Болаттардың механикалық қасиеттері

Болаттардың механикалық қ асиеті келесі кө рсеткіштермен сипатталынады: беріктік; серпімділік; пластикалық; морт қ ирауына бейімділігін кө рсететін қ асиет немесе соқ қ ы тұ тқ ырлығ ы (морттылығ ы немесе сынғ ыштығ ы).

Болаттың беріктігі сыртқ ы кү шсалмақ тарғ а ә сер еткенде материалдың кедергісі бойынша анық талады.

Егер жү ктеуді аяқ тағ аннан кейін материал бастапқ ы пішінге қ айтып келсе, онда бұ л материалды серпімді деп атайды.

Егер жү ктеуді аяқ тағ аннан кейін материал бастапқ ы пішінге келмеген жағ дайда материалды пластикалық деп атайды.

Егер материал аз деформацияның себебінен қ ирағ ан кезде материалдың морттылығ ы жоғ ары болады.

Механикалық қ асиеттері келесі кө рсеткіштермен анық талады: пропорциональдік шегі; серпімдік шегі; ақ қ ыштық шегі; беріктік шегі (ү зілуге уақ ытша кедергісі); - ү зілгеннен кейінгі салыстырмалу ұ зару; Е – серпімділік модулі;

Пропорциональді шегі () – Гук заң ы жарамды болатын кернеулердің ең ү лкен мө лшері; ; - серпімді модулі

Серпімдік шегі – қ алдық деформация пайда болмайтын кернеудің ең тө мен мө лшері немесе жү ктеуді аяқ тағ аннан кейін ү лгі бастапқ ы ө лшемдеріне қ айтып келеді.

Ақ қ ыштық шегі – пластикалық деформация пайда болатын кернеу, «» диаграммада ақ қ ыштық алаң ы пайда болады.

Аз кө міртекті болат жү ктеуді аяқ тағ ан кезде - деген қ алдық деформация пайда болады. Егер одан кейін қ айтадан жү ктесек онда серпімдік шегі ө седі. Алдын – ала пластикалық деформациялануы арқ ылы серпімділік шегін ү лкейткен кезде болаттың беріктігі жоғ арлайды, осы процесті наклеп немесе нагартовка деп атайды.

Азлегирленген болаттар жә не - қ орытпалар

Белгілі –Акқ ыштық шегі жоқ.

Акқ ыштық шегі ретінде шартты акқ ыштық шегі алынады , бұ л кезде қ алдық деформация 0, 2% тең (бастапқ ы деформация).

Жоғ ары беріктік болаттар

() – беріктік шегі немесе ү зілуге уақ ытша кедергісі, материал қ ирағ ан немесе ү зылген кездегі ең ү лкен кернеудің мө лшері.

() – салыстырмалы ұ зару металлдың пластикалық қ асиетін сипаттайды.

Аз кө міртекті жә не жоғ ары беріктік болаттар ү шін акқ ыштық шегі бойынша созылуғ а, сығ ылуғ а жә не иілуге мө лшерлік кедергісі анық талады.

Ө те жоғ ары беріктік болаттар ү шін диаграммада акқ ыштық шегі жоқ, сондық тан болаттың мө лшерлік кедергісі

(ү зілуге уақ ытша кедергісі)

Болаттың ақ қ ыштық шегі жә не ү зілуге уақ ытша кедергісі бойынша созылуғ а, иілуге есептік кедергісі

материалдар бойынша сенімділік коэффициент

Ығ ысу кезіндегі есептік кедергісі

Тік (дө ң бек) тө селген бетін жаншылу (жергілікті сығ ылу) кезіндегі есептік кедергісі

Жергілікті жаншылу кезіндегі есептік кедергісі

Прокаттың қ алың дығ ы бағ ыты бойынша созылу кезіндегі кедергісі

Егер коэффициенті ескерген жағ дайда

– материалдар бойынша сенімділік коэффициент;

– жұ мыс жағ дайын ескеретін коэффициент;

- ғ имараттың жауаптылық дә режесін ескеретін коэффициент.

1 класқ а жататын ғ имараттар (ерекше маң ызды) -

2 класқ а маң ыздылығ ы бар ғ имараттар

3 класқ а маң ыздылығ ы шектелген жә не уақ ытша ғ имараттар