Балалардың орта буынға өтуіне дайындығына сараптау жүргізу бойынша педагог-психологтың іс-әрекеті.

Оқ ушылардың бастауыш буыннан орта буынғ а кө шкен кезең ін бейімделу кезең і дейміз.Ө йткені, олардың пә н мұ ғ алімдері ө згереді, жаң а пә ндер қ осылады, жаң а сынып жетекшісі болады, оқ у бө лмесі ө згеріп, оқ у бағ дарламасы кү рделене тү седі.Осының барлығ ы баланың жан-дү ниесіне ә ртү рлі психологиялық жү к тү сіреді де, осы 5-ші сыныпта оқ ушылардың бойында ортақ мә селелер пайда болады.Бұ лар:
-балалардың мінезі ө згереді;
-тез шаршайды;
-кө ң іл-кү йлері тез бұ зылғ ыш келеді;
-оқ у ү лгерімдері тө мендейді;
-мазасыздық, қ обалжу сезімдері жиілейді.Сондық тан осы ауыспалы кезең дегі тұ лғ аның жас жә не жеке ерекшеліктерін зерттеп, балада кездесетін сә тсіздіктерді болдырмаудың жолын іздестіру мақ сатымен кешенді зерттеу жұ мыстары жү ргізілді.
Психологиялық тұ рғ ыдан қ арастырылғ ан салалар:
-баланың қ оршағ ан ортамен қ арым-қ атынасы;
-оқ у ү лгерімі, жаң а пә ндерге бейімделуі;
-танымдық процестер: оның ішінде ойлауы, логикасы;
-жаң а сынып жетекшісімен, пә н мұ ғ алімдерімен қ арым-қ атынасы;
-оқ у мотивациясы.
1)Дж.Мореноның «Социометрия» ә дісінің мақ саты: ұ жым мү шелерінің бір-бірімен эмоционалдық байланысын анық тау жә не тетулығ ын ө лшеу.Тесті орындап, жауап парағ ын толтырғ ан соң, нә тижесін талдау арқ ылы жиналғ ан материалдардан «социоматрица» жасалады.Кестеге зерттелінушілер тізімі тү сіріледі жә не олардың қ алаулылары жоғ арғ ы қ атардағ ы олардың нө мірімен қ иылысқ ан жеріне тү сіріледі.Кестенің тө менгі қ атарына ә рқ айсысының жинағ ан қ алауларының саны жазылады.
Бағ алау шкаласы:
6 жә не одан да кө п-жұ лдыздар
3-5-қ алаулылар
1-2-қ алаусыздар
0-шектеулілер.
Кейбір балалар бір баланы қ алағ анмен ол оны таң дамай отыр, яғ ни бірін-бірі таң дау бар да, ө зара таң дау жоқ. Сондық тан осындай балаларғ а тә рбие саласы бойынша кө мек берілуі керек. Бір-бірін таң дау стрелкасы бойынша қ арай отырып, балаларды тапсырма орындау кезінде немесе партағ а отырғ ызу кезінде болса да кө мектесуге болады, сол кезде ондай балалардың мазасыздануы коэффициенті азайып, психологиясында жең ілдіктер пайда болады.
Ал енді лидерлерге келсек- лидердің негізгі сипаты топ мү шелерінің таң дауына байланысты болады. Лидер бұ л, топтың басқ а мү шелері жауапкершілікті талап ететін ө з мү дделері жә не топтың іс-ә рекетінің бағ ыты мен сипатын анық тайтын шешімдерді қ абылдау қ ұ қ ығ ын иеленуге рұ хсат берілетін тұ лғ а. Сонымен, беделді тұ лғ а бола тұ рып, лидер топтағ ы біріккен іс-ә рекетті ұ йымдастыру мен ө зара қ арым қ атынасты реттеуде орталық жетекші рө лде болады. Дегенмен кейбір лидер балалар сынып ұ жымының ауызбіршілігін кері бағ ытқ а бұ ру кезінде де маң ызды роль атқ арады. Сондық тан бұ л балаларды сынып ұ йымшылдығ ын сақ тауғ а пайдалана отырып, кө п мақ тап жіберуге де болмайтындығ ын ескеруіміз керек. Мақ таудың ө те кө п болуы баланың біріншіден мінез-қ ұ лқ ына ә сер берсе, екіншіден ө зін-ө зі бағ алауы жоғ арылап ешкімді тың дамай кетуіне, айтылғ ан ескертулерді мойындамауғ а ә келуі мү мкін.
2) Кондаш тесті бойынша оқ ушылардың темперамент типтері анық талды.
3)Сонымен қ атар балалардың ассоциациясының кө рініс беруін жә не ассоциация бойынша есте сақ тау механизмінің қ алыптасқ ан анық тау мақ сатында 5 «А, Б» сынып оқ ушыларына «ассоциативтік ес кө лемін анық тау» ә дістемесімен жұ мыс жү ргізіліп, нә тижесі шығ арылды.
4) «Менің мектепке деген кө зқ арасым» сауалнамасы алынды. Бұ л тестті алудағ ы мақ сат баланың оқ у мотивациясын анық тау.
• Мектепке деген ық ыласы жоғ ары, мұ ғ алім мен оқ ушы арасындағ ы қ арым-қ атынасқ а кө ң ілі толатын жақ сы кө зқ арастағ ы балалар - 30
• Бала мектепке қ ызығ ып келеді. Бірақ мектеп оны оқ у процесінен басқ а жақ тарымен қ ызық тырады. Мектебін жек кө рмейтін орташа кө зқ арастағ ы балалар. Бұ л балалар мектепке сыныптастарымен ойнау ү шін де келеді -5
• Мектепті жек кө ретін, мектепке қ ызығ ушылығ ы жоқ тө менгі кө зқ арастағ ы балалар –жоқ.
5) Пә н мұ ғ алімдерімен қ арым-қ атынасын анық тау мақ сатымен «Мұ ғ алім- оқ ушы кө зімен» сауалнамасы алынды.
6) Жаң а сынып жетекшісімен, пә н мұ ғ алімдерімен қ арым-қ атынасын анық тау жә не пә ндерге деген қ ызығ ушылығ ын зерттеу мақ сатымен «Оқ ушының оқ у пә ндеріне деген қ арым-қ атынасы мен қ ызығ ушылығ ын зерттеуге арналғ ан сауалнама» алынды.
Сонымен қ атар оқ у жылының басынан бастап жаң адан енген бірнеше пә н мұ ғ алімдерінің тө мендегідей мақ сатта сабақ тарына қ атыстым:
-оқ ушының пә нге деген қ ызығ ушылығ ын байқ ау;
-сабақ барысында оқ ушы іс-ә рекетінің қ алыптасуын бақ ылау;
-орта буынның ғ ылым негіздерін игеруін бақ ылау;
-зейін тұ рақ тылығ ының қ алыптасуын бақ ылау;
-мұ ғ алім ә с-ә рекеті мен тапсырмасының оқ ушының жас жә не психологиялық ерекшелігіне сә йкестігін жә не пә н мұ ғ алімінің сабақ барысында оқ ушылардың орындаушылық іс-ә рекетінің қ андай тә сілдермен ұ йымдастырылғ андығ ын бақ ылау, т.б. Бұ дан қ орытынды: Екі сынып оқ ушыларының да оқ у пә ндеріне деген қ ызығ ушылық тары жақ сы, сабақ барысында оқ ушылардың іс-ә рекеттері қ алыптасқ ан, зейіндері тұ рақ талғ ан, ғ ылыми негіздегі пә ндерді игеруге мү мкіндіктері бар. Осы зерттеу жұ мыстарын қ орытындылай келе 5- сынып оқ ушыларының орта буынғ а бейімделуі «қ анағ аттанарлық» деп есептеледі.

