Деби редакциялау пәні туралы түсініктеме беріңіз

Редакторлық талдау жә не ә деби редакциялау.

Логика мен психологияда «анализ», яғ ни «талдау» термині, ойлау процесін білдіреді, ал оның басты мақ саты: обьектіні бірнеше бө лікке бө ліп қ арастыру арқ ылы жан-жақ ты талдау. Шығ арманы бағ алауда да редактор оны бө лшектер мен элементтерге бө лу арқ ылы саралайды.

«Анализ» сө зі ғ ылымда кең мағ ынада зерттеу дегенді білдіреді.

Сонымен, редакторлық талдау дегеніміз не? Ол не ү шін қ ажет? Редакторлық талдау мә тінді толық қ анды зерттеу ү шін қ ажет.

Кө зі қ арақ ты ә р оқ ырман ө з оқ ығ анын ә р қ илы бағ алайды. Мысалы, кітап оқ и отыра, адам ә лдебір сезімдерді бастан кешіреді. Бірде кейіпкерлердің ренішіне бірге ортақ тасса, бірде бірге қ уанады. Ал кітап пен оқ ырман арасындағ ы байланысты жасауда редактордың да біршама ү лесі бар. Ө йткені редактор дайындалмағ ан материалмен жұ мыс жасағ анда, былайша айтқ анда мә тінге жан бітіргенде, ол ең алдымен оқ ырманның талғ амын ескереді.

Шикі материал оқ ырманның кә десіне жарай ма? Ол тек автордың ө зі жә не редакторғ а ғ ана белгілі жайт. Редактор жұ мысы автор ү шін таптырмас қ олғ абыс, кө мек болатыны сө зсіз. «Сырт кө з - сыншы» дегендей, автор ө з жұ мысын редакторғ а тапсырады.

Ал редактор мә тіндегі кемшіліктерді ашып кө рсетіп, тү зетулер енгізу арқ ылы мә тінге ерекше рең к береді. Редактор мамандығ ының басты қ ұ ндылығ ы міне, осында.

Осы орайда, редактор мә тінге ең алдымен оқ ырман кө зімен қ арайды, алайда редактор мен оқ ырман арасындағ ы айырмашылық жер мен кө ктей.

Редактор редакторлық талдау процесі барысында баспағ а жіберілетін материалдың мазмұ нымен жете танысады. Сонымен қ атар, оқ ырманғ а қ алай ә сер ететінін де алдын-ала болжайды.

Қ олжазбағ а ө зінің тарапынан бағ а беріп, тү зетулер ұ сынады. Яғ ни редакторлық талдауды, оқ ығ аннан кейін жасалатын қ орытындылары болжамының зерттелуі деп те қ арастыруғ а болады.

Бұ л болжаулар редакторғ а белгілі негіздерге ғ ана сү йеніп жасалады. Редактор алдында тұ рғ ан мә селелерді дұ рыс шешуде бірнеше қ адамдарғ а басымдық береді. Яғ ни, редакторлық талдау процесі бірнеше сатыдан тұ рады. Жалпы, редакциялауда тү зетудің тө рт тү рі бар, олар қ айта оқ ып тү зету, қ ысқ арту арқ ылы тү зету, ө ң деу арқ ылы тү зету, қ айта жазып барып тү зету. Грек тілінен аударғ анда «analysis» сө зі бө лу, бө лшектеу дегенді білдіреді. Талдау ө з кезегінде, ү ш басты кә сіби міндеттердің шешілуін мең зейді, олар мә тінді зерттеу, оғ ан бағ а беру жә не авторғ а ұ сыныс білдіру.

деби редакциялау пә ні туралы тү сініктеме берің із

Ә деби редакциялау ұ ғ ымы ө те кү рделі. Латын тілінен аударғ анда «redactus» – «тә ртіпке келтірілген» деген мағ ынаны білдіреді. Баспасө з, баспа, радио, теледидарда ә деби редакциялау қ оғ амдық -ә деби іс, жариялау немесе кө пшілікке кө рсету ү шін материал дайындау дегенді білдіреді. Кө п жағ дайда редакциялаудың міндетін айқ ындауда оның мә тінді тү зету деген бір жағ ы ғ ана қ арастырылады. Тү зету редактор іс-ә рекетіндегі маң ызды қ ұ былыс. Оның басты міндеті мазмұ н мен шығ арма формасына сараптама жасау болып табылады. Ә деби редакциялаудың міндеті – шығ арманың қ оғ амдық бағ алануының алғ ы шарттары екенін студент-журналистерге тү сіндірудің маң ызы зор.

