Талантты және дарынды балаларды оқыту модулі бойынша рефлективті есеп

Қ азақ станның кө ркеюі ү шін талантты да қ абілетті оқ ушыларды тауып, оларды білім беру барысында дамыту ө те маң ызды.ды орындағ ан оқ ушылардың тә жірибесі мен білім дең гейі ә ртү рлі; кейбіреулері терең білімге ие болып, ал кейбіреулерінің білімі ең тө менгі дең гейде болуы мү мкін, кейбіреуінің қ ұ штарлығ ы жоғ ары болады. Іс- тә жірибе барысында зертеуге алғ ан 5 «А» сынып оқ ушысы Айгү л ағ ылшын тіліне қ ызығ ушылығ ы бар, ө зі ынталы жә не тіл ү йренуге деген қ ұ лшынысы жоғ ары. Ағ ылшын тілін бірінші жыл оқ ып тұ рғ анымен қ абілеті ерекше жә не тез мең геріп кетеді. Осы мақ сатта кең ейтілген, кү рделі тапсырмалар бере бастадым. Тапсырмаларды орындау нә тижесінде ақ ы –ойы дамиды. Дарынды жә не талантты балаларғ а білім беруде едә уір кү рделі мә селе ойлауда, талқ ылауды жә не мұ қ ият жоспарлауды талап етеді. Ә р мұ ғ алімнің дарынды балағ а сапалы білім беруге мақ сатталғ ан ө з жоспарларын ө згерту, ә діс – тә сілдерін ө згертуді ұ сынады. Ең алғ ашқ ы кү ннен бастап осы оқ ушыдан сынып жетекшісінен сауалнама алдым. Оқ ушының қ ызығ ушылығ ын, бос уақ ытында немен айналысады, қ ай пә ндерді сү йіп оқ иды, ақ ыл – ой қ абілеттерін, қ андай кедергілері бар екендігін анық тап алдым. Осы оқ ушығ а ә р сабағ ымда бақ ылай отырып неғ ұ рлым кү рделі, сыни ойлауғ а бағ ытталғ ан, кең ейтілген тапсырмалар бере бастадым. Баланың мү мкіндігін ескере отырып жеке тапсырмалар мен жұ мыстар бердім. Мысалы АВС сұ хбатында осы оқ ушығ а тапсырманың кү рделісін бө лдім. Бұ л кезде Айгү л 5 - сыныптағ ы қ иындық туғ ызатын грамматикалық тапсырманы ө з бетімен ә рі дұ рыс орындай алды. Келесі сабақ ты «Блум» таксономиясын қ олдандым. Дең гейлік тапсырмалары кү рделендіре отырып жасалғ ан 4 кезең ін де Айгү л ө з дең гейінде орындай алды. Бұ л жұ мысы арқ ылы ө з қ абілеттілігін дә лелдей алды. Мысал ү шін «Талдау» тапсырмасы бойынша АҚ Ш пен Қ азақ станның ұ қ састық тары мен айырмашылық тарын Венн диаграммасы арқ ылы салыстырды. «Жинақ тау» тапсырмасы тақ ырыпқ а байланысты Қ азақ станда қ ай ө нім қ ай жерден ә келінетінін шағ ын Тұ саукесер ретінде жасап ә келіп ө зі қ орғ ап шық ты. «Бағ алау» тапсырмасына мен бұ л оқ ушығ а тө мендегі сауал бойынша тапсырма берген болатынмын. «Егер сен келешекте ү лкен кә сіпкер болсаң Қ азақ станда қ андай бизнесті ө ркендетер едің?», Осы тапсырма бойынша ө зі шағ ын тү рде жұ мысын дайындап ә келді. Осы жерде дарынды жә не талантты балалармен жұ мыста «Блум» таксономиясының ө те тиімді екенін айта кеткім келеді. «Environment» тақ ырыбында «Джигсо» ә дісін қ олдандым. Бұ л кезде Айгү л бақ ылаушыны таң дап алды, бұ л ә рекеті мені қ уантты, себебі бақ ылаушы атқ аратын жұ мысы басқ асына қ арағ анда кү рделірек, мен оқ ушының алғ а ұ мтылып, қ иыннан қ орық пайтындығ ына, ынтасына риза болдым. Бұ л тапсырманы орындау ү шін оқ ушының сө здік қ оры дамығ ан, ө з ойын еркін жеткізе алатын болуы керек. Мә тін бойынша тү сінгенін қ орытындылап жеткізгенімен, ә лі де болса сө здік қ орының аздығ ы байқ алып тұ рды, кө бінесе қ ағ азғ а қ арап жалтақ таумен болды. Осыдан мен оқ ушының сө здік қ орын дамытуын, ойын еркін жеткізе алуын дамыту мақ сатында тапсырмалар беру керектігін байқ адым. Сондық тан да сабақ соң ында оқ ушығ а «Қ оршағ ан ортаны ластанудан қ орғ ау ү шін не істер едің?», «Қ оршағ ан ортаны ластаушыларғ а қ андай шаралар қ олданар едің», «Қ оқ ыс мә селесін қ алай шешуге болады?», - деген сұ рақ тарғ а жауап іздеп келуге тапсырма бердім. Осы тапсырманы қ орғ ау кезінде оқ ушы мынандай тамаша идея айтты «Қ оқ ыс қ алдық тарын ә р тү рлі контейнерлерге бө лек салу керек, осы арқ ылы қ айта ө ң деуге жіберіп экономикамызғ а пайда ә келеміз, сондай-ақ ауаны да ластанудан қ орғ ай аламыз» Бұ л тапсырма бойынша оқ ушыны шығ армашылық қ а, ізденуге, шешім қ абылдай алуғ а жә не ұ йымдастырушылық қ а бағ ыттай аламын деп ойлаймын. Сабақ тар топтамасында жү ргізілген жұ мыстар нә тижесінің оқ ушының ерекше қ абілетін ескере отырып мү мкіндігін пайдалана білуге, оқ ушыны дамытуғ а, ой ұ шқ ырлығ ына, ізденуге талпындырып, дарынын аша білуге ұ мтылуымыз керек. Жасыратыны жоқ осы дарынды жә не таллантты балаларды оқ ыту модулі бойынша жұ мыс менде ақ сап жатқ анын айтпасқ а болмайды себебі ә р тү рлі мү мкін менің тә жірибем жетіспей ме ә лде оқ ушылардың жалқ аулығ ы ма, мү мкін мен ө зім баланың бойындағ ы дарынын аш алмай жү рмін бе деген тү рлі сауалдар мазалайтыны рас кейде. Бірақ осы сауалдың жауабын іздеп тауып кемшілігімді тү зеп, толық қ анды жұ мыс жү ргізу арқ ылы сабақ тар топтамасында жү ргізілген жұ мыстар нә тижесінде оқ ушының ерекше қ абілетін ескере отырып мү мкіндігін пайдалана білуге, оқ ушыны дамытуғ а, ой ұ шқ ырлығ ына, ізденуге талпындырып, дарынын аша білуге ұ мтылуымыз керек деп ойлаймын

