Редакциялаудың жалпы әдістемесін қалай ұғасыз

Редакциялаудың жалпы ә дістемесі ә рбір редактор ү шін қ ажет. Ал теледидар бағ дарламасын редакциялаудың кітап пен газет мақ аласынан ө те кө п ерекшеліктері бар. Ө йткені соң ғ ыларында редактор мә тінмен ғ ана жұ мыс істейді. Теледидар редакторы мә тіндік материалдан (бейне) видеоқ атармен де айналысуы керек, яғ ни сө з бен бейне ү йлесім табуы қ ажет. Бұ л оның телережиссура негіздері, сонымен қ атар теледидардың техникалық мү мкіндіктерімен танысуын талап етеді.

Теледидар бағ дарламасын дайындау кезең дерінің барлығ ында қ оғ амдық жұ мыс кө лемі кітап пен мақ аланы басуғ а дайындау кезең індегі жұ мыс кө лемінен едә уір ү лкен. Онда: автор таң дауы, объектілердің сарапталуы, бағ дарламада кө рсетілетін ұ йымдармен келісім, бейнелік материалдар таң дау, қ атысушыларды іздеу сияқ ты кө птеген іс-ә рекеттер атқ арылады. Ө зіміз байқ ап отырғ андай, теледидар редакторының қ ызметі басқ аларымен салыстырғ анда ө те қ иын.

Оның іс-ә рекетін кейде ә деби-ұ йымдастырушылық деп те айқ ындайды. Бірақ бізде теледидар редакторы режиссерді, операторды, суретші мен администраторды ауыстыра ала ма деген сұ рақ тууы мү мкін. Бұ л сұ рақ, бір қ арағ анда, заң ды сияқ ты. Бағ дарламаның сапасы шығ армашылық топтың ә рбір мү шесі ө з жұ мысын жоғ ары дең гейде орындағ анда ғ ана жақ сы болады. Редактор бұ л жерде ұ йымдастырушы, бағ ыттаушы, барлық топтың жұ мысын ү йлестіруші ретінде қ ызмет атқ арады. Олардың жалпы мақ саттары – бағ дарламаның кә сіби дең гейін жоғ ары етіп кө рсету болып табылады. Редактор осығ ан жауапты.

Тікелей эфирде редактор «дайындалмағ ан» материалмен жұ мыс жасайды. Бұ л жерде ең бастысы – тақ ырыпты ашып, бағ дарламаның дұ рыс мағ ынасын бере білу. Ә рине, кө ркемдік безендірілуіне редактордан гө рі қ оюшы режиссердің жауапкершілігі басымдау. Осылайша, теледидар редакторына ө з жұ мысын жоғ ары дең гейде орындау ү шін редакциялау шеберлігін білумен қ атар, теледидар драматургиясы тө ң ірегіндегі мә селелер жө нінде хабары болуы керек.

Редактор сонымен қ атар шешендік ө нер негіздерін, бағ дарлама дайындау технологиясын, экранның бейнелік кө ркемдік қ ұ ралдарын жақ сы мең геруі керек. Теледидар редакторына тағ ы бір қ ажет қ асиет – адамдармен қ атынас орната білу. Оның іс-ә рекетінде ұ йымдастырушылық қ абілет маң ызды орын алады, сондық тан бағ дарлама дайындаудың барлық кезең індегі дұ рыс жү ргізілген жұ мыс бағ дарлама сапасына ү лкен ә серін тигізеді.

Ұ йымдастырушылық жұ мыстың жедел бағ дарламаларда, трансляциялар, мерекелік кештер, байқ аулар мен ток-шоу кезінде алатын маң ызы зор. Бұ л кезде қ атысушыларды дұ рыс таң дап, олармен танысып, мінез-қ ұ лық тарын зерттеп, олардың ә рқ айсысының атқ аратын міндетін жете тү сіндіру қ ажет.

