Иммунологиялық терминдердің қысқаша түсіндірме сөзігі

Авидность антител – антиденелердің авидтігі – антиген мен антиденелер арасындағ ы байланыстың беріктігі.

Агаммаглобулинемия – сарысудағ ы иммуноглобулиннің ілкі жоқ тығ ы. Селективті агаммаглобулинемия иммуноглобулиндердің бір тү рі жетіспейді.

Агранулоцитоз – қ анда нейтрофильдердің тым аздығ ы.

Адаптивный иммунный ответ – арнайы бір антигенге қ арсы дамығ ан иммундық жауап.

Активация – жасушаның белсенуі, функциясының кү шеюі.

Антигены – антигендер (Т- жә не В- жасушаларының арнайы рецепторымен байланысатын заттар).

Антитела – антиденелер, плазмалық жасушалардың антигенге қ арсы шығ аратын иммуноглобулиндері.

Антигены Т–зависимые/Т–независимые – Т–тә уелді/Т–тә уелсіз антигендер. Т–тә уелді антигендер Т– жә не В–лимфоциттерімен танылып, иммундық жауап жү реді. Т–тә уелсіз антигендер В–лимфоциттерімен танылып, антиденелер қ ұ рылады.

Антителообразующая клетка – антидене қ ұ ратын, антиденелерді қ ұ ратын плазмалық жасуша.

Апоптоз – апоптоз, жасушалардың бағ дарлама бойынша ө луі. Ол уақ ытта ДНҚ бө лшектеніп жасуша ыдырап кетеді. Сырттан тү скен немесе жасуша ішінен пайда болғ ан ө лу бағ дарламасы іске асырылады.

Армирование – қ арулану. Макрофагтар ү стіне антиденелер байланысқ анда, оларда арнайылық пайда болады.

Аффинность – аффинділік, антиген детерминантының (эпитоп) антиденемен байланысуының беріктігі (паратоппен).

В–лимфоциты – В–лимфоциттер, сү йек кемігінен шығ ып, жетілген соң, антиденелер тү зетін плазмалық жасушаларғ а айналады.

Вторичный иммуный ответ – салдарлық иммундық жауап. Антигеннің қ айталап ә сер етуіне Т– жә не В–лимфоциттерінің тез жә не кү шті иммундық жауап беруі.

Гаптен – гаптен. Организмде белокпен байланысқ аннан кейін, антигендік қ асиет пайда болатын химиялық заттар.

Гистосовместимость – тіндік ү йлесімдік. Трансплантация жү ргізу ү шін донор мен реципиенттің тіндік антигендерінің ү йлесімділігін анық тайды.

Гиперчувствительность замедленного типа (ГЗТ) – жоғ ары сезімталдық тың баяу типі. Реакция аллергенге 1–3 тә уліктен кейін дамып, клеткалық иммунитеттің патологиясын береді. Қ абыну Т–лимфоциттердің жә не олардың ә серімен белсенген макрофагтар жиынтығ ымен қ атайғ ан ісікпен жү реді.

Гиперчувствительность немедленного типа (ГНТ) – жоғ ары сезімталдық тың жедел типі (ЖСЖТ). Реакция аллергенге бірнеше минө ттен кейін дамиды. Аллерген ү стінде иммуноглобулин Е–сі бар антиденелермен байланысқ анда, мес торшалары дегрануляцияғ а шалдығ ып, олардан гистамин жә не басқ адай белсенді заттар бө лініп шығ ады. Реакцияның кө ріністері: тамырлар кең ейіп, ө ткізгіштігі кү шейіп, нерв талшық тарының тітіркенуімен тері қ ышып немесе бронхтардың жиырылуы мү мкін.

Гистамин – гистамин. Мес жасушаларының жә не базофилдердің тү йіршіктерінен босап шығ атын базоактивті амин, жедел аллергиялық реакцияның медиаторы.

Главный комплекс гистосовместимости (МНС) – тіндік ү йлесімділіктің басты комплексі. Бұ л генетикалық участке барлық жануарлардың геномынан анық талғ ан. Адамдарда оны HLA деп атайды. Бұ ғ ан гендердің ү ш тобының І, ІІ, жә не ІІІ кластары жатады. МНС гендерінің І жә не ІІ класс ө німдерінің биологиялық рө лі Т–лимфоциттерге антигеннің пептидтерін ұ сыну.

Гранулоциты – гранулоциттер. Нейтрофильдердің, эозинофильдердің, базофилдердің жалпы атауы.