Мектептегі тә жірибемнің екінші кү нінде таң дап алғ ан 5«А» сыныбымда «I want to swim» тақ ырыбында сабақ ө ткізуді бастадым. Сабағ ымда «оқ ыту мен оқ удағ ы жаң а тә сілдер» модулі бойынша «Диалог» ә дісін қ олдандым. Диалог ә дісі менің сабағ ымда жиі қ олданылады. Диалогтық жұ мыста оқ ушылар жұ птасып жұ мыс істейді. Бұ л сабақ та оқ ушылар АВС сұ хбатын жү ргізді. «Сұ рақ қ оюшы», «Жауап алушы», «Жазып алушы» Бұ л ә дісті оқ ушылар қ ызығ а орындады, ө йткені мұ ндай сұ хбатты бірінші рет жү ргізді. Бірінші топта Бекарыс, Дильназ екеуі диалогты қ ұ рап айтып берді, ал ү шінші оқ ушы Нұ рболат жазып алушы ретінде осы диалогты ү шінші жақ тан айтуы керек болды. Ағ ылшын тілінде бұ л тапсырма кү рделірек болып саналады, дегенмен Нұ рболат тапсырманы дұ рыс орындай алды. Ал екнші топта Гү лім мен Сағ ыныш жұ птасып диалог қ ұ рады, ал Санжар ү шінші жақ тан айтып шық ты. Оқ ушы мен оқ ушы ә рекеттестігін арттыру мақ сатында тиімді екенін байқ адым. Міне бұ л АВС сұ хбатын ө з сабағ ымда алғ ашқ ы қ олдануым болды жә не де мен бұ л ә діс сә тті ө тті деп айта аламын. (Мерсер мен Ходжкинсон зерттеулері білім беру барысындағ ы диалог атқ аратын рө лге назар аударуды мақ сат етеді. Қ азірдің ө зінде сыныптағ ы оқ ушылардың бірлескен сұ хбаты ү лкен пайда келтіретініне жеткілікті дә лелдер бар Mercer.N. & Hodgkinson.S (2008)