Редактор теледидар қ ызметінде тү рлі мә селелерді шешеді, сондық тан оның жұ мысының кезең дерінің саны ө те кө п.

Теледидар редакторы ү шін дайындық кезең і тақ ырып ө ң деуден басталады. Ең алдымен теледидар мү мкіндігі мен спецификасын айқ ындай алатын материал таң далады. Ол кезде редактор бірнеше позицияғ а арқ а сү йеді.

Біріншіден, теледидардың ерекше қ асиеттері: жеделдік, кө ру мү мкіндігі, бірден кең аудиторияны қ амтуы.

Екіншіден, теледидардың басқ а бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарымен байланысы.

Ү шіншіден, теледидар кө рсетілімнің спецификасы. Бағ дарламаның бір рет кө рсетілуі тиімді қ абылдауды тө мендетеді. Деректі материалдарда тақ ырып нақ ты, ә рі тү сінікті баяндалуы, дұ рыс ұ йымдастырылуы қ ажет.

Тө ртіншіден, аудитория тұ рақ тылығ ы, олармен жү йелі тү рде қ арым-қ атынаста болу.

Бесіншіден, теледидар аудиториясының ә ртү рлілігі, яғ ни кө рермендердің жасы, білім дең гейі ә р тү рлі болады.

Редактор ұ сыныстарды, журналистердің меншікті жә не штаттан тыс тілшілерінің, шығ армашылық бірлестік ө кілдерінің, мамандардың жобаларын қ арастырады. Осы кезең де кө рерменге тақ ырыпты дұ рыс жеткізе алатын кө ркемдік қ ұ ралдар таң далады. Он жыл ішінде телерадио хабарлардың мемлекеттік монополиялық жү йесі бұ зылды. Бұ л кө птеген мемлекеттік емес, яғ ни жекеменшік телерадио компаниялардың пайда болуына ә кеп соқ ты. Сондық тан бірін-бірін қ айталаудан аулақ болғ ан жө н. Ә рбір арнаның ө зіндік «мінезі» болуы шарт, олардың айдарлары, жү ргізушілері, хабар беру тү рлері мен жанрларында айырмашылық болуы тиіс.

Мысалы, «Астана» арнасының тұ рақ ты аудиториясы бар. Бірақ ә лі кү нге дейін айдарлар мен жү ргізушілері жиі ауыстырыла береді. Бағ дарлама саясатын жү ргізу ү шін міндетті тү рде оның қ ұ рамдас бө ліктерін: айдарлар, циклдар, сериялар мен блоктарды бө ліп алу керек. Айдар бағ дарламаны тақ ырыптық принцип бойынша немесе мақ саты бойынша біріктіреді: «Азамат» (Хабар), «Ә лі есімде» (Ел арна), «Назар», «Айна ақ парат», «Ел мен жер», «Астана уақ ыты» (Қ азақ стан), «Хабар - жер», «Айбын» (Хабар), «Жеті кү н» (Хабар), «Дода» (31 арна) т.б. Бұ л бағ дарламалар бір-бірінен жанры, формасы, жеделдігі жағ ынан ө згешеленеді. Тақ ырыптық жағ ынан бірдей материалдарды біріктіре отырып, айдар кө рерменге ө зіне қ ажет бағ дарламаны тез таң дауғ а мү мкіндік береді. Сонымен қ атар олар кө рерменге бағ ыт береді, бағ дарлама мағ ынасын терең ұ ғ ынуғ а кө мектеседі. Айдар таң дауғ а да сақ болғ ан жө н.

Бағ дарламаның тағ ы бір маң ызды қ ұ рамдас бө лігі - циклдар. Оғ ан бір бағ ыттағ ы бағ дарламалар кіреді, оларды бір автор жү ргізіп, қ атысушылары да бір болады. Циклда тақ ырыбы жағ ынан ә р тү рлі материалдың бірігуі қ ойылғ ан міндетті толық шешуге мү мкіндік береді. Мысалы, «Айна. Апта қ орытындысы» (Қ азақ стан), «Жеті кү н» (Хабар), «Апта» (Астана), «Состояние -kz» (31 арна), «Портрет недели» (КТК). Бұ л циклдардың басты артық шылығ ы – таң далғ ан мә селені жан-жақ ты, ә рі жү йелі зерттеуге мү мкіндік берілуі.

