Лекция 4 Ресурс үнемдейтін технологияларды құрудың негіздері

Мақ саты: Инновациялық технологияларының Қ азақ стандағ ы дамуы туралы сипаттама беру

жоспары:

1.Ағ ымдағ ы жағ дайды талдау

2.Инновациялық ө нім ә зірлемесінің негіздемесі

3.Жаң а технологияларғ а ұ сынысты қ алыптастыру

4.Ақ аба суларының ластану дә режесі

Ә лемдік экономиканың жаһ андануы аясында Қ азақ стан бірқ атар проблемаларғ а кезікті, олар: экономиканың шикізаттық бағ ыттығ ы, ә лемдік экономикамен елеусіз ық палдасу, ө ндірістік инфрақ ұ рылымның дамымағ андығ ы, кә сіпорындардың жалпы техникалық жә не технологиялық артта қ алуы, ғ ылым мен ө ндіріс арасында шынайы байланыстың болмауы, ғ ылыми-зерттеу жә не тә жірибелік-конструкторлық жұ мыстардың (бұ дан ә рі - Ғ ЗТКЖ) қ аржыландырудың болмауы жә не т.б.

1.Ағ ымдағ ы жағ дайды талдау

1. Саланың (сектордың) ағ ымдағ ы жағ дайына бағ а беру, сондай-ақ бұ л саланың (сектордың) елдің ә леуметтік-экономикалық жә не қ оғ амдық -саяси дамуына ә сері

Қ азақ станда реформалар жеткілікті тү рде ұ зақ уақ ыт бойы жү зеге асырылып жатқ анына қ арамастан, елде инновациялық экономиканы қ алыптастыру бағ ытында елеулі ү дерістер байқ алмай отыр. Мысалы 2009 жылы экономикада білімді пайдалану дең гейі индексіне (КЕІ) қ арағ анда (3.1.1-сурет) Қ азақ стан Чили, Малайзия жә не Тү ркия сияқ ты елдердің халық тың жан басына шақ қ анда ЖІӨ дең гейімен салыстырғ анда артта қ алып келе жатыр. Басқ а сө збен айтқ анда, қ азақ стандық экономиканың бә секеге қ абілеттілігі тө мен.

3.1.1-сурет - экономикада білімнің қ олданылуы

КЕІ индексі бойынша (экономикадағ ы білімнің қ олданылу дең гейі) елді тек халық тың табысы айтарлық тай тө мен Ямайка жә не Моң ғ олия сияқ ты елдермен салыстыруғ а болады. Бұ ғ ан қ оса, Innovation System (3.1.2-сурет) индексі бойынша Қ азақ станды жан басына шақ қ анда ЖІӨ кө лемі 18 есе аз болып Африканың Ангола, Зимбабве сияқ ты елдерімен салыстыруғ а болады.

3.1.2-сурет - Инновациялық жү йе

Жалпы алғ анда, Қ азақ станда қ алыптасқ ан жағ дайды бағ алау ұ лттық инновацияларды қ олдау жү йесі мен енгізу ә лсіз деген тұ жырым жасауғ а мү мкіндік береді, себебі елде отандық жә не шетелдік білімді ұ лттық байлық қ а айналдырудың тиімді жү йесі жоқ.

Кә сіпорындардың инновациялық белсенділігі.

2009 жыл ішінде технологиялық инновацияларғ а арналғ ан кү рделі жә не ағ ымдағ ы шығ ын 61050, 9 млн. тең гені қ ұ рады. (2008 жылы - 113460, 1 млн. тең ге). Бұ л ретте, технологиялық инновациялармен байланысты машиналар мен жабдық тарды сатуғ а кеткен шығ ын 78, 2% болса, жаң а ө німдерді, ө ндірістік ү дерістерді зерттеу мен ә зірлеуге 12%, жаң а технологияларды сатып алуғ а 2, 1% жіберілген. Инновациялық қ ызметті жү зеге асыруымен байланысты шығ ындардың 80 %-ы ү дерістік инновациялар болып табылады, яғ ни жаң а ө німдерді зерттеу мен ә зірлеуге сұ раныс жоқ.

2009 жылдың қ орытындысы бойынша республиканың 10096 кә сіпорындарында инновациялық қ ызметінің статистикалық бақ ылауы жү ргізілді, олардың ішінде тек 399 шаруашылық субъектілерінде технологиялық инновациялары бар (жаң а ө німді немесе ө ндірістік дә рісті ә зірлеу жә не енгізу). Салыстыру ү шін 2008 жылы бұ л кө рсеткіш 447 кә сіпорындарды қ ұ рады. Осылайша кә сіпорындардың инновациялық белсенділігі тө мендеп отырғ аны байқ алуда.

Ғ ылыми-зерттеу институттары.

Ғ ылыми ұ йымдар қ ызметіне жасалғ ан талдау инновациялық ө німдерді жасау бойынша кө птеген жобалар ө ң ірлік немесе ғ ылыми-техникалық тапсырыс емес, ә зірлеушілер бастама білдірген жобалар екенін кө рсетті, яғ ни ә зірлеушілердің ө здері қ андай да бір тауарды ә зірлейді де, кейіннен оның пайдалануын айқ ындауғ а жә не бұ л ө нертабыстардың сатып алушыларын табуы керек.

