Негізгі және қосымша әдебиеттер 5 бөлімде көрсетілген.

Тақ ырып. Психологиялық профильдеу жә не оны қ ылмысты зерттеуге байланысты қ олданылуы

Қ ылмысты тергеу барысында регламент бойынша қ ұ қ ық тық рә сімдерді мұ қ ият сақ тау, сондай-ақ психология ғ ылымынан алынғ ан психодиагностикалық ә дісті қ олдану.

Қ ылмыстық мінез-қ ұ лық психологиясында қ ылмыстық мінез-қ ұ лық ү шін бағ алау жә не тү сіндіру ү шін келесі ә дістерін қ амтиды, негізгі зерттеу ә дістері: дескриптивтік немесе сипаттама ә дісі; - эксперимент-ә дісі.

Қ ылмыскердің психологиялық бейнесін табысты қ ұ ру, оның жә бiрленушiлері, қ ылмыс куә лары, оқ иғ а болғ ан жерге тікелей пропорционалды болып табылады.

Психологиялық профиль қ ылмыстардың кейбір тү рлері тергеу ү шін қ ажет, онда мотивация жә не қ олма-айқ ын белгілі емес, ал жасалғ ан қ ылмыстың ауырлығ ын саралағ анда.

Психологиялық профилді қ ұ растыру процесібелгілі бір ретпенғ ылыми-зерттеу деректерінен жинақ талғ ан, бастапқ ы қ оғ амғ а қ ауіпті ә рекеті бар факттіден алынғ ан. Оларғ а мыналар жатады:

Оқ иғ а болғ ан жерден тү сірілген сурет, дыбыс- бейнежазбалар, қ ылмыс жә бірленушісінің фото / бейнежазба жә не басқ а тұ лғ алар, белгілі бір осы оқ иғ ағ а қ атысы бар тұ лғ алар (жақ ын туыстары, кө ршілер жә не т.б);

Жә бірленуші мен қ ылмыскердің жеке деректері, сипаттамасы жә не нә сілдік туралы ең толық ақ парат, діні, ә леуметтік жә не этникалық тегі, білімінің дең гейі туралы;

Жә бірленуші мен қ ылмыскердің медициналық сипатқ а тә н психикалық жә не физикалық денсаулық жағ дайы;

Қ ылмыскер мен жә бірленушінің ұ сынылғ ан жол картасы (мү мкін);

Болғ ан оқ иғ аның бастапқ ы жә не ағ ымдағ ы мә ліметі: оқ иғ а болғ ан жері, уақ ыты, қ ылмыс жасаудың ә діс мен тә сілдері, куә лардің егжей-тегжейлі айғ ақ тары;

Қ ылмыскерді мінездемесі (оның психологиялық ішкі мінез-қ ұ лық кө ріністерімә нінегізінде);

Тұ лғ ааралық байланыс.

Негізгі ақ парат кө здері жедел – тергеп тексеру органдарының қ ұ жаттары, сұ раулар, мінездемелер, адамның психофизикалық жағ дайы туралы соттық сараптаманың қ орытындысы жә не т.б.

Қ ылмыскердің психологиялық профилін жасау ү шін белгілі негізгі сатылары:

1 саты- қ ылмыстық іс-шарағ а бағ асы;

2 саты- қ ылмыс оқ иғ асы болғ ан жерден психо-криминалистикалық кешенді ерекшеліктерінің бағ асы;

3 саты- жә бірленуші мен жә бірленушілерге кешенді бағ асы;

4 саты- алдын – ала тергеп тексерудің мә ліметінің бағ асы;

5 саты- сот дә рігернің қ орытындысының бағ асы;

6 саты-қ ылмыскердің психологиялық профилі сын мінездемесін дамытудың бағ асы;

7 саты- психологиялық профильді қ ұ ру негізінде одан ә рі тергеу ү шін бағ ыттарды таң дау байланысты бағ асы;

Осылайша, қ ылмыс болғ ан жердің психологиялық профилін жасау ү шін --атап айтқ анда, оқ иғ а болғ ан жері, уақ ыты, тә сілі, қ ылмыс заты, ниеті пен кінә сін жә не т.б. мә ліметтерді толық білу керек.

