Азақстанның ұлттық валютасы – Теңге.

Тең генің алғ ашқ ы банкоталарын полиграфиялық дайындауды «Харрисон жә не ұ лдары» фирмасы жоғ ары дең гейде жү зеге асырды (ол ең жақ сы экспорттық ө нім ретінде Ұ лыбритания королевасынан «Алтын белгі» алды).

Ұ лттық валюта енгізілгеннен кейін алғ ашқ ы екі жыл біздің еліміз ү шін ө те қ иын жылдар болды. Жалпы экономикалық сипаттағ ы объективті қ иындық тар (бағ аларды ырық тандыруғ а жә не ө ндірістің қ ұ лдырауына байланысты инфляцияның жоғ ары дең гейі, импорт тауарларына қ анағ аттандырмайтын сұ раныстың едә уір кө лемі) шетел валютасына сұ раныстың едә уір ө суі не, ал ізінше, бағ амның ө суіне ә кеп соқ тырды. Тең гені енгізуіне байланысты есеп айырысу жү ргізген кезде ұ лттық валюта тұ рақ тылығ ына ық пал ете алатын барлық негізгі факторлар есепке алынады. Алғ ашқ ы кезде тең ге бағ амы тө мендейді деп кү тілген болатын. Алайда, мысалы, 1994 жылы кә сіпорындардың сә тсіз жү ргізілген ө зара шаруашылық есеп беруі сияқ ты ө кінішті экономикалық жаң сақ тық тар алғ ашқ ы айларда тең ге айналысының жағ дайын біршама қ иындатты. Енгізілген кезден бастап алғ ашқ ы 7 айда тең ге 8 есе қ ұ нсызданды.

Бұ дан кейінгі жылдары тең генің АҚ Ш долларына қ атынасы бойынша қ ұ нсыздану қ арқ ыны едә уір баяулады. Мә селен, егер 1995 жылы тең генің бағ амы 17, 9%, 1996 жылы – 15, 4% тө мендеген болса, 2001 жылы тең генің номиналдық қ ұ нсыздануы 5, 17%, ал 2002 жылы – 3, 25% болды.

Негізінен, тең генің он жылдық тарихын мынандай кезең дерге бө луге болады:

1-кезең. Инфляцияны ауыздық тау, ұ лттық валютаның жә не жә не қ аржы рыноктарының қ алыптасуы (1993-1996 жылдар).

1995 жылдың аяғ ында – 8, 2% болғ ан ЖІӨ ө су қ арқ ыны тө иендеуінің сақ талуына қ арамастан, осы кезең нің аяғ ында инфляцияның дең гейін 60, 3%-ғ а дейін тө мендетуге қ ол жетті.

1993 жылғ ы қ арашада тең генің енгізілу кезіне қ арай Қ азақ станның банк жү йесі едә уір дә режеде реформаланғ ан болатын: екі дең гейлі банк жү йесі жұ мыс істеді, барлық мамандандырылғ ан банктер акционерлік банктер болып қ айта қ ұ рылды, ал Ұ лттық банке орталық банктің бірқ атар функциялары берілді. Бұ л ө з валютвмызғ а кө шуді жә не Қ азақ станның ақ ша-кредит саясатын жү ргізуін едә уір жең ілдетті.

Банк секторын едә уір сауық тыру жө ніндегі іс-шараларды жү ргізу нә тижесінде 1993-1996 жылдар арлығ ындағ ы кезең де екінші дең гейдегі банктердің саны 204-тен 101-ге азайды.

2-кезең. Экономиканы тұ рақ тандыруғ а қ ол жеткізу жә не банк жү йесін жедел тү рде реформалау (1997-1999 жылдар)

Банк секторын шоғ ырландыру жә не сауық тыру процестері екінші дең гейдегі банктердің жалпы санының 55-ке дейін азаюына ық пал етті. Жекелеген банктер қ айта ұ йымдастырылды.

1998 жылғ ы қ аң тардан бастап Қ азақ стан рыноктық қ атынастар негізінде қ ұ рылғ ан жә не ұ зақ мерзімді перспективағ а есептелген ү ш дең гейлізейнетақ ы жү йесіне кө шті.

3-кезең. Экономиканың тұ рақ ты ө суі, қ аржы секторын қ арқ ынды дамыту жә не барлық қ аржы секторының халық аралық стандарттарғ а кө ше бастауы (2000 жылдан бастап).

ЖІӨ - нің жиынтық ө суі соң ғ ы 3 жылда 33%-ғ а жуық болды, бұ л Қ азақ станның экономикалық даму қ арқ ыны жағ ынан ә лемдік лидерлердің бірі болуына мү мкіндік жасады. 2003 жылдың 9 айында экономикалық ө су 8, 6% болды.

Соң ғ ы 3 жылда инфляцияның орташа жылдық дең гейі 13, 2% - дан 5, 9%-ғ а дейін біртіндеп тө мендеді. Инфляция 2003 жылдың 10 айында (2002 жылдың желтоқ саны – 2003 жылдың қ азаны аралығ ында) 4, 2% болды.

Инфляция қ арқ ынының баяулауы Ұ лттық банкке қ айта қ аржыландыру ставкасын Қ азақ стан тә уелсіздік алғ ан кү ннен бері ең тө менгі дең гейге - 7%-ғ а дейін тө мендетуге мү мкіндік берді.

Банк секторы қ аржы жү йесінің ең ү лкен жә не тез дамитын бө лігі болып табылады. Бү гінгі кү ні Қ азақ станның банк секторын халық аралық ұ йымдар мен рейтинг агенттіктері ТМД елдерінің ішіндегі ең реформаланғ ан, қ аржылық тұ рғ ыдан тұ рақ ты жә не тез дамып келе жатқ ан банк секторы деп танып отыр.

Қ азіргі уақ ытта Қ азақ станда 36 банк жұ мыс істейді, оның ү шеуі мемлекеттік. Қ азақ стан Даму банкін, Ә симданкті жә не Қ азақ станның Тұ рғ ын ү й қ ұ рылыс жинақ банкін қ оспағ анда, барлық банктер жеке банктер болып табылады.

Банк жү йесінің тұ рақ тылығ ы нығ ая тү суде. Оның валюта баламасындағ ы жиынтық меншікті капиталы 1, 4 млрд. Астам АҚ Ш долларын қ ұ райды. ТМД елдері ішінде бір банкке келетін меншік капиталының мө лшері бойынша Қ азақ стан жетекші орында (43 млн. АҚ Ш доллары).

Соң ғ ы 3 жылда банк жү йесіндегі депозиттер 5, 1 млрд. астам АҚ Ш долларына дейін 3 есе, ал халық тың салымдары (резидент еместерді есептегенде) – 2, 1 млрд. АҚ Ш долларына дейін 4 есе ө сті.

Банктердің ресуртық базасының қ арқ ын алуы оларғ а экономиканы кредиттеу қ ызметін едә уір жандандыра тү суге мү мкіндік берді. Соң ғ ы ү ш жылда банктердің экономикағ а кредиттері 5, 9 млрд. АҚ Ш долларына дейін 4 есе ө сті (ЖІӨ -нің 22%-ы). Қ азіргі кезде бенк активтерінің 57%-ғ а жуығ ы кредиттер тү рінде экономиканың нақ ты секторына орналастырылды.