Сонымен, мемлекеттік тапсырыс ө з кезегінде бизнестің қ ажеттіліктерімен тікелей байланысты емес жә не мемлекеттік органдар дербес айқ ындайды. Бұ л ғ ылым мен кә сіпорындар арасындағ ы байланыстың жоқ екенін кө рсетеді.

Инноваторлар мен инновацияларды тұ тынушылар арасындағ ы байланыстырушы буын ретіндегі коммерцияландыру офистерінің желісін қ ұ ру жә не дамыту ү шін қ алыптастырылғ ан базаның болмауы институционалдық кемшіліктердің бірі болып табылады.

2.Инновациялық ө нім ә зірлемесінің негіздемесі

3.1.3-сурет - Инновациялық ө німнің ә зірлемесіне негіздеме, ә зірлемелер саны

Осылайша, қ азақ стандық қ олданбалы ғ ылымды басқ ару мен қ аржыландыру бизнес алдында тұ рғ ан технологиялық сипаттағ ы нақ ты індеттерді шешуге емес, елеулі шамада ғ ылыми мү ддені қ анағ аттандыруғ а бағ ытталғ ан. Бұ л модель халық аралық нарық тарда бә секелесе алатын серпінді салалар мен ө ндірістерді қ ұ руғ а ың ғ айлы емес екені анық.

Университеттер.

Табысты шетелдік тә жірибені талдау бұ л ү деріске жоғ ары оқ у орындарын тарту инновациялар генерациясы тиімді жү йесінің негізгі талаптарының бірі болып табылатын кө рсетті.

2009 жылы Қ азақ станның кә сіпорындары мен университеттерінің бірлескен 15 жобасы іске асырылды, ол ынтымақ тастық дең гейінің ө те тө мен екенін кө рсетіп отыр. Бір жағ ынан бұ л кә сіпорынның инновацияларды жаппай енгізуге уә ждерінің жоқ тығ ымен, екінші жағ ынан біздің жоғ ары оқ у орындарымыз ұ сынатын зерттеу қ ызметтерінің сапасы дең гейінің жеткілікті тү рде емес екендігімен тү сіндіріледі. Бұ л проблема ө з кезегінде, ЖОО-ның ө з ғ ылыми қ ұ зыретін дамытуғ а уә ждерінің жоқ тығ ымен туындағ ан, ө йткені, олар негізгі табысты Батыс университеттеріне қ арағ анда білім қ ызметтерін кө рсетуден алады.

Бұ л диспропорция зерттеу персоналы сапасының нашарлауына, жастардың ғ ылыми қ ызметке қ ызығ ушылығ ының азаюына жә не т.б. алып келеді.

Венчурлік қ орлар.

Венчурлік қ орларды мемлекеттік қ олдауғ а қ арамастан, нә тижелер венчурлік қ орлардың ө здерінің жә не олар іске асыратын жобалар санының аз екендігін кө рсетіп отыр. Мұ ның негізгі себебі қ ызық ты инновациялық жобалардың тапшылығ ы, инноваторлардың венчурлік қ аржыландыру мү мкіндіктері туралы ақ парат алмауы, қ аржыландырудың шектеулі кө лемдері болып табылады. Бұ л ә лсіз венчурлік инфрақ ұ рылымды қ алыптастыруғ а алып келді, ол негізінен Алматы қ аласында шоғ ырланғ ан.

Бұ л ретте, тә жірибе кө рсетіп отырғ андай, венчурлік қ орлар ө здері орналасқ ан орынның тікелей маң ында ғ ана операциялар жасайды, ө ң ірлерде олардың қ ызметі мү лде жоқ. Бұ дан ө зге, венчурлік капиталистерді - «бизнес-періштелерді» дамыту ү шін жағ дай жоқ. Елде олардың шамалас саны туралы деректер жоқ, олардың қ ызметі ресми тү рде кә сіпкерлік болып танылмайды. Бұ л ретте, инновациялық қ ызметке қ атысты бір де бір заң венчурлік қ аржыландыруды тиісті тү рде кө рсетпейді жә не осының салдарынан оларды заң намалық дең гейде қ олдау болмай отыр.

Зияткерлік меншік.

Қ азақ стан Республикасының Ұ лттық патенттік жү йесі ә леуметтік-экономикалық жә не ғ ылыми-техникалық реформаларды жылжытуғ а, нарық тық қ атынастарды кең ейтуге жә не елдің зияткерлік ә леуетінің ө суіне жә рдемдесетін маң ызды стратегиялық ресурс болып табылады.

Елдің ү демелі индустриялық -инновациялық дамуы жағ дайында патенттік жү йе Қ азақ станда зияткерлік меншік қ ұ қ ығ ымен қ орғ алғ ан тауарлар мен қ ызметтерді шығ ару ү шін қ олайлы инновациялық ахуал қ алыптастырудың жә не Қ азақ стан Республикасын жаһ андану жағ дайында халық аралық экономикалық қ атынастардың тең жә не бә секелестікке қ абілетті ә ріптесі ретінде бекітудің қ ажетті жә не жеткілікті патенттік-қ ұ қ ық тық, патенттік-ақ параттық жә не институционалдық жағ дайларын қ амтамасыз етуге бағ ытталғ ан.