Екінші сабағ ымда таратылып берілген сө здерден мә тін қ ұ рау тапсырмасы берілді, осы кезде оқ ушылар жұ птасып жұ мыс жү ргізу нә тижесінде сө здерді қ ұ растыра отырып шағ ын ә ң гіме жасады. Бұ л кезде оқ ушылар топ ішінде топтық ә ң гіме жү ргізді.

Выготскийдің білім беру моделі оқ ушы диалог қ ұ ру нә тижесінде білім алады деп жорамалдайды. Оқ ушылардың кө бірек білетін басқ а адамдармен, ә рине, бұ л рольдерде сыныптастары мен мұ ғ алімдері болуы мү мкін. Диалог жү ргізу мү мкіндігі болғ ан жағ дайда білім беру жең іл болмақ. Оқ ушылар «Джигсо» ә дісімен ө ткізген сабақ та да топтық ә ң гіме, сұ рақ - жауапқ а байланысты тапсырмалар орындады. Бұ л ә дісте бірінші топ мү шесі екіншісіне мә тін бойынша ә ң гімелеп берді жә не қ алғ ан оқ ушылар тың дай отырып, тү сінбеген жерлерінде сұ рақ тар қ ойып отырды. Осы арқ ылы мә тін мазмұ нын жақ сы тү сінуге мү мкіндік алды

Барнс білім беруді мұ ғ алімді селқ ос тың дағ анда ғ ана емес, вербальды қ ұ ралдарды қ олдану нә тижесінде, яғ ни, сө йлеу, талдау жә не дә лелдеу барысында жү зеге асатынын кө рсетті. Сондай-ақ сұ рақ -жауаптың да алатын орны зор, ө йткені мұ ғ алім берген ә р тү рлі типтегі сұ рақ тар оқ ушылардың білімін нығ айта тү седі. Сондық тан да кейінгі сабақ тарымда да мысалы: «Would you like some juice? сабағ ында сұ рақ жауап, диалог ә дісін қ олдандым. Бұ л сабақ та тақ ырыпқ а байланысты «Сенің не жегің келеді?», «Сенің не ішкің келеді?» деген сұ рақ тар қ ойылып балалар жауап берді. Осы сабағ ымда диалог қ ұ рағ ан екі топтың мү шелері де сұ рақ тарды дұ рыс қ оя білді жә не сә йкесінше дұ рыс жауап бере алды.

