Дәріс. Бидайды ұнға ұнтақтаудың интенсификация процесі

Дә ріс сұ рақ тары:

1.Бидай ө ң деу ө ндірісіндегі қ азіргі анализ жағ дайы жә не ә лемдік жә не отандық ғ ылымдағ ы беталыс.

2.Байыту процесімен дамытылғ ан кү рделі нан ө німдері ұ нтақ тары.

Ә лемдік астық нарығ ында белгілі жаң алық болып бірінші ондық экспортқ а Бү кіл ә лемдік бидай орындаушы кең есіне Қ азақ станның енуі табылды. Қ азақ станның ә лемдік астық ө ндірісіне қ атысуы экспортты инфрақ ұ рылымды дамытуда ғ ана емес, қ аржылық ресурстарды, ғ ылыми зерттеулерде де дамытуғ а бағ ытталды.

Бидай адамдардың ең негізгі азық тарын ө ндіруде жә не жануарларды азық тандыруда қ олданылатын басты шикізат болып табылады. Дегенмен бидайды тұ рақ ты тү рде сақ тау басқ а ауыл шаруашылық ө німдеріне қ арағ анда ө те ү лкен ә рі кү рделі іс.

Негізгі ғ ылыми сақ тау мен бидайды ө ң деу атақ ты биохимик- академик ғ алымдармен Ғ А СССР А.Н.Бах. А.И. Опаринмен кепілдендірілген, В.Л.Кретович, Н.П.Козьмин, Л.А.Трисвятский, Е.Д.Казаковпен жә не де ғ ылыми мектептер ә серінен дамығ ан. Бидай ө міршең дігіндегі маң ызды қ ұ былыстар ретінде бидайдың тыныс алу механизмдерін бекітетін, бидайдың ө зін ө зі қ ыздыру табиғ аты жә не бұ л процестегі микроорганизм рө лі, бидайдың жинаудан кейінгі биохимиялық жә не физико- химиялық ө згерістері жайлы кешенді зерттеулер келтірілген.Ғ ылыми негіздерді қ амтамасыз етуде бидай сапасын арттыру мен сақ тауда, жағ дайын бақ ылау жә не бидайдағ ы ылғ алдылық, оның биологиялық жә не физико- химиялық қ асиеттерін зерттеуде профессорлар Е.Д. Казаков, А.С. Гинзбург жә не т.б.(Москва, МГАПП) ең бегі ө те ү лкен рө л атқ арады.

Қ азақ станның белгілі мектептеріндегі жетістік анализі мен даму тенденциялары. Қ азақ станда тың игеруден бұ рын бар жоғ ы 70-80 млн. пұ т бидай (1 млн. 200 мың тонна.) ө ндірілді.Тың жә не тың айғ ан жерлерді игеру бағ дарламасы алғ ашқ ы жылдары Қ азақ станның солтү стік аймақ тарында себу жұ мыстарын кө бейтуді қ арастырды. Тек бір жылда 8 млн. 531 мың га. жерді тың айту кө терілді.1956 жылы мемлекет бірінші қ азақ стандық нанның миллиард пұ тын (16 млн. кө п) ө ткізілген бидайдың жартысынан кө бі кү шті жә не қ атты сұ рыпты нан пісіру қ асиетін есептемегенде жә не жоғ ары технологиялық қ асиетке, бидайды алды. Қ азақ стан Республикасында бидай ө ндірісінде 53-60% қ ұ райтын жоғ ары бидай тауарлануы мен қ ажеттілігі жоғ арылады, бұ л білікті жинаумен салыстырғ анда: (Ресейде-35%, ал Украинада-30%, Беларусияда-20%). Республиканың мық ты жә не қ атты бидай сұ рыптарын ө ндіруші ретіндегі рө лі артты.

Сондық тан Қ азақ стан уақ ытымен тың айғ ан жерлерді игеруде ә лемдік дә режедегі держава дә режесін иеленді. Астық ө ндірісіндегі жоғ ары ө су, ірі астық сақ тау қ ұ рылыстарында, элеваторлар мен астық ө ң деу мекемелерінде радикалды, тек сандық емес, дайындау жү йелерін сапалы етуді қ амтамасыз етеді. Ө з кезегінде Ақ молада Қ азақ стандық ВНИИЗ бө лімі, Госбидай ө ндірісін жобалау дың ВНИИ қ ұ рама жем бө лімі қ ұ рылды. Ғ ылыми-зерттеу жә не жобалау институттары оқ ымыстылары жерді ө ң деудің жаң а ә дістерін, перспективті ө ндіріс технологиялары, жинаудан кейінгі ө ң деу, бидайды сақ тау мен ө ң деу, элеваторлар, ұ нтақ тау, жарма жә не қ ұ рама жем зауыттары жобасы мен қ ұ рылысының зерттемелері кіреді.

Бұ рынғ ы қ азақ стандық ғ ылыми мектептер ғ ылыми мекемелерден жоғ ары негізде Қ азақ стан егеменділігі жағ дайында, МӨ М тағ амдық ө ндірісте (Алматы қ.) А.И.Бараев атындағ ы (Шортанды қ.) Қ азақ стандық астық шаруашылығ ы, Қ азақ тық бидай жә не оның ө німдерін ө ң деу (Астана қ.) сондай-ақ жоғ ары оқ у орындары(Алматы тахнологиялық университеті, Тараз мемлекеттіе университеті, Қ азақ инженерлі- технологиялық университеті) қ ұ рылғ ан.

МӨ О ө ң деу жә не тағ амдық ө ндіріс эксперименталды- аналитикалық жә не энергетикалық, ресурстарды сақ тау, жинаудан кейінгі ө ң деу ә дістерін, сақ тау мен бидайды ө ң деу (академик АСХН Қ Р т.ғ тд., профессор О.Н Налеев қ ызметкерлерімен бірігіп) жасауда, қ ұ рама жем жә не жемдік қ оспалар технологиясын(т.ғ.к Ә лімқ ұ лов, а-ш.ғ.к. Қ аржаубаев К.Е.) жасауда жү ргізіледі.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1.Бидай ө ң деу ө ндірісіндегі қ азіргі анализ жағ дайы жә не ә лемдік жә не отандық ғ ылымдағ ы беталысы қ андай?

2.Байыту процесімен дамытылғ ан кү рделі нан ө німдері ұ нтақ тарын атаң ыз?.

3.Қ азақ станның белгілі мектептеріндегі жетістік анализі мен даму тенденциялары қ андай?