Гормоны тимуса – айырша без гармоны. Айырша бездің эпителий жасушалары шығ аратын пептидтер. Оларғ а –а–1–тимозин, тимопоэтин 1 жә не ІІ жатады.

Иммунные комплексы – иммундық комплекстер, антиген мен антиденелердің бір–бірімен байланысуынан пайда болатын қ ұ рылыс. Антигендердің поливалентілігінен жә не антиденелердің биваленттігінен, олардың бірнеше молекулалары қ осылып комплекс қ ұ рады. Белгілі бір кө лемге ү лкейгенде, комплекс тұ нбағ а шө геді. Комплекстің ерімейтін бө лігі фагоцитозғ а шалдығ ады, ал ертіндісі – бү йрекпен сү зіліп шығ ады. Патологиялық жағ дайда комплекстер қ ан тамырларының қ абырғ асына шө гіп, қ абынуды дамытады.

Иммунный надзор – иммундық қ адағ алау. Иммунитет жү йесі организімнің антигендік қ ұ рылымының тұ рақ тылығ ын қ адағ алайды. Антигендік қ ұ рылым ө згерсе, иммундық механизмдердің кірісуімен жойылып отырады.

Иммунный ответ – иммундық жауап. Организмге кірген бө тен агентге қ арсы жү ретін реакция. Бө тен агентті танып, оны организмнен шығ арып жіберуге бағ ытталады.

Иммуногенность – иммуногендік. Антигендер молекуласының иммундық жауап тудыра алатын қ асиеті.

Иммуноглобулины – иммуноглобулиндер. Антиденелер функцияларын атқ аратын молекулалар, IgM, IgG, IgE жә не IgD кластары кіреді.

Иммунологическая память – и ммунологиялық жады. Бө тен агент организмге қ айталап тү скенде, оны тез жә не тиімді тү рде шығ арып жіберуін қ амтамасыз ететін механизм. Оның негізі – ілкі иммундық жауаптан жадысы бар Т– жә не В–лимфоциттерінің ә рекеті. Антиген қ айтадан тү скенде олар тез кө бейіп, жетісіп, салдарлық иммундық жауапты нә тижелі етеді.

Иммунодефициты – иммунитет тапшылық тары. Иммунитет жү йесінің бір бө лігінің бұ зылысы. Ілкі (туа болатын) иммундық тапшылық иммунитет жү йесін қ адағ алайтын гендердің тұ қ ым қ уалайтын ақ аулығ ы. Жү ре пайда болатын (салдарлық) иммунитет тапшылық эндогендік (кейбір аурулар ә серінен) немесе экзогендік (радиация, химиялық заттар) факторларының иммунитет жү йесінің кейбір жасушаларын зақ ымдауынан туындайтын кемістік.

Иммунопрепараты – иммундық препараттар. Иммунитет жү йесі белсенділігін кү шейтіп немесе бә сең сітіп ө згертетін дә рілер. Иммунитетті кү шейтетіндермен иммундық тапшылық ты емдейді, иммундық супрессорлар аутоиммунды ауруларды емдеуге жә не трансплантация жү ргізгенде қ олданылады.

Интерлейкины – интерлейкиндер. Цитокиндердің бір тү рі. Иммунитет жү йесінің белсенген жасушалары шығ арады, ә ртү рлі клеткалық қ арым–қ атынасқ а жауапты, ә сіресе олардың кө беюіне кө мектеседі. Жасушаларғ а олардың мембраналық рецепторлары арқ ылы ә сер етеді.

Интерфероны – интерферондар. Цитокиндердің бір тү рі. Антипролиферациялық, жасушаларды жетілдіретін, иммунитетті реттейтін ә серлері бар. Негізгі қ асиеті – жасушаларғ а бейспецификалық ә сер етіп, олардың вирусқ а тұ рақ тылығ ын кө тереді.

Клетки иммунологической памяти – иммунологияның естелік клеткалары. Антиген туралы хабар алғ ан, бірақ эффекторлық жасушаларғ а дейін жетілмеген, ұ зақ ө мір сү ретін Т- жә не В-лимфоциттері. Сол антиген қ айта ә сер еткенде, басқ а жасушаларғ а қ арағ анда олар қ орғ аныс реакциясына тез тү седі.

Клетки Купфера – Купфер клеткалары. Бауырдың қ ан жү ретін синустерінің қ абырғ аларын қ ұ райтын фагоцитоздық жасушалар.

Клетки Лангерганса – Лангерганс клеткалары. Терінің антиген ұ сынатын жасушалары. Олар аймақ тық антиген ұ сынатын жасушалары. Олар аймақ тық лимфа тү йіндеріне барып, Т–клеткаларғ а антиген ұ сынатын, белсенген дендриттік жасушаларғ а айналады.

