Иммуноглобулиндердің химиялық құрылысы

Иммунохимияның басты проблемаларының бірі - ол Ig қ ұ рылысы, белсенділігі, арнайылығ ы жә не физиология жағ дайында биологиялық жұ мыс істеу механизмінің арасындағ ы байланысты белгілеуі. Бұ л сұ рақ тың кейбір эксперименталды шешулері химиялық тә сілдермен жасалғ ан.

60-70 жылдары В.Портер мен Д.Эдельманның жұ мыстарында антидене молекулаларының қ ұ рылысы мен иммуноглобулиндердің негізгі фрагменттерінің рө лі толық шешілген; антиденелердің белсенді орталығ ының қ ұ рылысы мен орналасуы жә не ә р кластағ ы иммуноглобулиндердің химиялық қ ұ рылысы мен айырмашылық тары кө рсетілген. Бұ л жұ мыстары ү шін В.Портер мен Д.Эдельман 1972 жылы Нобель сыйлығ ына ие болғ ан. Бұ л аумақ тағ ы жұ мыстар 1980 жылдарда да белсенді жетілген: П.Берг, У.Гилберт, Ф.Сегнер жұ мыстарында иммуноглобулиндердің тү зілуін бақ ылаушы гендердің қ ұ рылымы белгілі болғ ан. Молекулалық биологияның бұ л аймағ ындағ ы жетістігі де Нобель сыйлығ ына ие болғ ан.

Қ азіргі жағ дайда, барлық антиденелер нә руыз болып табылатыны кө пшілікке белгілі. Сонымен қ атар, олар иммуноглобулиндерге жататын арнайы нә руыздар болып табылады. Адамда иммуноглобулиндердiң 5 негізгі кластары бар: G, M, A, D, E. Бұ л иммуноглобулиндер кластарының ә р қ айсысы ө зіндік қ ұ рылысты болады жә не белгілі бір жұ мыс атқ арады. Олардың барлығ ы екі тү рлі полипептидті тізбекті жинақ талғ ан агрегаттардан тұ рады, оның бір тізбегі - “жең іл”, екіншісі - “ауыр” деп аталып, Н жә не L ә ріптермен белгіленеді (ағ ылшынның “heavy” мен “light” cө здерiнен). H жә не L тізбектері бө лек синтезделiнедi, ал Ig молекуласының жасалуы Гольджи комплексінде жү зеге асады.

Барлық иммуноглобулин кластары ішінде жең іл тізбектердің қ ұ рылысы ұ қ сас болады. Кластардың айырмашылық тары ауыр тізбектердің қ ұ рылысына байланысты болады.

Иммуноглобулиндер қ ұ рылысын мономерлі иммуноглобулин G мысалында қ арастыруғ а болады (4 сур.).

Иммуноглобулин G молекуласы 4 полипептидтік: 2 ауыр жә не 2 жең іл тізбектерден тұ рады. Ә р жең іл тізбек ауыр тізбекке дисульфидтік байланыспен (S-S) қ осылғ ан. Осындай екi байланыспен екi ауыр тiзбек те бiр-бiрiмен қ осылғ ан.

Молекула қ ұ рылысында екі бірдей белсенді орталығ ы бар, бірақ кең істікте бө лініп кеткен. Осындай екі антигенбайланыстырушы орталық тар иммуноглобулин молекуласына бір уақ ытта екі бірдей антигендерді байланыстыруғ а қ абілет береді.

Барлық иммуноглобулиндер тү рлерінің жең іл тізбектері екі доменнен тұ рады, ал ауыр тізбегі – тө рт немесе бес доменнен тұ рады; ол иммуноглобулин класына байланысты.