Теледидар тә жірибесінде бағ дарламалық блоктар кең қ анат жайды. Олар тү рлі бағ дарламаларды уақ ытына қ арай жинақ тауғ а мү мкіндік береді. Мысалы, таң ертең гілік, кешкілік блоктар («Кө ң іл ашар» (Қ азақ стан), «Нұ рнама» (Рахат), «180 минут» (АсТВ). Блоктық қ ұ рылым кө птеген арналар қ ызметін жү йелейді. Оның кө птеген артық шылық тары да бар. Кө рерменнің нақ ты бө лігіне бағ ытталатын бағ дарлама ішіндегі бағ дарлама, оның қ ұ рылысы еркін, жанры мен формалары ә р тү рлі.

Бағ дарлама блогын дайындау кезінде ондағ ы кейбір жеке материалдардың тә ртібі мен орналасуының ө зіндік заң дылық тары бар, оларды кө рерменге жақ сы ә сер қ алдыру ү шін пайдалануғ а болады.

Теледидар аудиториясының тұ рақ тылығ ы кө лемі ү лкен материалды бө ліктермен, яғ ни серияғ а бө ліп кө рсетуге мү мкіндік береді. Бұ л оқ иғ а немесе қ ұ былыс жайлы толық мә лімет алуғ а кө мектеседі. Серияғ а, ә детте, фильмдер мен спектакльдерді, ү лкен бағ дарламаларды бө леді («Она написала убийства, НТВ, мультсериал, «Симпсоны», «Том и Джерри», «Рассказы старого сплетника», «Культура»).

Мағ ыналық реттеудің де ү лкен маң ызы бар. Ол материалды таң дап, оны ә леуметтік-қ оғ амдық жә не саяси мә нінің дең гейіне қ арап топтастыру. Мысалы, «Айна ақ парат» («Қ азақ стан»), «Ақ парат арнасы - жаң алық тар» («Хабар)», «Информбюро» («31 арна») ақ параттық бағ дарламалары ү немі бір уақ ытта (кешкісін) жү ргізіледі. Бұ л кезде кө птеген кө рермендердің уақ ыттары бос болады. Редакцияның да кү ні бойы жинағ ан материалдары бұ л уақ ытта жү йелі тү рде беріледі. Ақ параттық бағ дарламалар миллиондағ ан аудиторияның естіген мә ліметтерін бейнекө ріністермен нақ тыландырады.

Ақ параттық хабарлар ә р тү рлі уақ ытта жү ргізілуі тиіс. Бірақ бұ л принцип ә рдайым сақ тала бермейді.

Жанрлық беттеу - сюжеттердің ә ртү рлілігін, берілу ерекшеліктерін есепке алады. Материалдың нақ ты орын тә ртібі кө рермен ү шін ө те маң ызды. Беттеу арқ ылы кө рермендер дайын бейнелік ассоциациялар алады.

Бағ дарлама беттеуін «драматургиялық бастау» біріктіруі тиіс, яғ ни сюжеттердің қ ойылымы, нақ ты орын тә ртібі, саяси, экономикалық, ә леуметтік, мә дени тақ ырыптардың ө зара байланыстығ ы.

Ырғ ақ тық (ритмдік) беттеу дегеніміз – тү рлі бейнелік жә не техникалық қ ұ ралдардың (телесюжет, тікелей эфир, студиядағ ы тү сірілімдер) пайдалануы. Ритмдік беттердің заң дарын бұ зудың зардабы мағ ыналық беттеудегідей қ абылдау белсенділігіне ә серін тигізеді.