Антиденелер гуморалды адаптивті иммунды жүйенің негізгі эффекторлы молекулалары ретінде

Ә рбір антигенге қ арсы антидене синтезделеді, бірақ ол ә рқ ашанда антиген жоюшы қ орғ аныш жұ мысын атқ армайды. Мысалы, ісік жасушаларына қ арсы антиденелер белгілі бір жағ дайларда оның жоюлуына қ арсы емес, ө суіне алып келуі мү мкін. Ол «иммунды кү шею» деп аталады. Антиденелер ісік жасушаларының бетін антигендердің детерминанталарымен байланыстырады, сол кезде ісік жасушалары жабылады жә не оларды Т-лимфоциттер танымайды, олар ө з кезегінде ісік жасушаларының жойылуында негізгі рө л атқ арады, бұ л жағ дай иммунды кү шеюмен байланысты. Бұ л ісік ө суіне ық пал етеді.

Антиденелердің жасуша сыртқ ылы бактериялар мен вирустарғ а қ арсы ә сері кү шті, сол себепті гуморалды бейімделу иммунитеттің басты функциясы –жұ қ пағ а қ арсы иммунитетті қ алыптастыру.

Антиденелердің қ орғ аныс механизмінің тү рлілігіне байланысты олардың бірнеше тобы бар:

· Бактериалды токсиндерді бейтараптайтын антиденелер;

· Вирустың жасушағ а бекінуін тежейтін вирус бейтарапшы антиденелер;

· Вирус жұ қ палы жасушаларғ а комплемент қ атысуымен цитотоксикалық ә сер беретін антиденелер;

· Комплемент қ атысуымен бактерияның жойылуына алып келетін антиденелер;

· Қ оздырғ ыштың ферментті жү йесін басатын антиденелер;

· Вирустар мен бактерияларды басатын жә не фагоцитозды белсендіретін антиденелер.

Осыдан басқ а антиденелер биологиялық ә серіне байланысты бө лінеді:

· Ерігіш антигенмен жү йе тү зетін антидене, ол жедел қ абынудың белгілері мен тамырдың ө ткізгіштігін арттыратын активацияланғ ан комплемент;

· Полиморфтыядролы лейкоциттердің гельминттерге қ арсы цитотоксикалық ә серін кү шейтетін антиденелер;

· Белгілі бір рецепторлармен байланысып, оларды қ орғ ап жә не жү йесін басатын антирецепторлы антиденелер;

· Ө зіндік ферментативті белсенділігі бар жә не кейбір субстраттарды еріту қ асиеті бар антиденелер.

Антиденелерді ө зінің қ ай антигенге қ арсы тү зілуіне байланысты классификациялауғ а болады:

· Жұ қ пағ а қ арсы немесе антипаразитарлы антиденелер, олар жұ қ па қ оздырғ ышын немесе паразитті жоятын антиденелер;

· Антитоксикалық антиденелер, қ оздырғ ыш немесе паразит ө ліміне алып келмейді, бірақ олар бө летін токсиндерді бейтараптайды;

· «Аурудың куә гер-антиденесі» осылардың ағ зада болуы иммунды жү йенің бұ л қ оздырғ ышпен таныс екенің білдіреді, яғ ни ол бұ рын ағ зада болғ ан немесе қ азіргі жұ қ тырылғ ан жағ дайын айтады, ол қ оздырғ ышты ө лтірмейді жә не токсиндерді бейтараптамайды, себебі екіншілік ақ уыздарымен байланысады.

· Аутоагрессивті антиденелер немесе аутоантиденелер, олар ағ заның сау қ алыпты жасушаларын бұ зуғ а бағ ытталғ ан жә не аутоиммунды аурулардың себебі болып табылады.

