Табиғат қорғау шараларының классификациясы және негізгі бағыттары

Инженерлік-экологиялық шараларғ а шаралардың ү ш тобы кіреді: инженерлік, экологиялық жә не ұ йымдық.

Инженерлік шаралар кә сіпорындардың табиғ и ортағ а теріс ә серлерін болдырмау немесе жұ мсарту мақ сатында ө ндірісте қ олданылатын технологиялық ү дерістердің, машиналардың, механизмдердің жә не материалдардың қ азірде қ олданылып отырғ анын жетілдіруге жә не жаң аларын жасап шығ аруғ а бағ ытталғ ан. Инженерлік топқ а кіретін шаралар ұ йымдық -техникалық жә не технологиялық болып бө лінеді.

1) Ұ йымдық -техникалық шаралар ө ндірістің, кететін газдарды жә не тө гінді суларды тазарту ү дерістерінің технологиялық регламентін сақ тауғ а, жабдық тың жарамдылығ ын бақ ылауғ а жә не кү рделі жө ндеу жү ргізуге бағ ытталғ ан бірқ атар нақ тылы ә рекеттерді қ осады.

Ү лкен аумақ тарда шашырап жатқ ан ө ндірістерге қ арағ анда, олар тұ рақ тырақ жұ мыс істейтіндіктен жә не зиянды заттардың «дү ркіретіп»лақ тырылуын болдырмайтындық тан, ү здіксіз жә не ірілендірілген ө ндірістер ең ұ тымды болып келеді. Мұ ндай ө ндірістерде технологияны лақ тырындыларды тө мендету бағ ытында жетілдірудің, тазарту қ ондырғ ыларын пайдаланудың кө бірек мү мкіндіктері бар.

2) Технологиялық шаралар олардың қ арқ ындылығ ын анық тайтын ә сер ету кө здерінің кө рсеткіштерін жә не сипаттамаларын ө згертуге мү мкіндік береді.

Инженерлік шараларды жү зеге асыру ү шін ө ндірісті модернизациялауғ а, зиянды заттардың лақ тырындыларын ұ стап қ алуғ а, тазартуғ а, оларды болдырмауғ а қ осымша шығ ындарды қ арастыру қ ажет.

Экологиялық шаралар табиғ и ортаның ө зін-ө зі тазартуын (ластанғ ан кезде) немесе ө зін-ө зі қ алпына келтіруін (бұ зылғ ан кезде) қ амтамасыз етеді.

Экологиялық шаралар 2 топшағ а: абиотикалық жә небиотикалық болып бө лінеді.

1)Абиотикалық шаралар биосфераның барлық қ ұ рамдас бө ліктерінде ө рбитін табиғ и физикалық жә не химиялық ү дерістерді пайдалануғ а негізделген.

2)Биотикалық шаралар ө ндірістің ә сер ету аймағ ындағ ы экологиялық жү йелердің міндет атқ аруын қ амтамасыз ететін жанды организмдерді пайдалануғ а негізделген. Оларғ а тө гінді суларды биологиялық рекултивациялау мен биологиялық тазарту, топырақ ластану- ларын ластаушы заттарды алып шығ уғ а жә не бұ зуғ а қ абілетті арнайы ө сімдіктердің немесе микроорганизмдердің кө мегімен жою жатады.

Ұ йымдық шаралар жасалынып жатқ ан немесе жұ мыс істеп тү рғ ан ө неркә сіп жү йелерінің басқ аруымен, қ ұ рылымымен, жұ мыс істеуімен байланысты болып келеді, жоспарлы жә не шұ ғ ыл болып бө лінеді.

1)Жоспарлы шаралар ө ндірістің дамуын ескере отырып, ұ зақ болашақ қ а есептелген. Оларғ а: желдердің бағ ыттарын жэне атмосфераны ластаулардың басқ а кө здерінің ө зара орналасуын ескере отырып, жаң а ө ндірістердің орналасатын орнын таң дап алу; зиянды ә сер етудің жоғ ары қ арқ ыны бар кә сіпорындарды қ алалардан жә не кенттерден қ айта дислокациялау; қ оқ ыстар мен ү йінділер орналасатын жерді таң дап алу; рекреациялық аумақ тарды, мә дени міндеті бар нысандарды кә сіпорындардың ә сер ету аймақ тарынан таза аймақ тарғ а ауыстыру; кө ліктің қ озғ алу жолдары мен режимдерін ө згерту; санитарлық -қ орғ аныс аймақ тарын жасау жатады.

2) Шұ ғ ыл шаралар ө ндірісте немесе табиги ортада туындайтын экстремалды жағ дайларда қ олданылады. Экстремалды жағ дайлар ә детте апаттармен: ластаушы заттардың жаппай шығ аруларына немесе лақ тыруларына алып келетін жарылыстармен, ө рттермен, қ ұ бырлардың жарылуымен ілесіп отырады. Табиғ и ортадағ ы қ олайсыз жағ дайлар оғ ан ә ртү рлі антропогенді ү дерістер ә сер еткен кезде туындап отырады. Осындай теріс ә сер етуді жең іп шығ у ү шін шұ ғ ыл табиғ ат қ орғ ау шаралары қ ажет болады.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1.Қ азіргі биотехнологияның оны қ олдану салаларының спецификасына сә йкес тараулары қ андай?

2.Қ азіргі биотехнологияның пайда болуын қ андай уақ ытқ а жатқ ызуымызғ а болады?

3.Экологиялық биотехнология деп не аталады?

4.Шаралардың қ андай топтары инженерлік-экологиялық шараларғ а жатады?

5.Ең жаң а биотехнологиялық ү дерістер дә уірі немен байла- нысты болып отыр?

6.Биотехнологияның қ алыптасуының алғ ы тарихы қ андай кезең дерді қ осады?

Пайдаланылғ ан ә дебиеттер:

1.Джусупова Д.Б Экологиялық биотехнология. – Алматы 2013

2. Джусупова Д. Б. Технологии очистки природных и производственных сточных вод.- Алматы, КазНПУ им.Абая, 2006.

3.Ақ басова А.Ж., Саинова Н.Ә Экология. – Алматы, 2003

4.Жатқ анбаев Ж.Ж. Экология негіздері. – Алматы, 2004

5.Аубакиров Х.Ә. Биотехнология. – Алматы, 2011