Главная страница Случайная страница
КАТЕГОРИИ:
АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника
Леуметтік – экологиялық дағдарыс және тұрақты даму.
|
|
Ә леуметтік – экологиялық дағ дарыс. Экологиялық апатта адам пассивті рольге ие болып, қ айтымсыз табиғ ат қ ұ былысынан зардап кө ретін жақ болса, ә леуметтік- экологиялық дағ дарыс кезінде адам белсенді субъект болып, бұ л қ ұ былыстың бетін қ айтара алатын механизмге айналады.
Экологиялық дағ дарыс – адамзат қ оғ амындағ ы ө ндірістік кү штер мен қ арым-қ атынастардың дамуы биосфераның ресурсты –экологиялық потенциалына сай келмейтін табиғ ат пен адамзат арасындағ ы тығ ырық қ а тірелген жағ дай.
Экологиялық дағ дарыстың кең мағ ынасы – ол биосфераның даму фазасы, мұ нда тірі заттың сапалық тұ рғ ыдан жаң аруы байқ алады (бір тү рдің жойылып, екінші бір тү рдің пайда болуы). Ресей экологы Реймерс биосфера эволюциясында болғ ан 6 дағ дарысты жә не болашақ та болатын 2 дағ дарысты бө ліп кө рсетті.
1-ші экологиялық дағ дарыс немесе аридизацияның (лат. “қ ұ рғ ақ ”) доантропогенді экологиялық кризисі осыдан 3 млн. жыл бұ рын болғ ан.
2-ші экологиялық дағ дарыс осыдан 35-50 мың жыл бұ рын болғ ан. Бұ л дағ дарыс алғ ашқ ы адамның теріп жейтін ресурсының салыстырмалы тү рде азаюымен байланысты болып келеді.
3-ші экологиялық дағ дарыс немесе алғ ашқ ы антропогенді дағ дарыс ірі жануарлардың жаппай жойылуымен байланысты. “Консументтер кризисінен” шығ у ү шін адамзат екінші ауыл шаруашылық революциясын жасайды.
4-ші экологиялық дағ дарыс –топырақ тың тұ здануымен жә не қ арабайыр жер ө ң деудің салдарынан жер ресурсының деградациясымен байланысты. Адам санының артуына байланысты суармалы шаруашылық тиімсіз болып, адамзат суарылмайтын егістікке ауысуғ а мә жбү р болды. Бұ л кризис Жер шарында осыдан 2 мың жыл бұ рын болғ ан.
5-ші экологиялық дағ дарыс немесе “продуценттер дағ дарысы” – ормандарды жаппай жоюмен жә не ө сімдік ә лемінің азаюымен байланысты. Бұ л дағ дарыс осыдан 350-150 мың жыл бұ рын болғ ан. Орман ресурстарын жоюының негізігі екі себебі бар:
1. тұ рмыстағ ы ең қ ажет ресурс;
2. егісті алқ аптарды ормандарды кесу арқ ылы кең ейту.
6-шы экологиялық дағ дарыс немесе “редуценттер дағ дарысы” биосфераның кең ауқ ымды ластануымен, Жер бетіндегі энергияның максималды пайдаланылуымен жә не экологиялық тепе-тең діктің кү рт бұ зылуымен сипатталады.
Экологиялық тепе-тең дік дегеніміз – табиғ и немесе адаммен ө згертілген орта тү зуші компоненттер мен табиғ и процестер арасындағ ы баланс.
Болжамалы экологиялық дағ дарыстар. Қ азіргі таң да қ алыптасқ ан ластану кризисі (редуценттер дағ дарысы) мен минералды ресурстардың жетіспеушілік қ аупі негізінде жер бетінде 2 дағ дарысты жағ дай тү зілуі мү мкін:
1. Ғ аламдық жылыну (термодинамикалық) кризис;
2. Экологиялық жү йелер беріктігінің ғ аламдық кризисі.
Бұ л мү мкін болатын дағ дарыстардың алдын алу ү шін адамзат энергетикалық революция жасауы керек немесе экологиялық жоспарлау қ опарылысын орындау керек.
Халық санының ө суі жә не оның сапасының ө згеруі. Туылуғ а ә сер ететін факторлар, жанұ яны жоспарлаудағ ы ә дістер мен шаралар.
Халық санының ерекше сипаттағ ы қ атты тербелістері – демографиялық қ опарылыс немесе жарылыс деп аталады. Ауданы жағ ынан кішкентай болып келетін қ алаларда тұ рғ ындардың жоғ ары концентрациясы (Индия, Шри-Ланкадағ а орташа кө рсеткіш 200 адам/ км2 осындай болса, онда қ алаларындағ ы кө рсеткіш бірнеше есе жоғ ары болады) санитарлық жағ дайлардың жә не экологиялық ортаның нашарлауына, жергілікті ресурстардың тез жойылуына алып келеді.
Ү шінші ә лем мемлекттеріне тә н осындай демографиялық хал-аһ уал жағ дайына екі қ арама-қ айшы кө зқ арастар қ алыптасқ ан:
- Неомальтузиандық кө зқ арас (пессимистер). 1789 жылы ағ ылшын экономисті Томас Роберт Мальтус гипотезасы негізінде жасалғ ан, заман талаптарына сай ө згертіліп ұ сынғ ан. Бұ л жақ тастар ойынша, егер қ азіргі уақ ыт тенденциялары сақ талса, халық саны кү рт ө сіп, ластанулар тез тарап, ресурстардың кө п тү рі жойылып кетеді.
- Корнукопиандық кө зқ арас (лат. cornucopia – байлық нышаны, “молшылық мү йізі” рог изобилия) оптимистер. Бұ л кө зқ арасты жақ тайтындар негізінен экономист мамандар болып келеді. Олардың айтуы бойынша, қ азіргі тенденциялар сақ аталатын болса, онда технологиялық жетістіктер адам саны тұ рақ танғ ан, қ оршағ ан орта аз ластанатын жә не табиғ ат ресурстары сақ аталатын ә лемге алып келеді.
Адам санының кү рт артуына байланысты, оларды тезірек тағ амдық ресурспен қ амтамысыз ету ө з кезегінде экологиялық халдің нашарлауына ә кеп соғ ады. Академик, экология саласындағ ы білікті маман С.С. Шварц: “Биосфера бұ зылуының бірден – бір себебі – примитивті халық шаруашылығ ын ғ асырлар бойы пайдалану жә не оның ауданын сұ ранысқ а байланысты ессіз кең ейте беру” деген болатын.
Ә рбір секунд сайын халық саны 3 адамғ а артып отырады.
Халық тығ ыздығ ының артуына байланысты ауыл шаурашылық жерлері тарылып, бір алқ апты ү здікісіз пайдалану кө бейді. Ол ө з кезегінде топырақ қ ұ нарлығ ының тө мендеуіне, алынатын ө нім сапасының нашарлауына, қ ұ нарлы жерлердің шө лді немесе шө лейтті аймақ тарғ а айналуына алып келеді. 1970 жылдардан бастап Азия мен Африка қ ұ рлық тарында шө лді далалардың ауданы 120 млн га.-ғ а ұ лғ айғ ан. Қ арапайым жұ мыс қ ұ ралын пайдалануына байланысты бір африкандық шаруа маусымына 600 кг бидай жинаса, американдық фермер – 80 т. ө нім алады.
Туылуыды шектейтін отбасын жоспарлау мемлекеттік бағ дарламалары жалпы 20 мемлекетте бар жә не ол бағ дарламалар БҰ Ұ қ ызметкерлерінің қ атаң қ адағ алауымен жү реді.