лә ктерді ө теу ү дерісіндегі қ алыпты нә рселер. Қ алыпты мә нге қ айырымдылық, сұ лулық, ә ділеттілік идеялары ие болуы мү мкін.

Заттар мен қ ұ былыстар сипаттамалары табиғ аттағ ы, қ оғ амдағ ы, адамдағ ы ү дерістер бү тіндігі мен ү здіксіздігін қ амтамасыз ету ү шін қ ажет. Адамның ө з ө міріне деген қ атынасын – ө зіне-ө зі тиесілігі мен ө зіндік мә ртебесін қ ұ ндылық тық қ ұ рылымы айқ ындайды. Адамдар, дә уірлер, мә дениеттер, адам қ оғ амдары арасында қ аншалық ты айырмашылық болғ анымен, олардың барлығ ы қ ұ ндылық ты-мә нді диспозициялардың жекелеген жағ дайларынан туындайды жә не оны ө з бойында тасымалдайды. Бұ л ментальдылық тың барлық дең гейлерінен кө рінеді: жеке тұ лғ алық жә не ұ жымдық бейсаналық тан дү ниетаным жү йелерінің ішкі мә нді ұ йымдасқ ан кү рделілігі мен институционалданғ ан этностық нормаларына, ерекшеліктеріне дейін.