Ө неркә сіптік меншіктің айрық ша қ ұ қ ығ ының жедел қ ұ жаты ретіндегі инновациялық патент жергілікті жаң ашылдық қ а жә не ө неркә сіптік қ олданушылық қ а сараптама нә тижелері бойынша берілетін, нарық қ а инновацияларды жедел шығ ару қ ұ ралдарының бірі болып табылады.

Қ азақ стандағ ы ұ лттық инновациялық жү йе 2003 жылы институционалдық жә не физикалық инфрақ ұ рылым тү рінде қ алыптаса бастағ ан болатын: жобалау қ аржыландыру «Ұ лттық инновациялық қ ор» АҚ (бұ дан ә рі -«Ұ ИҚ» АҚ) тұ лғ асында, инжиниринг жә не технологиялар трансферті «Инжиниринг жә не технологиялар трансферті» АҚ (бұ дан ә рі - «ИТТО» АҚ) тұ лғ асында, венчурлік қ аржыландыру «Ұ ИҚ» АҚ -ның қ атысуымен бірқ атар венчурлік қ орлар тұ лғ асында жә не физикалық инфрақ ұ рылым Алматы, Қ арағ анды, Орал қ алалардағ ы 4 технопарк, сондай-ақ, Алатау АТП тү рінде болды.

Алайда, тә жірибе кө рсетіп отырғ андай инфрақ ұ рылымдар элементінің ө зін қ ұ ру инновациялық белсенділіктің ө сіміне ә келген жоқ. Осығ ан байланысты Ұ лттық инновациялық жү йені (Ұ ИЖ) қ алыптастыруғ а, оның элементтерінің (инновациялық қ олдаудың «тізбегіндегі» жеткіліксіз буындарды толық тыруды қ оса алғ анда) тиімділігін арттыруғ а, сондай-ақ тү пкі мақ саттарғ а қ ол жеткізу ү шін бұ л элементтердің ө зара іс-қ имылын кү шейтуге жә не ү йлестіруге арналғ ан жаң а ә дістерді ә зірлеп, іске асыру қ ажет болады.

2. Аталғ ан саланың (сектордың) кү шті жә не ә лсіз жақ тарына, мү мкіндіктер мен қ ауіп-қ атерлерге талдау жасау.

Жү ргізілген SWOT талдау нә тижесінде Ұ ИЖ-ні дамытудың мынадай факторлары анық талды:

3. Тиісті саланың (сектордың) негізгі проблемалары, ү рдістері жә не дамуының алғ ышарттары

Ұ ИЖ-нің дамуын тоқ тататын негізгі факторлар ретінде мыналар кө рсетілген:

1. Инновацияларды дамудың бірың ғ ай стратегиясының болмауы;

2. Инновациялық даму институттары жә не шешімдер мен жауапкершіліктің бірың ғ ай орталығ ы арасындағ ы ү йлестірудің болмауы;

3. Кә сіпорындардың тө мен инновациялық белсенділігі жә не инновацияларғ а сұ раныстың болмауы;

4. Экономиканың нақ ты секторының қ ажеттіліктері мен нақ ты іске асырылатын стратегияны жасауды есепке алмағ анда, инновациялық инфрақ ұ рылымның ретсіз дамуы;

5. Ғ ылым мен бизнестің ә лсіз байланысы;

6. Инновациядағ ы инвестицияларды ұ стап тұ ратын капиталдың жоғ ары қ ұ ны, сондай-ақ инновациялық шағ ын компанияларды қ аржыландыру ү шін венчурлік капитал нарығ ының дамымағ андығ ы;

7. Ә лемдегі алдың ғ ы қ атарлы технологиялардың іс жү зінде талдауының мен олардың Қ азақ стан Республикасында пайдалану мү мкіндіктерінің болмауы.

Инновациялық даму секторындағ ы жоғ арыда аталғ ан себептер салдарларынан мыналар байқ алады:

шетелдік мектептермен салыстырғ анда отандық ғ ылымның ә лсіз бә секеге қ абілеттігі, жеке сектор ү шін Ғ ЗТКЖ-ны ө ткізудің жоғ ары қ атері (шығ ындарды ішінара ө теу) жә не мемлекет тарапынан қ олданыстағ ы қ атерлерді бө лудің болмауы;

ұ зақ мерзімді технологиялық жоспарлаудың ғ ылыми-негіздемелік жү йенің болмауы;

технологиялар трансферті бойынша қ ызметтердің дамымауы;

зияткерлік меншік қ ұ қ ығ ының ә лсіз қ орғ анысы мен технологияларды коммерциялау бойынша кә сіби қ ызметтердің болмауы;

- зияткерлік меншік объектілерін патенттеу мерзімдерінің ұ зақ тығ ы;

- шетелде патенттелген индустриялық -инновациялық даму саласындағ ы отандық зияткерлік меншік объектілерінің жеткіліксіз саны;

ө ң деуші ө неркә сіптегі тікелей шетелдік инвестициялардың тө мен дең гейі;

жаң а ө німді ә зірлеу жә не ү дерістер саласындағ ы білікті техникалық кадрлардың тапшылығ ы;

қ оғ амның (ә сіресе жастардың) инновациялық жә не ғ ылыми-техникалық тақ ырыпқ а қ ызығ ушылығ ы мен оның инновациялық салағ а тартылуының тө мендігі жә не ө німділікті арттыруғ а бизнесті ә лсіз ынталандыруы.