8 - билет

Психологиялық ағ арту – педагогтарды, ата-аналарды, балаларды психологиялық біліктілікке баулу. Психологиялық ағ артудың тү рлері сан тү рлі.айталық оғ ан ә дістемелік кең есте жә не ата-аналар жиналысында ө тілетін лекциялар, ә ң гімелесулер, топтық жә не жеке консультациялар, семинар-практикумдар, ата-аналар жиналысы, кө рмелер, жаднамалар дайындау, психологиялық -педагогикалық ә дебиеттерді іріктеу жә не тарату, тақ ырыптық газет шығ ару. Балаларды тек қ ана ө мірге дайындау емес, балаларғ а қ азіргітаң ның ө зінде бақ ытты, арайлы ө мір жағ дайын туғ ызу. Яғ ни ересектерге психологиялық ағ арту жү ргізу арқ ылы, мұ ның басты мә селе екеніне кө зін жеткізу.

Психологиялық ағ арту – бұ л ү лкендердің жә не балалардың психоло-гиялық біліммен қ атынасы. Психологиялық ағ артудың негізгі мағ ынасы:

1) Баланың психикалық дамуының сә тті шарттарымен мұ ғ алімдерді, тә рбиеш-ілерді, ата-аналарды таныстыру;

2) Жаң а психологиялық зерттеулерді талқ ылап кө пшілікке таныту;

3) Психологиялық білімдер қ ажет-тілігін қ ұ рып, оны жұ мыс кезінде баланың немесе ө зіндік тұ лғ алық дамуда қ олдану;

4) Оқ ушыларды ө зіндік таным жә не ө зіндік тә рбие туралы тү сініктердің негіздерімен таныстыру;

5) Практик психологтың сол меке-меде керек екендігін тү сінуге қ ол жеткізу.

Психологиялық ағ арту ә р тү рлі формада болуы мү мкін: дә ріс, практикалық сабақ тар, семинар, ә ң гімелеу, кө рме, ә дебиеттерді талқ ылау тағ ы басқ а. Бұ л жұ мыстарды барлығ ын психолог ө зі жү р-гізбей-ақ басқ а мамандарды шақ ы-руына болады. Барлық жұ мыстардың мазмұ нын психолог ө зі қ амтамасыз етуі, тиіс, жә не ө тетін жұ мыс тү рлерінің нақ ты жұ мысқ а байланысты мә селелері қ аралғ ан жө н.

Психологиялық ағ артудың ең бір кө п тарағ ан тү рі психологиялық консультация (кең ес беру). Яғ ни, психолог консуль-тациялық іс-ә рекетті бағ дар беру, ағ артуды, сабақ тарда жү зеге асыру. Бұ л маманның клиентке кең есі, нақ ты бір мә селеге қ атысты жиналыс, нақ ты бір жағ дайдағ ы адамның мінез-қ ұ лқ ы бойынша пікірін білдіру деп тү сіндіріледі