Комплемент – комплемент. Қ абыну процессін реттейтін фагоцитозды белсендіретін жә не жасушалар мембранасын ерітіп – ыдырататын сарысу белоктары.

Лейкотриены – лейкотриендер. Аллергиялық реакциялардың негізгі факторлары, Арахидон қ ышқ ылының алмасуындағ ы ө німі. Мес жасушалары белсенгенде 5–20 мин. ішінде бө лініп шығ ады. Тегіс салалы бұ лшық етті жиырады, хемотаксистік ә сері бар.

Макрофаг – макрофаг. Тіндерге ауысқ ан моноцитттерден жетіледі. Фагоцитозды атқ арады. Т-хелперлерге пептидтерді ұ сындыратын, қ абынуды жә не иммунды жауапты жү ргізетін цитокиндерді жә не басқ а да заттарды шығ арады.

Монокины – монокиндер. Моноциттер мен макрофагтар шығ аратын цитокиндер.

Моноциты – моноциттер. Миелоидты топтарынан шығ атын, қ ан айналымында жү ретін, ірі жасушалар, тінге тү скенде макрофагтарғ а жә не дендриттік жасушаларғ а айналады.

Нейтрофилы – нейтрофилдер. Ө те белсенді, фагоцитоздық жә не бактерицидтік қ ызметі жоғ ары жасушалар. Инфекциялық процесстің басталуы кезіндегі негізгі қ орғ аныс жасушалары.

НК–клетки – қ алыпты табиғ и жасушалар (киллерлер). Ішінде вирусы бар жә не ісік жасушаларын ыдыратады.

Опсонизация – опсонизация. Фагоцитозды жең ілдету ү шін антиденелердің, комплемент компоненттерінің жә не жедел фазалары белоктарының антигеннің (нысана жасушаларының) ү стіне байланысуы.

Острофазные белки – жедел фазалы белоктар. Гепатоциттерден шығ ып, қ ан сарысуында жү ретін, қ абыну кезінде кө бейетін белоктар. Оларғ а С-реакциялы белок, фибриноген, манноза байланыстыратын белок, сарысу амилоиды жатады. Олардың кейбіреулері опсониндердің, хемотаксистік факторлардың қ ызметін атқ арады, комплементті альтернативтік жә не классикалық жолмен белсендіреді.

Пропердин – пропердин. Комплементті альтернативтік жолмен белсендіретін сарысу факторы.

Простагландины – простагландиндер. Арахидон қ ышқ ылының алмасуындағ ы ө німі. Простагландиндер Е2, Ғ 2а жә не 12 қ ан тамырларын кең ейтеді жә не хемотаксистік ә сер етеді. Жедел аллергиялық реакцияның жү руінде қ осымша рө л атқ арады. Простагландин Е2 макрофагтардан шығ ады, иммунитет процесін реттеуге супрессорлық ә сері бар.

Патогенный организм (патоген) – патогенді организм, қ абыну ауруларының қ оздырғ ыштары – микробтар (бактериялар, вирустар, қ арапайымдылар, саң ырауқ ұ лақ тар), ө згерген атиптік жасушалар.

Первичный иммунный ответ – ілкі иммундық жауап. Антигенмен бірінші жанасудан кейін дамитын (клеткалық немесе гуморальдық) иммундық реакция.

Переключение изотипа (класса) иммуноглобулинов – иммуноглобулиндердің изотипінің (классының) ауысуы, В-лимфоциттердің арнайы антиденелердің басқ а классын синтездеуге ауысуы.

Плазматическая клетка – плазмалық жасуша. В-лимфоциттің ақ ырғ ы жетілу кезең інде антидене ө ндіретін жасуша.

Рецептор – рецептор. Жасушадан тысқ ары молекуламен арнайы байланыстыратын жасуша мембранасының молекуласы.

Селезенка – кө к бауыр. Шеткі лимфоидтық мү ше, антигеннің гематогенді жолмен тү суін бақ ылайды. Лимфалық дренажы жоқ. Қ ұ рылымы: ақ ұ лпада В- (фолликулада) жә не Т-лимфоциттері (артерия айналасында) орналасады, участкелердің шеткі аймақ тарында плазмалық жасушалар антиденелер тү зеді. Иммундық жауап кезінде плазмалық жасушалар қ ызыл ұ лпағ а да шоғ ырланады.