Аталғ ан мә селелердің шешу экономиканың тиісті секторы дамуының алғ ышарттары ретінде қ арастыруғ а болады.

4. Индустриялық -инновациялық қ ызметті мемлекеттік реттеудің қ олданыстағ ы саясатын талдау

Қ азақ стан Республикасы Индустрия жә не жаң а технологиялар министрлігі индустриялық -инновациялық даму саласындағ ы саясатты ә зірлеу мен іске асыруғ а жауапты уә кілетті мемлекеттік орган болып табылады, оның функцияларына мыналар кіреді: инновациялық қ ызметінің басым бағ ыттары бойынша Қ азақ стан Республикасының Ү кіметіне ұ сыныстарды енгізу; инновациялық гранттарды бө лу; инновациялық гранттар есебінен жү зеге асырылатын инновациялық жобаларды іске асыру мониторингін жү ргізу жә не орындау тиімділігін бағ алау; инновациялық қ ызметті мемлекеттік қ олдау туралы Қ азақ стан Республикасының заң намасын орындауды, оның ішінде инновациялық дамудың шаралар кешенін атқ аруды мемлекеттік бақ ылау.

Қ азақ стан Республикасы Білім жә не ғ ылым министрлігі елде жү ргізілетін барлық іргелі жә не қ олданбалы зерттеулерді қ алыптастыруғ а, іске асыруғ а жә не ү йлестіруге, ғ ылыми-зерттеу инфрақ ұ рылымның жағ дайы мен дамуына, ғ ылыми кадрларды даярлау мен біліктілігін арттыруына, сондай-ақ, мемлекеттік бюджет есебінен іске асырылатын ғ ылыми жобалар мен бағ дарламалардың Мемлекеттік ғ ылыми-зерттеу сараптамасын жү ргізуге жауапты болып табылады.

Елдегі инновациялық қ ызмет Қ азақ стан Республикасының «Инновациялық қ ызметті мемлекеттік қ олдау туралы» мен «Ғ ылым туралы» Заң дарымен реттеледі.

Инновациялық қ ызмет саласындағ ы қ олданыстағ ы заң наманың кемшілігіне елдің инновациялық -технологиялық дамуы саласындағ ы бірың ғ ай мемлекеттік саясатты қ алыптастыру мен іске асыруғ а жауапты орталық тың болмауы жә не тиісінше мемлекеттік органдар мен институттар, ғ ылыми-зерттеу ұ йымдары мен экономиканың нақ ты секторлар кә сіпорындары арасындағ ы бірың ғ ай инновациялық жә не ү йлестіру стратегиясының болмауы жатады.

5. Индустриялық -инновациялық дамудың шетелдік жағ ымды тә жірибесіне шолу

Инновациялық -қ абілетті бизнестің сындарлы кө леміне қ ол жеткізу индустриялық дамығ ан елдерде маң ызды рө л атқ арады. Салыстыру ү шін Қ азақ станмен экономика қ ұ рылымы мен ө зге де факторлар бойынша ұ қ сас елдер Канада мен Австралияда компаниялардың жалпы санынан инновациялық -белсенді бизнестің ү лесі тиісінше 65% жә не 50% қ ұ райды, Канадада бұ л ретте олардың ішінде шамамен 12, 2% ә лемдік дең гейдегі бір жаң алық ты жасайтын болатын.

Экономикалық дамығ ан елдердің тә жірибесі жаһ андық экономикалық бә секелестіктегі экономиканың тұ рақ ты ө суі ө ндіріске жаң а технологиялар мен ә зірлемелерді енгізудің жоғ ары дең гейімен негізделген. Ә р тү рлі бағ алар бойынша дамығ ан елдердің 70-тен 100%-ғ а дейін ө суі бү гінгі кү ні инновацияларды пайдалану есебінен қ амтамасыз етіледі.

Экономистердің бағ алауы бойынша Ғ ЗТКӘ -ге арналғ ан шығ ындардың 0, 1% ө суі ЖІӨ -ні ұ зақ мерзімді перспективада шамамен 1, 2% ұ лғ айтуғ а мү мкіндік береді.

Ә лемдік тә жірибеде жеке секторда Ғ ЗТКӘ -ны ынталандырудың екі негізгі ә дісі қ олданады: гранттар мен мемлекеттік бағ дарламалар арқ ылы тікелей қ аржыландыру жә не салық жең ілдіктері арқ ылы жанама субсидиялау.

