Мыңжылдық аясындағы ұлттардың этникалық қайта өрлеуі.

3.Этнопсихологияның нысаны жә не пә ні, оның ғ ылымдар жү йесіндегі орны. Этнопсихологияның пә ніне деген тү рлі бағ ыттар бар. Кейбір зерттеушілер этникалық қ ауымдастық тың психикалық қ алыптасуын кө рсетеді, яғ ни, ұ лттық негіздерді анық тайтын сыртқ ы ә лемнің ә серлеріне реакциясы мен этникалық жинақ талғ ан формалары (Ю.В. Бромлей, Б.Ф. Прошнев). Басқ а ғ алымдар (С.М. Арутюнян, А.И. Горячева, В.И. Козлов) адамдардың мінез- қ ұ лқ ы жә не психикалық ерекшеліктерінің жинақ талуын кө рсетеді. С.И. Королев этнопсихологияның пә ніне белгілі бір кө ң іл – кү й, кө ріністер жә не іс - ә рекеттер мен қ атынастардың тә сілдер жү йесін кіргізіп қ ана қ оймай, сонымен бірге, қ ұ былыстардың пайда болуының функционалды- процессуалды жағ ымен, ең бастысы адамның мінез - қ ұ лқ ының этникалық детерминациясын қ арастырады.

А.А. Налчаджян, этнопсихология пә нін нақ тылай келе, ө зінің кө зқ арасы бойынша ғ ылымның пә ні болатын бірнеше мә селелерді бө ліп кө рсетеді: этностың психикалық жиынтығ ын (оның қ алыптасуын, заң дылық тарын, қ ұ рылымы мен функциясын), ұ лттық сипаттамасын (белгілі бір белгілердің сә йкес келуі, оның типологиясы, психикалық жиынтығ ы жә не сипаттамалары бойынша топтар арасындағ ы ерекшеліктер).

Этнопсихологияның ғ ылым ретінде қ алыптасу процесінде зерттеу пә ні жә не объектісін анық тау жө ніндегі сұ рақ тар заң ды болып табылды. Бұ л этнопсихологияның ғ ылымдар жү йесіндегі ө з орнының нақ тылануы, инструменталдық жә не концептуалдық аппаратының қ алыптасуы мен дамуының белгісі.

С.Ожегованың сө здігінде «объект» термині қ андай да бір іс - ә рекетке бағ ытталғ ан пә н ретінде анық талады. Осы арқ ылы біз берілген тү сініктің мә нін тү сіндіруге тырысамыз? Біздің зерттеу объектісін айтарлық тай нақ ты қ арастыруымыз, қ аншалық ты дең гейде біздің талқ ылауларымыз дұ рыс, бұ л дегеніміз біздің жоғ арыда қ ойғ ан мә селенің нақ тылануына мү мкіндік береді.

Осы сұ рақ тың кө п аспектілілігі тағ ыда бір нақ тылауды жасауғ а итермелейді. Нақ тылап айта кетсек, ғ ылыми таным объектісі ғ ылымның пә нінен ерекшеленеді. Бір объект ә ртү рлі ғ ылымда ә ртү рлі жағ дайда зерттеледі, сонымен қ атар, олар ө зінің пә ні мен ә дістері арқ ылы арнайы ұ станымдармен қ арастырылады. Объект – бұ л объект туралы эмпирикалық білімдерден жү йесінен шық қ ан теоретикалық білімдермен толық тырылғ ан ғ ылыми зерттеудің негізі.

Олай болса, ғ ылыми таным ө з алдына зерттеу объектісін терең қ арастыруғ а негізделген ерекше шығ армашылдық процесті кө рсетеді, ә рине ол ө зінің ғ ылыми пә ніні болып табылатын мә нді қ асиеттерінің анық талғ ан тү сініктер жү йесі тү рінде болады. Егер, қ ысқ аша айта кететін болсақ, онда ғ ылым объектісі дегеніміз – бұ л біздің ол жө нінде ғ ылыми зерттеулерге дейін білетініміз, ал пә ні – бұ л зерттелген объект, ол жө нінде танымнан кейін біздің білетініміз.