Менің ойымша диалог ә дісі оқ ушылардың сө йлеу қ абілетімен қ атар грамматикалық жағ ынан да маң ызы зор, себебі сабақ тарымда оқ ушылардың бірте –бірте сұ рақ қ ою арқ ылы сө йлем қ ұ рай алуы да жақ сара бастады. Бұ л менің сабағ ымда ө те маң ызды. Сыныптағ ы сұ хбаттың ә келетін пайдасы зор. Ол оқ ушылардың тақ ырып бойынша ө з ойларын жеткізуіне, ө з идеяларын айтуына, пікірлесуде жә не талқ ылауда. Мерсердің зерттеуіне сә йкес, ә ң гімелесу оқ ушылардың білім алуының ажырамас бө лшегі болып табылады. Ә ң гімелесудің ү ш тү рін атап кө рсетеді: ә ң гіме – дебат, топтық ә ң гіме, зерттеушілік ә ң гіме. Мен сабақ барысында осының ішінде топтық ә ң гімені жиі қ олданамын. «Джигсо» ә дісі кезінде шағ ын таныстырылым жасалды жә не осы кезде оқ ушылар топтасып ө зара ақ ылдаса отырып шешімге келеді. Бұ л жерде сонымен қ атар пікір алмасу, ой қ осу, талқ ылау, сараптау да жү ргізілді. Балалар бір – біріне ой қ оса отырып жасағ ан бұ л шығ армашылық жұ мыста маң ыздысы ә р бала ө з идеясын қ осады жә не қ алғ ан балалар ө з кезегінде оны қ остайды жә не ө з пікірін айтады. Кейінгі сабақ тарымда да сұ рақ қ ою арқ ылы оқ ушылардың тақ ырыпты қ аншалық ты мең гергенін анық тап отырдым. Сұ рақ ты оқ ушыларды білі алу қ абілеттеріне сә йкестендіре отырып қ ұ ру қ ажет. Мысалы қ айта бағ ыттау сұ рақ тары арқ ылы басқ а оқ ушыларды да кө мекке келуге шақ ырамыз. Осы арқ ылы оқ ушылардың бір-біріне ү йренуіне, сыни тұ рғ ыдан ойлауына, басқ а оқ ушылардың идеяларын қ ұ рметтеуге, ә ң гімелесу мен ой елегінен ө ткізу кө мегімен ойын жинақ тауғ а кө мек береді, іс – ә рекеттерін терең детеді жә не шоғ ырландырады. Сұ рақ қ ою маң ызды дағ дылардың бірі болып табылады. Себебі сұ рақ дұ рыс қ ойылғ ан жағ дайда сабақ берудің тиімді қ ұ ралына айналады жә не оқ ушылардың білім алуына қ олдау кө рсетіп, оны жақ сарта жә не кең ейте алады. Александер (2004) білім берудегі ә ң гімелесуді қ арым –қ атынас жасаудың бірсарынды ү дерісі емес, керісінше, идеялар екіжақ ты бағ ытта жү реді жә не осының негізінде оқ ушының білім алу ү дерісі алғ а жылжиды деп тұ жырымдайды. Диалог барысында оқ ушылар келісілген нә тижеге жету ү шін барлық кү ш жігерін жұ мсайтын жә не Мерсер (2000) сипаттағ андай, білімді бірлесіп алуда немесе «пікір алмасу» барысында тең қ ұ қ ылы серіктестер болып табылады. Бұ рынғ ы дә стү рлі – механикалық бағ ыттағ ы сабақ тарымыз барысында сыныптағ ы талқ ылау мұ ғ алімнің басқ аруымен тақ ырып тө ң ірегінде, оқ ушының нені, қ ашан жә не қ алай айтуы қ ажеттігі сипатында болатын. Кө птеген сыныптарда оқ ушылардың ә ң гімеге қ атысуығ а қ ұ қ ық тары шамалы болатын. Мұ ғ алім сұ рақ ты бақ ылап, маң ызды сұ рақ тар қ ойып, оқ ушылардың жауаптарын қ айталап жә не мадақ тап немесе тү зетіп отыратын сыныптағ ы қ алыпты ә ң гіме стилі оқ ушылардың ойлау дең гейлерін де, сө йлеу дағ дыларын да дамытпайды. Сондық тан да қ азіргі біз оқ ып жатқ ан бағ дарламағ а сә йкес мұ ғ алім іс- ә рекетіне кө рі оқ ушы іс – ә рекеті басым болуы керектігі ө те тиімді. Осы ә діс –тә сілдің оқ ушы ү шін маң ыздылығ ы сол оқ ушы ө зін еркін ұ стайды жә не еркін сұ хбатқ а тү сіп, топтық ә ң гіме қ ұ ра алады. Пікір алмасу оқ ушылармен диалог қ ұ ру арқ ылы іске асады, дегенмен оны оқ ушылар бірлескен зерттеу мақ сатында анық тай алмайды. Сабақ тарымда жиі қ олданатын диалогтық оқ ыту бұ л сабақ ты белсендірек, балалар ү шін қ ызық ты жә не маң ызды ететіндігін тү сіндім.

Анық тамалық ә дебиет

Выготский. Mercer.N. & Hodgkinson.S (2008) Exploring talk in school: inspired