Ө неркә сіпті дамығ ан елдерде мынадай салық жең ілдіктері анағ ұ рлым жиі пайдаланылады:

жаң а жабдық тар мен қ ұ рылыстарғ а капитал салу кө леміндегі табысқ а жең ілдік;

жиі ұ лғ аймалы коэффициентті қ олдана отырып, ТҚ Ж-ғ а шығ ындар мө лшерінде табыс салығ ына жең ілдік;

ә детте ғ ылыми зерттеулерде пайдаланылатын жабдық тардың жеке арналғ ан шығ ыстарды ағ ымдағ ы шығ ындарғ а жатқ ызу;

салық салынбайтын жә не Ғ ЗТКӘ -ны жү ргізуге жіберілетін пайданың есебінен арнайы мақ саттағ ы қ орларды қ ұ ру;

зияткерлік меншіктен кірістерге тө мендетілген ставкалар;

тө мендетілген ставкалар бойынша табысқ а салық салу (шағ ын кә сіпорындар ү шін);

Ғ ЗТКӘ -ны жү зеге асыратын кә сіпорындарғ а салық кредиттері мен каникулдары.

Бұ дан басқ а шетелде зерттеулердің перспективалық бағ ыттары ү шін ұ зақ мерзімді кредиттер беру жолымен ТҚ Ж-ы ү кіметтік кепілдігімен ынталандыру тә жірибесі кең пайдаланады. АҚ Ш-та ресми ү кіметтік қ ұ жаттарда ғ ылыми-технологиялық салағ а капитал салу тіптен «болашақ қ а инвестициялау» деп аталады, ал ТҚ Ж саласы стратегиялық ұ лттық мақ саттарды жү зеге асырудың тиімді тетіктері ретінде қ арастырылады.

Ә лемнің кө птеген дамығ ан елдерінде мемлекеттік ғ ылыми-техникалық саясаттың ө ң ірлік қ ұ раушысын пайдалану ү рдісі ү лкен маң ызғ а ие болып отыр, бұ л жекелеген ө ң ірлердің ә леуметтік-экономикалық дамуының тең емес дең гейлерімен тү сіндіріледі.

Бұ дан ө зге, индустриялық -инновациялық қ ызмет жә не тауарлық белгілерді қ орғ ау саласындағ ы зияткерлік меншік объектілерін патенттеу жү йесі ә лемдік практикада инновациялық белсенділікті жоғ арылатудың қ ұ ралдарының бірі болып табылады.

Канада, Швейцария, Қ ытай, Германия, Франция, Ресей жә не басқ а да сияқ ты экономикалық дамығ ан елдерде индустриялық саладағ ы зияткерлік меншік объектілерін тиісті ө неркә сіптік ведомстволар патенттейді.

Қ азіргі уақ ытта, тауарлық белгілерді қ орғ ау саласындағ ы ө ң ірлік халық аралық ұ йымдар жоқ. ТМД елдерінің Еуразиялық кең істіктегі тығ ыз ық палдасуына байланысты (Кеден Одағ ын қ ұ ру, Бірың ғ ай экономикалық кең істік) тауарлық белгілерді қ орғ ауды реттеу саласында проблемалар одан сайын туындайтын болады, ө йткені тауарлық белгілердің аумақ тық сипаттағ ы қ орғ ауы бар.

Осығ ан байланысты, тауарлық белгілерді қ орғ ау саласындағ ы Еуразиялық ұ йымды қ ұ ру қ ажет. Қ азақ стан Республикасы болжамды ұ йымның орналасу орны болуы мү мкін. Мысалы, Мә скеу қ., Ресей осындай Еуразиялық патенттік ұ йымның (патенттерді қ орғ ау саласында) орналасқ ан орны болып табылады.

3.Жаң а технологияларғ а ұ сынысты қ алыптастыру

Жаң а технологияларғ а тұ рақ ты ауқ ымды ұ сынысты қ алыптастыру технологиялық сараптама мен аудит жү ргізу жолымен, сондай-ақ технологияларды енгізу мен таратудың қ аржылық ынталандыру шараларымен тұ рақ ты мониторинг пен ө неркә сіп салаларының технологиялық қ ажеттіліктерін анық тай отырып, жү йелі тү рде байланысты болуы тиіс.

Алғ а қ ойғ ан мақ сатқ а жету ү шін мынадай міндеттерді іске асыру қ ажет:

технологиялық сараптаманы жү ргізу нормативтік қ ұ қ ық тық базаны қ алыптастыру;

технологиялық аудиттің нә тижелері негізінде жаң а технологияларда (сұ раныс) ө неркә сіп қ ажеттіліктерінің тізбесін қ алыптастыру;

жаң а технологиялар мен ә зірлемелер (ұ сыныстар) туралы ақ паратқ а қ ол жетімділігін, оның ішінде технологиялар трансферті жү йесінің дамуы арқ ылы да қ амтамасыз ету;

конструкторлық бюроны, инновацияларды (білім) тарату орталық тарын, коммерциялау орталық тарын жә не т.б. қ ұ руды қ оса алғ анда, ғ ылыми-инновациялық инфрақ ұ рылымды дамыту;

инновациялық гранттарды, оның ішінде, тә жірибелік-конструкторлық жұ мыстарды жү ргізуге, сондай-ақ, оның тиімділігін (ө німділігін) арттыруғ а бағ ытталғ ан бизнестің қ олданбалы зерттеулерге шығ ындарды ішінара ө теу бағ дарламасын іске асыруғ а инновациялық гранттарды ұ сыну.