4.Этностар: тайпалар, халық тар, ұ лттар. Қ азір ә лемде ү ш мың нан астам ә ртү рлі ұ лттар, ұ лыстар мен тайпалар мекендейді. Олар 250-дей мемлекеттерге біріккен. Сонымен қ атар олар кө пұ лтты немесе кө п тайпалы мемлекеттерде тұ рады. Тайпалар негізінен кө не этникалық қ ауымдастақ тарғ а жатады. Олар этностың алғ ашқ ы элементі болып табылады. Бұ л-екі немесе руларды ә ртү рлі байланыстар мен қ атынастардың кө мегімен біріктерген алғ ашқ ы ірі қ ауымдастық. Ұ лт дегеніміз-бұ л адамдардың шығ у тегінің, тілінің, орналасу аумағ ының, экономикалық жағ ының қ алыптасуының, сонымен қ атар оның этникалық санасы мен сана-сезімінің ортақ кө рінісінің жиынтығ ы, яғ ни психологиялық қ ұ рылымы мен мә дениетінің ортақ тығ ы арқ ылы сипатталатын адамдардың ерекше қ ауымдастығ ы. Этнос ” гректiң – еtпоs — тайпа, халық деген сө зiнен шық қ ан. Ғ ылымда “халық ” терминiнiң орнына “этнос” терминi орынды қ олданыла бастады. Бұ л термин этностың негiзгi тарихи тү рi – “тайпа”, “ұ лыс” (“народность”), “ұ лт” ұ ғ ымын тү гел қ амтиды. Оның ү стiне, “халық ” сө зiнiң “бiр топ адам” (мә селен, “халық жиналды” десек) деген мағ ынасы бар екенi белгiлi. Сондық тан “этнос” терминiн қ олдану қ олайлы. Адам ұ жым болып тiршiлiк етедi. Оғ ан ә леуметтiк бiрлестiк деп те, этностық бiрлестiк деп те қ арауғ а болады. Шындығ ында, ә рбiр адам, бiр жағ ынан, белгiлi бiр қ оғ амның мү шесi бола отырып, сонымен бiрге ұ лттың (этностың) да мү шесi болып саналады. Халық (тұ рғ ындар) - қ андай да бір аумақ та тұ рақ ты дамығ ан немесе бү кіл жер шарын жайлағ ан адамдар жиынтығ ы.

5.Оқ шауланғ ан этностық топтар. Этнос ұ лттың бір бө лігін қ ұ рауы мү мкін. Сондай-ақ, этнос ұ лттың қ алыптасуының алдың ғ ы дә уірін білдіруі де мү мкін. Бір этностың ө з ішіндегі оқ шауланғ ан бө лігін этнографиялық топ қ ұ райды. Ә рбір халық тың қ ұ рамында сө йлеу мә нері, ө зіне тә н ә дет-ғ ұ рыптары мен тұ рмыс мә дениетіне қ арай ерекшеленетін этнографиялық топтары болады. Олардың айрық ша этникалық сана-сезімі жоқ. Бұ л ретте солтү стік великорустар мен оң тү стік великорустарды кө рсетуге болады. Ал этникалық топ ұ ғ ымы бір ұ лттың басқ а елдегі жергілікті халық тармен араласпай ө зінің тілі, ә деті, мә дениеті, дә стү рлерін ұ зақ уақ ыт бойы сақ тап қ алғ ан топтарына қ аратыла айтылады. Сондай-ақ, диаспора сө зі де осы мағ ынада қ олданылып жү р. Қ азақ стан халқ ын негізгі жергілікті халық жә не диаспоралық бірліктер деп бө лген жө н. Мұ нда қ азақ тар осы елдің негізгі халқ ын қ ұ райды, себебі олар аталмыш елдің тілі, мә дениеті жә не кө не тарихының жасаушылары болып табылады.

Жапония будда жә не синто дінін, аздағ ан бө лігі христиан дінін ұ станады. Жапониялық тардың қ ұ рамында ө зіндік тілдік, ә дет-ғ ұ рыптық ерекшеліктері сақ талғ ан рюкю мен басқ а этностық топтар бар. Мысалы, буракуминдер — ең тө менгі кастағ а жататын, ө згелермен тең қ ұ қ ығ ы оқ шауланғ ан этностық топтар Жапонияда буракуминдер қ оныстанғ ан 600-дей елді мекен бар.(ә р ұ лт ө кілдерін аитасындар)