Негізгі жә не қ осымша ә дебиеттер 5 бө лімде кө рсетілген.

Тақ ырып. Тұ лғ аның қ ылмыстық іс-ә рекетін танудағ ы криминалистикалық психолингвистика ә дісі. Ә рекет сұ хбатының тү сінігі мен міндеттері. Ә рекет сұ хбатын жү ргізудің бастамасы: Джон Рийдтің 9 қ адамы

Адам ө здері сө йлеу арқ ылы жазбаша жә не ауызша нысанда жеткізе ақ параттың қ айнар кө зі, жә не басқ а да мә н-жайларды, оқ иғ аларды, фактілерді сипаттау атрибуттары болып табылады.

Психологиялық талдауды ауызша жә не жазбаша нысанда жү ргізуі оқ иғ алар мен фактілер арқ ылы қ ылмыскерді анық тауғ а пайдалы, сондай-ақ анық тау, жолын кесу жә не қ оғ амғ а қ ауіпті іс ә рекеттерді алдын алу, ү лкен практикалық маң ызы зор.

Ең алғ аш рет АҚ Ш –та психолингистикалық талдау ә діс қ ұ растырылғ ан жә не қ олданды. 1979 жылы қ ыркү йек айында ФТБ Бюллетенінде «Талдау қ аупі – ол психолингвистикалық тә сіл» деп Джон Дуглас пен Мюррем С. Майронмен мақ алада жариялағ ан.

Мә ліметтердің нә тижелерінен белгісіз автордың психолингвистикалық портрет салу мү мкіндік береді, ол жазылғ ан мә тін пен дыбыстық ақ параттарды қ амту арқ ылы іздеу, оның жасы, жынысы, білім дең гейі, біліктілік, дағ ды, мү дделерін, географиялық орнатылғ ан қ ырларының туралы табады.

Бұ л ақ парат тү рі жиі қ айталанатын сө здер мен сө з тіркестер, синтаксис, екпін жә не сө йлеу, сө з тіркестерін бұ рылуы, сө здік қ орын талдау, жазу ө зге де сипаттамалары белгіленеді.

Фонограмма жә не тиісті бейне бекітілген сө йлеу жә не оның белсенділігін зерртеу фонологиялық сот сараптамасы облыстардың нысаны бірі болып табылады. Соң ғ ы жылдары қ арқ ынды даму ү стінде. Психолингвистикалық ә дістің таралуына байланысты дауыстық ақ паратты зерттеуде.Ғ ылыми-зерттеу деректері объектілерді 4 топқ а бө леді.

1.Дауыстық тараптардың белгіленген іс ү шін маң ызы бар ақ парат пен іс-шараны қ амтитын бейнелер.

Негізгі мақ сат мінез-қ ұ лық сипаттайтын сұ хбат.

Жауап алудың психологиялық ерекшеліктері.

Джон Рийнің мінез-қ ұ лық сұ хбатының технологиясының негізінде, ол жауап алуғ а дейін, ә детте, ол кү діктінің тү сіндіруін алып тастау ұ сынылады. Бұ л тергеушіге кө п ақ парат алуғ а мү мкіндік береді жә не сезіктіні кінә лі ма екенін анық тайды.

Тү сіндірудің келесі сипаттамаларын кері қ айтарып алу:

тү сініктемелерді кері қ айтарып алу ү шін айыпталмайды;

мақ саты ақ паратты жинау болып табылады;

ол тергеу басында ө тті;

ол ә р тү рлі жағ дайда ө туі мү мкін;

ә ң гіме еркін ө теді жә не салыстырмалы қ ұ рылымдалмағ ан;

тергеуші ресми (формальды) шешім тү сініктемелерді кезінде жазып алуғ а тиіс;

Жауап алудың сипаттамасы:

жауап алу айыптаушы;

жауап алу белсенді сенім ұ сынады;

жауап алудың мақ саты- ақ иқ атқ а жету;

жауап алу бақ ыланатын ортада жү ргізілед;

жауап алу тергеуші кү діктінің адалдық сенімді болғ ан кезде ғ ана жү ргізіледі;

Тергеу барысында кү дікті шындық ты айтқ ан жоқ, немесе толық ұ станымын мақ ұ лдамаса, дейін кез келген жазбаларды немесе толық ұ станымын бекітпеу керек.