1. Технологиялық сараптама қ ұ ны он мың есептік кө рсеткіштен асатын жә не мемлекеттік бюджеттен қ аржыландыру алуғ а ү міткер (инновациялық жә не ғ ылыми гранттарды қ оспағ анда) немесе мемлекеттік бағ ыныстағ ы ұ йымдардың қ аражаты есебінен инновациялық жобалар мен бағ дарламалардың мемлекеттік сараптаманың ажырамас бө лігіне айналуы тиіс.

Технологиялық сараптама ережелері, объектілері, ө лшемдері мен тә ртібі жә не басқ а да байланысты нормативтік қ ұ қ ық тық актілерді индустриялық -инновациялық даму саласындағ ы уә кілетті мемлекеттік орган мү дделі салалық ведомстволармен бірлесіп ә зірлейді жә не белгіленген тә ртіппен бекітіледі.

Технологиялық сараптаманың қ ұ рылатын нормативтік-қ ұ қ ық тық базасы атап айтқ анда, ұ сынылғ ан технологиялық жобаларды қ аржыландыру негіздемесін, болашақ та ескірген немесе перспективалы емес технологиялар трансфертін болдырмау, сондай-ақ мә лімделген іс-шараларды қ аржыландырудың қ айталануын болдырмауды қ амтамасыз етуі қ ажет.

Технологиялық сараптаманы жү ргізуді Технологиялық даму жө ніндегі ұ лттық оператордың қ олдауымен индустриялық -инновациялық даму саласындағ ы уә кілетті мемлекеттік орган жү зеге асыратын болады.

2. Жаң а технологиялар жө ніндегі ұ сынысты қ алыптастыру ақ параттық ресурстармен толығ ымен қ амтамасыз етуі қ ажет. Осығ ан байланысты, жаң а технологиялардағ ы ө неркә сіп қ ажеттілігінің тізбесін қ алыптастыру ө зекті болып табылады. Аталғ ан тізбеге ө ндірістік кә сіпорындардың технологиялық аудит нә тижелері, сондай-ақ, технологиялық міндеттерді шешуге арналғ ан олардың ө тінімдері енгізілетін болады.

Тізбе индустриялық -инновациялық даму саласындағ ы уә кілетті мемлекеттік органның, инновациялық даму институтының ақ параттық ресурстарында орналастырылады, бұ л жаң а технологиялар мен инновацияларды ө ндірушілер мен тұ тынушыларының ауқ ымды ақ парат алмасуын қ амтамасыз етуге, технологиялардың ө ркениетті нарығ ын дамыту жә не ғ ылыми ә зірлемелерді коммерциялау ү шін жағ дай жасауғ а мү мкіндік береді.

3. Перспективада ғ ылыми-инновациялық инфрақ ұ рылымды дамыту жаң а ө німдер мен технологиялық шешімдерді енгізуге, инновациялық жобалар мен қ олданбалы зерттеулерді коммерциялауғ а жә рдемдесе отырып, байланыстырылады.

Бұ л ретте, ғ ылым саласындағ ы уә кілетті орган ғ ылыми ұ йымдардың ғ ылыми-техникалық инфрақ ұ рылымын жетілдіру, ғ ылыми зерттеулердің сапасын арттыру жө ніндегі жұ мысты жалғ астыратын болады.

Отандық ғ ылыми ұ йымдарды жоғ ары дең гейге шығ ару мақ сатында олардың жұ мысының тиімділігін арттыру жө ніндегі жұ мыс кү шейтілетін болады, олар нарық қ а бә секеге қ абілетті жә не талап етілетін ә зірлемелерді, технологияларды, қ ызметтерді шығ ара алады.

Бұ л ү дерісте ЖОО ә леуетін тарту ерекше рө лге ие болады. Жетекші жоғ ары оқ у орындары базасында ө з даму бағ дарламалары бойынша жү зеге асыратын зерттеу университеттері қ ұ рылатын болады.

Инженерлік пә ндерге ерекше назар аудара отырып, профессорлық -оқ ытушылық қ ұ рамының ғ ылыми дең гейін тұ рақ ты арттыру ү шін жағ дай жасалатын болады.

Технологиялық шешімдер туралы ақ паратқ а қ ол жетімділікті қ амтамасыз ететін инновациялық инфрақ ұ рылымды дамытуды алу. Аталғ ан қ ызмет инновациялар, технологиялар мен білім трансферттері бойынша қ ызмет кө рсетуге, қ азақ стандық жә не батыс ә ріптестермен бизнес-кооперцияларды белгілеуге, жаң а технологияларды, патенттер мен конструкторлық -технологиялық қ ұ жаттамаларды жә не т.б. сатып алуғ а байланысты болады.

