Жұмысты жүргізу әдістемесі

Жұ мыс орны № 1

Мұ най ө німдерін крекингілеу

Жұ мыс орны №2

Қ ондырғ ылар жә не материалдар

1.Электропечь.

2.Темір тү тікше катализатормен.

3.Бюретка ө лшемі 50 немесе 100 мл.

4.Аллонж.

5. Қ абылдағ ыш -колба ө лшемі 200—250 мл.

6.Градуирленген газометр.

7.Крекинг ө німдерін қ айта айдауғ а арналғ ан қ ұ рылғ ы.

8.Шыны жә не резиналық трупкалар мен пропкалар.

Жұ мысты жү ргізу ә дістемесі

Крекинг сурет-1 бейнеленген қ ұ рылғ ыда жү зеге асырылады. Керосин бюреткадан 1 темір тү тікшеге катализатормен келеді, ол электрлі пешпен 3 қ ыздырылады. Крекингтің сұ йық ө німдеріқ абылдағ ышта 4 жинақ талады, ол суытылғ ан қ оспағ а орнатылғ ан, газ тә різді ө німдер газометрге 6 келіп тү седі.

Жұ мыс ү шін керосин қ олданылады, ол белгісіз кө міртегілерге ие болмауы тиіс. Керосиндағ ы берік емес байланыстар бромдық сумен анық талады.анық талмағ ан қ осылыстарды тазалау ү шін 100-200 мл керосинді бө гіш сү згішке қ ұ йады жә не қ атты 5мин аралығ ында 15-20 мл концентрирленген кү кірт қ ышқ ылымен араластырады; сонымен қ атар сү згіні уақ ыт ө ткен сайын араластырып жә не реакцияның газ тә різді ө німдерін жою ү шін кранды ашу қ ажет. Шө ккен тө менгі қ абатты сү згіден шығ арады жә не тазалауды жаң а кү кірт қ ышқ ылының бө лігімен қ айталайды. Керосинді сілтілік ерітіндімен калия пермангантымен тазалайды жә не сумен жуады. Керосиндегі суды жою ү шін сусыз калцидің хлоридін қ осады, 10-15 мин аралығ ында аоаластырады жә не қ атпарлы сү згі арқ ылы сү згіден ө ткізеді.

Крекинг ө ткізу ү шін қ олданылатын катализатор алюмини жә не кремни тотығ ынан дайындалады. Табиғ и қ осылыстардан топырақ сұ рыптары жарамды, олардың қ ұ рамында қ оспалар болмауы тиіс. Топырақ ты тазалау ү шін тұ з қ ышқ ылымен 1: 1 қ атыната араластырылады, жә не қ оспаны бірнеше кү н бойы ұ стап отырады. Тұ з қ ышқ ылын жә не тұ зды декантация суымн жыады, ал кейін Бухнер сү згісінде жуады. Жуылғ ан топырақ ты ауада кептіред, ал кейін кептіргіш шкафта 150-200 С кептіреді, асбетпен аралстырады жә не реакторғ а орналастырады.

Сур. 1. Мұ най ө німдеріне каталитикалық крекинг: 1 — Мұ най ө німі бар бюретка; 2 —катализаторы бар трубка трубка; 3 — электропечь; 4 — сұ йық мұ най ө німдеріне арналғ ан қ абылдағ ыш; 5 — салқ ындатқ ыш қ оспа; 6 —газ тә різді мұ най ө німдері ү шін газо­метр; 7 — су жіберуге арналғ ан кран; 8 — термопара; 9 — пирометр.

Катализатор ретінде тағ ыда кү йдірілген топырақ ты 3-4 мм ө лшемде бө ліктер тү рінде немесе кірпіш тү рінде қ олдануғ а болады.

Қ ондырғ ыны герметикалық қ а тексереді. Ол ү шін кранды 7 ашады суды шығ ару ү шін, резең ке шлангының соң ын газомтердің дең гейінен 10-15 см тө мен ұ стау қ ажет.Қ ұ рылғ ы герметикалық болғ анда су шлангыдан тө гілмейді.егер ол біршама тө мен тү сірілсе онда жү йеде кү рделі жағ дай туындайды жә не мұ ндай жағ дайда қ ұ рылғ ының герметикалылығ ын ұ стап тұ ру қ иынғ а соғ ады.

Қ ұ рылғ ының герметикалығ ыныа кө з жеткізіп электрлі пешті 600С дейін қ ыздырады. Ауаны атмосферағ а шығ арады. Газометрді қ осады, кранды 7 ашады жә не керосинді 2-3 тамшыдан 1 сек жіберіп отырады. Тү ткіше арқ ылы 50-80 мл керосин ө ткен кезде пешті сө ндіреді жә не крекингті қ уу процесін бастайды. Сұ йық ө німдердің кө лемін ө лшейдіжә не оларды тоң азытқ ышпен жалғ анғ ан колбағ а қ ұ йады. Дистилляттарды ө лшемдік цилиндрге жинайды. Алынғ ан бензинкһ лемін ө лшейді. Салыстыру ү шін керосинді қ уалайды. Лынғ ан ө німде ә р қ ашан белгісіз қ осылыстар болады.

Крекингтің газ тү зуші ө німдері тағ ыда белгісіз кө міртегілерге ие. Оларды анық тау ү шін газды газомтерден сумен цилиндрге жинайды, бромдық суды аздап қ осады жә не цилиндрді шынымен жауыр араластырады.

Катализаторда жұ мыс кезінде кокс жинақ талады, сондық тан 3-4 катализаторда тә жрибелерден кейін коксті аламсытырп немесе жандыру қ ажет.Коксті жандыру ү шін пешті 800 С дейін қ ыздырады, тү тікшені газаометрге жалғ айды немесе сулы ағ ысты сорғ ышқ а 15-20 мин аралығ ында ә лсіз ауа тогын жіберіп отырады.крекгті жоғ ары температурада ө ткізуге болады. Мысалы 650-700 С. Бұ л жағ дайда гащ тә різді ө німдердің саны артады.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1.Не себепті тө мен температуралы крекинг ү рдісіне қ арағ анда жоғ ары температуралы (600-700⁰С) крекинг ү рдісінде газтә різді ө німдер кө п тү зіледі?

2.Гептанды крекингілеу кезіндегі термиялық ыдырау реакциясын жазың ыз.

3.Бутанның крекингілеу кезіндегі дегидрлену реакциясын жазың ыз.

4.Крекингілеу ү рдісі барысында қ ысымның ұ лғ аюы не себепті газтә різді ө німдердің тү зілуін тө мендетеді.