Теледидардардағ ы редакциялау пә ні тү рлі жанрдағ ы мә тіннен бастап видеоқ атардың иллюстрациялары мен саяси жә не қ оғ амдық мә ні бар аспектілері де кіреді. Редакциялау арқ ылы кез келген шығ армадағ ы қ ателер тү зетіледі. Редактордың міндеті - ө зі тү зеген материалдың сауатты жә не тү сінікті болуын қ амтамасыз ету. Редактор эфирге шығ атын сюжет пен баспасө здегі публикацияғ а толығ ымен жауапты. Ал сыншы-рецензент болса жарық қ а шық қ ан материалдың кемшілігі мен қ ұ ндылығ ын анық тайды, кө рермен мен оқ ырманғ а оны дұ рыс бағ алауғ а кө мектесіп, авторғ а қ ажетті кең ес беруі тиіс. Ө зінің ақ параттық қ ызметін орындау барысында БАҚ материалдары жан-жақ ты, тү сінікті баяндалуы тиіс. Редактордың шығ армашылық мү мкіндігі мен шеберлігінен материалдың сапасы айқ ындалады. Редактор қ ызметінде сыншы мен тіл маманы, стилист пен педагог, ұ йымдастырушы мен суретші мамандығ ы ұ штасады. Редактор ө з білімін ә рдайым жетілдіріп отыруы қ ажет жә не логикалық ойлауы мен ә деби тілдің нормаларын жетік білген жағ дайда ғ ана редактор діттеген мақ сатына жетеді. Шығ армағ а нақ ты мақ сат тұ рғ ысынан қ арау, автор ең бегінің шындық қ а қ атысын айқ ындау редакторлық бағ алауғ а жатады Ә деби редакция теориясының журналистік шығ армашылық та алатын орнын, маң ыздылығ ын осы факторлардан-ақ байқ аймыз.

Бұ л сабақ та мә тінмен жұ мыс жасаудың белгілі теориялық негіздемелері мен практикалық ә діс-тә сілдері жайлы, сонымен қ атар редактордың қ ызметтік міндеттеріне арналғ ан мә ліметтер қ амтылғ ан.

1) ә деби редакцияғ а жалпы тү сініктеме беру;

2) мә тінді тү зетудің ә дістерімен таныстыру;

3) редактордың басты міндеттерін айқ ындау;

4) филологиялық ә дістердің ішіндегі редакторлық анализдің мә ні мен мамұ нын ашу, сонымен қ атар практикалық редакцияда алатын орнын анық тау;

Кең естік идеология іргесінің сө гілуі, жаң а уақ ыттың орнауы мен қ оғ амның ө мір сү ру дағ дысының ауысуы—журналистика саласын да ауқ ымды ө згерістерге салды. БАҚ -да журналист емес журналистер, редактордың кә сіби міндеттерінен ада редакторлар келіп, қ азақ журналистикасына ү лес қ осып жатқ ан жайлары бар... Сондық тан ә деби редакциядағ ы ғ ылыми-практикалық мә селелерге қ алам тартудың ө зі ө зекті.

Бү гінгі таң да редактордың жұ мысы мә тінді тү зету мен тексеруден ғ ана тұ рмайды. Оның атқ аратын қ ызметі ө те ауқ ымды. Кей жағ дайда оның іс-ә рекеті оны телебағ дарламаларды, газет материалдарын жасаудағ ы шығ армашылық процестің кө шбасшысы етіп кө рсетеді. Бұ л ретте кө п сө з айтуғ а болады, оның теориялық та, практикалық та мә нін ашуғ а болады. Ө йткені осы жолда талай ғ алымдар зерттеулер жасағ ан, ой-пікірлер айтқ ан. Редакторлық іс-ә рекеттің мақ саттары мен міндеттері, редактордың жұ мысының ерекшеліктері, редакциялаудың жалпы ә дістемесінің негізі туралы А.Мильчин, Н.М. Сикорский, К.И.Белинский, М.П.Сенкович, К.М. Накорякова секілді т.б. ғ алымдардың ең бектерінде кең інен зерттелген.