Кә сіпорындардың жаң а талап ететін ө німдерді жетелдетіп игеруі мамандандырылғ ан конструкторлық бюро (КБ) желілерін қ ұ руғ а ық пал ететін болады. Бірінші кезең де аталғ ан ұ йымдар сұ раныс нарығ ын жә не машина жасау ө німдерінің ұ сыныстарын талдау, ірі тұ тынушылардың тапсырыстарына ық палдасу, осы тапсырыстарды қ азақ стандық машина жасау кә сіпорындарында орналастыру жә не оларғ а бұ йымдардың жаң а номенклатурасын игеруге қ аржылық жә не қ аржылық емес кө мек кө рсету мә селелерімен айналысатын болады.

Бұ л ретте, қ аржылық кө мек бірінші кезекте, жетіспейтін жабдық тарды сатып алуды қ оса алғ анда, конструкторлық қ ұ жаттамалар мен ө зге де зияткерлік меншіктерді, сертификаттауды сатып алу мен пысық тауғ а жә не қ азақ стандық жә не басқ а да тауар нарығ ына шығ уғ а байланысты ө зге де шығ ындарғ а, ө ндірістік желілердің техникалық дайындығ ына бағ ытталатын болады. Қ аржылық кө мек игерілетін номенклатуралар шығ ындарының барабарлығ ы, шығ ындарды ішінара ө теу жә не бө лінетін қ аржының қ айтарылу принциптеріне берілетін болады.

Кейіннен, КБ ө ндірілетін ө німдердің сипаттамасын жақ сартуда (ө зіндік қ ұ нын тө мендету, сапасын арттыру, тұ тынушылық ерекшеліктерін жақ сарту жә не т.б.) кә сіпорындарғ а жә рдемдесуге шоғ ырланады. Аталғ ан екі кезең ді ойдағ ыдай ө ткеннен кейін КБ қ ағ идаттық жаң а ө німді ә зірлеуде машина жасаушы кә сіпорындарды қ олдау орталығ ы болады.

2014 жылдың соң ына дейін жоғ арыда кө рсетілген қ ағ идаттарғ а жұ мыс істейтін мынадай 5 салалық бюроны қ ұ ру болжануда: мұ най-газ жабдық тары, ауыл шаруашылығ ы машиналарын жасау, тау-кен металлургия жабдық тары, аспап жасау жә не кө ліктік машина жасау.

Жетекші ғ ылыми-зерттеу ұ йымдарымен бірлескен зерттеу жә не инжинирингтік орталық тар қ ұ рылатын болады. Атап айтқ анда, 2010 жылдан бастап Шығ ыс Қ азақ стан облысында салалық металлургия орталығ ы қ ұ рылады, ал 2011 - 2013 жылдары мұ най-газ саласы мен агроө неркә сіптік кешенде салалық орталық тар қ ұ рылатын болады.

Бұ дан ө зге, аталғ ан саладағ ы уә кілетті мемлекеттік орган жү йесінде Инновациялық жобаларды коммерциялаудың ә дістемелік орталығ ын қ ұ ру жоспарлануда. Ол технологияларды коммерциялау процестеріне қ ажетті нормативтік-қ ұ қ ық тық базаны, инновациялық қ ызмет субъектілеріне кең ес беру жә не оқ ыту бойынша жү йелік жұ мыстарды, технологияларды коммерциялау тетіктеріне қ атысты ауқ ымды мә селелері бойынша ә дістемелік қ ұ жаттамаларды ә зірлеуді, коммерцияландырудың ө ң ірлік жә не жеке офистерін қ олдаудың бағ дарламаларын іске асыруды қ амтамасыз етеді.

Елдің маң ызды ө ң ірлерінде жә не технологиялық дамытудың басым салаларында технологияларды коммерциялаудың коммерциялық орталық тарын қ ұ руғ а жә рдем кө рсетілетін болады. Жиынтығ ында бұ л инновациялық қ ызметті ү йлестіру мен жандандыруды, технологиялар трансферті кезінде шағ ын инновациялық компаниялар мен ірі кә сіпорындарғ а кө мек кө рсетуді қ амтамасыз етеді.

Коммерцияландыру орталық тары индустриялық -инновациялық қ ызмет субъектілеріне ә ртү рлі қ ызметтерді (консультациялық, ақ параттық, маркетингтік, қ ұ қ ық тық, патенттік, білім жә не басқ алары) кө рсету жолымен инновациялық тізбектің барлық сатылары бойынша инновациялық ө німнің жылжу ү дерісін нақ ты ұ йымдастыруғ а мү мкіндік береді.

Дү ниежү зілік Банктің «Технологияларды коммерцияландыру» жобасы шең берінде Коммерцияландыру офисі қ ұ рылатын болады.

Нақ ты зерттеулер мысалында ол ә уелден талап етілетін нә тижеге жә не зерттеулердің коммерциялық маң ыздылығ ына бағ ытталғ ан қ азақ стандық ғ ылымды шетелдік мамандардың тә жірибесін пайдалана отырып, қ алай ұ йымдастыруғ а болатыны белгіленген.