Осылайша Рийнің ә дістемесі келесі тө мендегі ұ сыныстардан тұ рады:

Тү сініктеме қ абылдамас бұ рын, кү діктінің кез-келген байланысқ а тү спес бұ рын, тергеуші қ ылмыс қ ұ рамының барлық белгілі фактілер мен мә н-жайлар туралы толығ ырақ кө п білуге тырысу керек.

Тергеу басында, қ ылмыс туралы белгілі бір ақ парат қ ұ ралдарында қ орғ алғ ан болуы тиіс жә не барлық кү діктілер кез келген кейінгі конфессиялардың тә уелді растау қ амтамасыз ету;

Тергеуші ең алдымен кү діктілерді жауап алуы керек, содан кейін қ ылмыс қ атысқ ан тұ лғ алардан алуы жө н.

Тонау немесе шабуыл жағ дайында, ең алдымен тірі қ алғ ан жә бірленушіден жауап алауы тиіс.

Жә бірленушінің қ айтыс болғ ан немесе ө лімге жара келтірілген уақ ыт сә ттен медициналық сараптама сенім артпаң ыз.

Егер де жанама дә лелдемелер, нақ ты адамғ а кө рсететін болса, ә сіресе физикалық кілттер, ол қ ылмыс жасағ ан бірі екенін есте сақ таң ыз;

Тергеушi осы іс бойынша жиналғ ан дә лелдемелер ә серінен аянбай ең бек етуі мү мкінжә не бір нұ сқ ағ а сү йеніп отыр екенін есте сақ таң ыз;

Тергеу екі немесе одан да кө п органдары арасындағ ы бә секелестік мү мкіндігін қ арастыруда.

Бұ л жағ дайда бастапқ ы мә ліметтерді беру тарихы тың дап, қ атысушылар мен куә лардың олардың мерзімдері бойынша ескертулер, рет жә не аттары жазып, адам тарихын ү збей кейінірек жетіспейтін бө лшектерін толтыруғ а.

Тұ лғ аны тергеу барысында, алдымен іске қ атысты оның ойынша не болғ анын, басты кү дікті кім екенін жә не неліктен олай ойлайтынын сұ рау қ ажет.

Ақ ылы информаторлар берген ақ параттың шынайылығ ы ү шін сақ болу.

Қ ылмыстық қ ұ қ ық бұ зушылық болғ ан, атап айтқ анда, адамның қ атысуымен туралы кез келген анонимдік хабарламаларғ а кү дікпен қ арау.

Ақ ша физикалық шабуыл жоқ активтерді қ ұ ю бар қ ылмыс туралы айтып болжамды жә бірленушінің немесе кез келген басқ а тұ лғ аның тү сіндіру шығ ару барысында, білікті тергеуші іс жү зінде ешқ андай қ ылмыс жасалғ ан болатын анық тай алады.

Мінез-қ ұ лық сұ хбатының сұ рақ тар тұ жырымы

Кү діктінің айғ ақ тарының шыншылдығ ы

Мінез-қ ұ лық сұ хбатының бастапқ ы негіздері: Джон Рийданың 9 сатысы. Мінез-қ ұ лық тық анализ.

Қ ылмыскерлерді жалпы криминологиялық жіктелуі.

Эмоционалдық қ ылмыскер.

Эмоционалдық емес қ ылмыскер.

Жауап алудағ ы тоғ ыз қ адам бойынша қ ысқ аша талдау.

Тоғ ыз қ адамдар қ олдану ә дістемесін дайындау.