Ышқыл жауын-шашындар.

Алғ аш рет “қ ышқ ыл жауындар” терминін 1872 жылы ағ ылшын зерттеушісі Ангус Смитт енгізген болатын. Ол ө зінің зерттеулерін Манчестердегі смогтан бастағ ан болатын.

Қ алыпты жауын суы ортасының орташа рН кө рсеткіші – 5, 6 –ғ а тең. Осығ ан байланысты метеорологиялық шашындардың барлық тү рлері – қ ар, бұ ршақ, жауын, қ ар аралас жауындардың орташа рН кө рсеткіші 5, 6-дан тө мен болса “қ ышқ ыл жауындар” категориясына енеді. Ә детте таза жауын ә лсіз қ ышқ ыл ортағ а ие, себебі, ауадағ ы СО2 жауын суымен реакцияғ а тү сіп, ә лсіз кө мір қ ышқ ылын тү зеді.

Қ ышқ ыл жауындарды тү зілуінің себебі - табиғ и жә не антропогендік сипаттарғ а ие.

Атмосфераның қ ұ рамында ә р алуан заттардың болуына байланысты жауын ешқ ашан абсолютті “таза” болмайды, яғ ни оның рН ортасы 4, 9-дан 6, 5-ке дейін ө згеріп отырады. Орташа кө рсеткіші (5, 0) қ оң ыржай белдеулеріне тә н.

Атмосферағ а СО2 – ден басқ а табиғ и жолмен кү кірт жә не азоттың ә р алуан қ оспалары тү седі (жанартау атқ ылаулары). Бұ л заттар да жауын суымен реакцияласып, оның ортасын қ ышқ ылдандырады.

Атмосферағ а СО2 – ден басқ а табиғ и жолмен кү кірт жә не азоттың ә р алуан қ оспалары тү седі (жанартау атқ ылаулары). Бұ л заттар да жауын суымен реакцияласып, оның ортасын қ ышқ ылдандырады.

Табиғ и жолмен қ атар атмосферағ а қ ышқ ылды рекция туындадатын ә р алуан оксидтердің тү суінің антропогендік кө здері де жетіп артылады. Антропогендік заттардың эмиссиясы табиғ и заттардың қ уаттылығ ынан бірнеше есе артық болып келеді. Техногенді жолмен тү скен азот жә не кү кірт тотық тарының жоғ ары концентрациясы жауын суының қ ышқ ылдығ ын 4, 0-ге дейін тө мендетіп, оның тіршілік ү шін уыттылығ ын бірнеше есе артып жібереді.

Қ ышқ ыл жауындарды туындататын негізгі химиялық қ оспалар – SO2 мен NO2.

Жер атмосферасының қ ұ рамындағ ы кү кірт қ осылыстарының кейбір тү рлері:

Кү кірттің қ ос оксиді – SO2;

Кө міртегінің оксисульфиді - COS;

Кү кіртті кө міртегі – CS2;

Кү кіртсутек – H2S;

Диметилсульфид – (CH3)2S;

Сульфат –ион – SO42-.

Атмосферағ а кү кірттің табиғ и эмиссиясы:

1. Биологиялық бө ліну –30-40 млн т/жыл;

2. Жанартау қ ызметі – 2 млн т/жыл;

3. Мұ хит беттері 50-ден 200 млн т/жыл.

Атмосферағ а кү кірттің антропогендік эмиссиясы:

1. Кө мір отынын жағ у (70%);

2. Мұ най ө німдерін жағ у (25-40 %);

Адамның іс -ә рекеті нә тижесінде атмосферағ а жыл сайын 60-70 млн т кү кірт қ оспалары тү сіп отырады, бұ л кө рсеткіш табиғ идан 2 есе артық.

Жер атмосферасының қ ұ рамындағ ы азот қ осылыстарының кейбір тү рлері:

Азоттың қ ос тотығ ы – NO2;

Азот тотығ ы - NO;

Азотты ангидрид – N2O3;

Азот оксиді - N2O5.

Қ ышқ ылды жауындардың ү немі тү суіне байланысты топырақ жә не су орталарының қ ышқ ылдануы байқ алады. Бұ л ө згеріс ө з кезегінде ауыр металдар мен токсиканттардың қ арқ ынды еруін туындатып, топырақ пен су ортасының уыттылығ ын арттырады. Қ оректік тізбек бойымен еріген токсиканттар жануарлар мен адам ағ заларына тү седі.

Қ ышқ ыл ә серінен топырақ тың биохимиялық қ ұ рылымы ө згеріп, ондағ ы биотаның тіршілігіне қ ауіп тө неді.

Қ Ж ә серінен ө сімдік бойынан барлық бейорганикалық заттардың (негізгі микро- жә не макроэлементтер) шайылуы жү реді. Мысалы, кө п мө лшерде ө сімдік денесінен калий, кальций, магний жә не марганец элементтері шайылады.

Адам денсаулығ ына аса қ ауіпті қ ышқ ыл сипаттағ ы аэрозольді бө лшектер болып табылады. Олардың қ ауіптілік дең гейі кө леміне байланысты болып келеді. Ірі аэрозольді бө лшектер жоғ арғ ы тыныс алу жолдарын зақ ымдаса, 1мкм-ден кіші бө лшектер ө кпенің ең алыс бө ліктеріне еніп, айтарлық тай зардап тигізуі мү мкін. Нормадан асып кетсе аса уытты болып келетін аллюминий қ оспалары трофтық тізбек бойымен адам ағ засына тү сіп, оның улануының себепкері болады.