Технологияларды енгізуге жә не таратуғ а жә рдемдесу

Технологияларды енгізуді жә не таратуды қ аржылық ынталандыру жү йесін қ ұ ру. Қ аржылық ынталандыру инновацияларғ а ө неркә сіптік сұ ранысты жасаудың басты тә сілі болып табылады. Технологиялық жаң ғ ыртуды жү ргізетін немесе инновациялық зерттеулерді жү ргізетін ө неркә сіптік кә сіпорындарды қ аржылық қ олдау жабдық тарды сатып алуғ а арналғ ан салық тық жең ілдіктерді беру жолымен кө рсетілетін болады.

Инновациялық гранттар беру бағ дарламасы шең берінде технологиялар мен жаң а ө ндіріс желілерін жобалау жә не іске қ осу-жө ндеу жұ мыстары бойынша инжинирингтік қ ызметтерді сатып алуды қ оса алғ анда, кә сіпорындарды технологиялық жаң ғ ыртуғ а жә рдем кө рсетілетін болады.

Инновациялық гранттар жү йесі мақ ұ лдау рә сімінен жә не «Ө німділік-2020» бағ дарламасына енгізуден ө ткен кә сіпорындардан тү скен ө тінімдерді бағ алаудың артық шылық тық режимін кө здейтін болады.

Жобалық жә не венчурлік қ аржыландыру. Инновациялық дамуды жобалық жә не венчурлік қ аржыландырудың тиімділігін арттыру ү шін 2010 жылдан бастап экономикалық қ ызметі тү рлерінің жалпы (ЭҚ ТЖ) сыныптауышына сә йкес, инновациялық даму ү шін басым болып табылатын, жоғ ары технологиялық жә не орташа технологиялық ө нім тү рлерінің тізбесі мерзім сайын жаң артылып, бекітілетін болады. Осылайша, инновациялық салаларғ а инвестициялар мемлекеттік бюджеттен жә не бюджеттен тыс кө здерден бө лінетін қ аражатты шоғ ырландыруғ а қ ол жеткізіледі.

Венчурлік капиталдың ө ң ірлік жә не салалық бө лікте қ олжетімділігін арттыру ү шін ө ң ірлік жә не салалық венчурлік қ орлар қ ұ рылатын болады. Қ аржыландырудың салалық басымдық тары мен ө ң ірлік қ аржыландыру қ ұ рылымын басқ арушы компания ә зірлейді жә не салалық жә не ө ң ірлік венчурлік қ орлардың қ ұ рылтайшылары бекітеді. Жеке жә не институционалдық инвесторлармен бірге технологиялық даму жө ніндегі ұ лттық оператор салалық жә не ө ң ірлік венчурлік қ орлардың қ ұ рылтайшылары болып табылады.

Инновациялық жобаларды жобалық қ аржыландыру кә сіпорындардың жарғ ылық капиталында бақ ылаусыз қ атысу жағ дайында жү зеге асырылатын болады. Инновациялық жобаларды қ аржыландырудың жоғ ары тә уекелді сипатын ескере отырып, жоғ ары тә уекелді жобаларғ а салымдардан инвестициялардың қ айтарылуы міндетті, бірақ қ ызметтің кепілді нә тижесі емес болып табылады.

Технологиялық даму жө ніндегі ұ лттық оператордың жарғ ылық капиталына қ атысумен жобаларды іске асыратын кә сіпорындар инженерлік мамандық тарғ а шектеусіз жоғ ары білікті шетелдік жұ мыс кү шін тартуғ а қ ұ қ ылы.

Экономиканың жоғ ары технологиялық секторларын дамыту мақ сатында ө ндірістік қ уаттарын Қ азақ стан Республикасында орналастыру шартымен ә лемнің жетекші компанияларымен технологиялық альянстар қ ұ рылатын болады.

Кә сіпорындардың жаң а технологияларды қ абылдау дайындығ ын арттыру жү йесін қ ұ ру. Технологиялық артта қ алуды жедел қ ысқ артуды ұ стап тұ ратын негізгі фактор ө неркә сіптік кә сіпорындардың басқ ару қ ұ зыретінің жә не жұ мыс персоналының жалпы біліктілік дең гейлерінің тө мендігі болып табылады. Сондық тан, кә сіпорындардың жаң а технологияларғ а бейімділігін арттыру мемлекеттік араласуын қ ажет ететін мә селелердің бірі болып табылады. Осы бағ ыттағ ы мемлекеттік қ олдаудың негізгі қ ұ ралдары персоналдың біліктілігін арттыруғ а арналғ ан шығ ындарды ө теуге арналғ ан гранттар болады.

Халық аралық кө рмелерге, оқ ыту семинарларына, форумдар мен конференцияларғ а қ атысу жаң а ә лемдік инновациялық технологиялармен жә не ә зірлемелермен таныстыру арқ ылы трансферт жә не технологияларды коммерцияландыру саласында қ азақ стандық мамандарды кезең -кезең імен даярлауғ а мү мкіндік береді.