· Аллоантиденелер немесе гомологиялық антиденелер, бір биологиялық тү рге жататын тіндері мен жасушаларының трансплантация нә тижесінде болатын антигенге бө лінетін антиденелер;

· Гетерологиялық антиденелер немесе изоантиденелер, басқ а биологиялық тү рге жататын ағ заның тіні немесе жасушасы антигеніне тү зілетін антиденелер;

· Антиидиотипиялық антиденелер, «антиденеге қ арсы антидене», антидененің антиген байланысқ ан бө лігіне қ арсы антидене, олар ө з кезегінде ағ заның ө зімен бө лінеді. Антиидиотипиялық антиденелер иммунды жү йеде басты рө л атқ арады, себебі ол ағ зада артық антиденелерді жояды. Антиидиотипиялық антиденелер антигеннің кө лемдік конфигурациясын қ айталайды, сол себепті олар ағ зағ а иммунологиялық зерде ретінде қ ызмет кө рсетеді;

Антиденелердің ерекше топтарына жатады:

· Табиғ и жә не иммунды антиденелер. Табиғ и антиденелер адам ағ засында алдын ала антигендерді егусіз, яғ ни иммунизациялаусыз, бар болады. Мысалғ а А жә не В антиген эритроциттеріне қ арсы бағ ытталғ ан адамның І қ ан тобының α жә не β изогемагглютинин сарысуының антиденелері. Таралғ ан жұ қ паның қ оздырғ ышына қ арсы бағ ытталғ ан табиғ и антиденелерде бар, олар ө з кезегінде табиғ и жә не тү рлік иммунитеттің факторлары болып табылады. Ал иммунды антиденелер ағ зада алдын ала иммунизациялау нә тижесінде пайда болады.

· Мембрана байланыстырушы антиденелер В-лимфоциттердің АТР жұ мысын атқ арады; олар молекуласынның арнайы жасуша мембранасын байланыстырушы бө лігі бар осымен олар ерігіш секрет бө луші антиденелерден ерекшеленеді.

Кө п жылдар бойы иммунологтар В-жасушаның жұ мысының белсенуін тү сіндере алмады. Ө йткені, мембраналы иммуноглобулиндердің изотиптері ө те қ ысқ а цитоплазмалық соң ы бар (IgM – 3 аминқ ышқ ыл, IgG, IgE – 28 аминқ ышқ ыл), олар ө з кезегінде жасушаішілік сигналдардың молекулаларымен, мысалғ а тирозинкиназа G-протеин, ассоциацияланып белсендірілген сигналдардың генерациясын қ амтамасыз етпейді. Бұ л мә селені жаң а ашылудын кө мегімен шешті, яғ ни мембраналы иммуноглобулиндер гетеродимерлермен Ig – α /Ig – β ассоциацияланып ө з кезегінде В – жасушаларының АТР байланысу арқ ылы. Қ орыта келе, В-жасушалы рецептор, яғ ни эпитопбайланыстырушы молекула (ә р тү рлі изотиптегі Ig беті) жә не белсендірілген сигналды цитоплазмағ а ө зінің ұ зын цитоплазматикалық ұ шымен беретін гетеродимер Ig – α / Ig – β (Ig – α 61 аминқ ышқ ыл, Ig – β 48 аминқ ышқ ыл) функционалды бө лінеді.

Белсендірілген сигналдың В-лимфоциттің цитоплазмасына берілуінде орталық рө лді протеинді тирозинкиназа (ПТК) ферменті атқ арады. Бұ л ферменттің ақ ауынан сигналды трансдукцияның ақ ауы болады, нә тижесінде иммунитеттің В-жү йесінің біріншілік иммунды тапшылығ ы – Брутон ауруы пайда болады.

Антиденелердің аффинділігі жә не авидтілігі. Аффинділік дегеніміз – бір антидененің белсенді орталығ ының антигеннің эпитобымен байланысу кү ші. Ал авидтілік дегеніміз – осы иммуноглобулин молекуласы мен антиген байланысу кү шінің беріктігі. Иммуноглобулин молекуласында белсенді орталық тардың кө беюі бұ л беріктілік ұ лғ аяды. Сол себепті адивтілігі жоғ ары молекулағ а IgM жатады. Ағ заны антигенмен иммунизациялағ анда қ ан сарысуында ә р тү рлі аффинділігі бар кең спектрлі антиденелер пайда болады. Оның себебі – антиген В-жасушаларының клондарының кө лемін ұ лғ аюына септеседі. Нә тижесінде алынғ ан поликлонды иммунды антиденелер мен сарысу ә р тү рлі кластардан тұ ратын иммуноглобулиндердің молекуларынан қ ұ ралғ ан қ орытпа алынады.