Супрессорные клетки – супрессорлық жасушалар. Иммундық жауапты тежейтін жасушалар. Супрессорлар антиген арнайы жә не бейспецификалық болып бө лінеді. Антигенге қ атысы жоқ супрессорғ а макрофагтар шығ аратын простагландин Е жатады. Антиген арнайы супрессорғ а СД8-лимфоциттері жатады. Супрессорлар функциясын цитокиндер жә не арнайы ертінді тежегіш факторлары (ТСR немесе олардың полипептидті тізбегі) жү ргізеді.

Т-лимфоциты – Т-лимфоциттер. Айырша безде жетілетін лимфоциттер. Бұ лар қ ұ рамында МНС молекуласы бар антигеннің пептидін таниды, одан кейін екеуінің белсендіруші ә серімен Т-хелперлерге немесе цитотоксикалық Т-лимфоциттерге жетіледі.

Токсины бактериальные – бактериялық токсиндер. Микроорганизмдердің патогенді факторы. Олар клеткамен байланысқ ан -эндотоксин немесе ертінді тү рінде шығ ады - экзотоксин.

Тучные клетки – мес жасушалары, тіндерде қ ан тамырларының маң ына орналасады. Базофилдер тү йіршіктерінде қ абыну (гистамин, гепарин, протеаза) медиаторлары бар.

Т-хелперы – Т-хелперлер. Т-лимфоциттердің бір тү рі. СД4-тің екі рецепторы МНС-тың антиген тануғ а қ атысқ ан ІІ класс ө німін байланыстырады. Т-хелперлердің функциясы: 1) цитокиндер шығ арып жә не жанасулық арқ ылы В-лимфоциттердің ә рекетін белсендіреді; 2) ИЛ-2-нің ә серімен цитотоксикалық Т-лимфоциттерді белсендіреді. Хелпер-1 жасушалық иммундық жауабын белсендіруге жауапты, хелпер-2 гуморальды иммундық жауапқ а қ ажет. Бұ лардың айырмашылығ ы, олардан шығ атын цитокиндердің ә серіне байланысты.

Толерантность – толеранттылық. Арнайы иммунологиялық ареактивтілік жағ дайы.

Фагоцитоз – фагоцитоз. Жасушалар микроорганизмдерді, ішкі ө лген жасушаларды, денешіктердің бө лшектерін жұ тып, қ орыту ү рдісі.

Хемокины – хемокиндер. Жасушалардың хемотаксисына жауапты цитокиндер. Макрофагтар, стромальді жә не басқ а жасушалар шығ аратын ұ сақ молекулалы пептидтер. Қ абынуда жә не иммундық жауапта маң ызды рө л атқ арады.

Хоминг – хоминг. Рециркуляциялық лимфоциттердің лимфоидтық ағ заларда қ айтып келу қ абілеті. Ол лимфоидтық ағ залардың биік эндотелий жасушалары рецепторларының «хоминг молекулаларымен» байланысуынан болады.

Цитотоксические Т-лимфоциты - цитотоксикалық Т-лимфоциттер (Т-киллерлер). МНС–ның 1 класс молекуласымен қ осылғ ан антиген-пептид кешенін (ішінде вирусы бар жасушаны) ерітіп жіберетін Т-лимфоциттер.

Цитокины – цитокиндер. Лейкоциттер жә не организмнің басқ а жасушалары шығ аратын, клеткааралық ә рекеттестілікті іске асыратын, молекулалардың жалпы аты.

Чужеродное – бө тен, бө где. Организмнің генетикалық бағ дарламасына сә йкестігі келмегендердің барлығ ы бө тен.

Эндотелий – эндотелий, жасушалары тегіс салалы эпителийдің бір тү рі. Қ ан мен лимфа тамырларының ішкі қ абырғ асын қ ұ райды. Лейкоциттер олармен ә рекеттесіп тінге ө теді. Бактериалық ө німдердің жә не цитокиндердің ә серімен эпителий жасушалары биіктеп (куб тә різді болып) белсенеді, (адгезия) жабысқ ан молекулаларды қ ысып, цитокиндер шығ арады.

Эндотоксин – эндотоксин. Грам теріс бактериялардың сыртқ ы мембранасының қ ұ рамындағ ы липополисахарид. Ә р тү рлі мө лшеріне байланысты В-лимфоциттің жә не фагоцитоздың функциясын белсендіреді, не басады.

Эозинофилы – эозинофилдер. Миелоидтар тобынан шығ атын жасушалар, қ анда жә не тінде кездеседі.

Эпитоп – эпитоп. Антидененің антигенмен байланысатын орталығ ымен немесе Т-лимфоциттің рецепторымен ә рекеттесетін антиген молекуласының бө лігі.