Текстік редактор

Прграмманы енгізу компюьтерде текстерді енгізу болып табылады. Программа текстерін теруде мынадай пернелердің қ ызметін пайдаланамыз:

Программаның орындалуы

Турбо-Паскаль программасы экранғ а бірнеше терезені программасымен бір уақ ытта ашуғ а мү мкіндік береді. Орындау кезінде бірінші ағ ымдағ ы терезедегі программа орындалады. Активті терезенің белгісі – терезе рамкасы қ осарланғ ан сызық тармен беріледі.

Жазылғ ан программаны орындау ү шін меню жү йесіндегі Run бө ліміне ену керек немесе қ ос перенені бір уақ ытта Ctrl + F9 басу арқ ылы орындайды. Программаны орындауғ а бергеннен кейін жү йе транслятор (интерпретатор) арқ ылы Паскаль тілінде жазылғ ан программаны машина тілінде жазылғ ан кодтарғ а ауыстырады да программадан синтаксистік қ ателерді іздейді. Егер программа ішінде қ ате болса, онда программа орындалмайды, қ айтадан программаны тү зетуге ашады.Программаның жоғ арғ ы жағ ында қ ызыл жолмен жазылғ ан хабарлама шығ ады. Esc пернесін басқ ан соң ол жол кетеді де курсор қ атесі бар жолда орналасады. Қ ате туралы мә лімет алу ү шін Ctrl+F1. пернелерін бірге басады.

Қ ателер тү зетілгеннен кейін ғ ана программа орындауды бастайды.Нә тижесін кө ру ү шін Alt+F5 пернелерін бірге басу керек. Қ айтадан редактірлеу терезесіне шығ у кез-келген пернені басу арқ ылы орындалады.

Негізгі тү сініктері:

алфавит Turbo Pascal:

ü латын ә ріптері A дан Z дейін

ü араб сандары 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9

ü тыныс белгілірі .,:;..

ü арифметикалық операция белгілері + – * /

ü логикалық операция белгілері > < = > = < = < >

ü арнайы символдар () { } [ ] ': = (* *)

Паскаль тілінің негізгі элементтері:

Идентификатор – латын ә ріптерінің, араб сандарының, сызу белгілерінің реттелген тізбегі. Программа латын ә ріптерінен басталады. Символдардың ұ зындығ ы 127 ге дейін. Айнымалылардың аты ретінде белгілер, программалар жә не ішкі программалар пайдаланылады. Идентификатор ретінде тұ рақ ты белгі сө здерін алуғ а болмайды.

Тұ рақ ты белгі сө здері – операторларда, операция аттарында функциялар жә не т.б. қ олданылатын сө здер. Ондай сө здер 80 ге жуық. Мысалы, begin, sin, while.

Константы – бұ л шама, программаны орындау барысында ө зінің мә нін ө згертпейтін тұ рақ ты шама.

Тұ рақ тылар ретінде логикалық, тұ рақ ты, символды жә не жолдық символды пайдаланады.

Бү тін сандар белгімен немесе белгісіз ө з ережесімен жазылып мына тү рде болады: –2147483648 ден бастап +2147483647 дейін.

Нақ ты сандар белгімен немесе белгісіз ондық нү ктелерді жә не экспоненциалды бө лігі бойынша жазылады. Экспоненциалды бө лім е жә не Е, символдармен «+»жә не «-», ондық ереже бойынша жазылады. е (Е) символы ондық ережедегідей 10 дық дә режеге кө бейту. Мысалы, 3.14Е5 десек 3, 14 × 10⁵, -17е-2 бұ л -17× 10^-2.

Логикалық тұ рақ ты – бұ л кез-келген сө з FALSE (жалғ ан) немесе TRUE (ақ иқ ат)сө здері.

Символды тұ рақ тылар – бұ л кез-келген апострофтағ ы символ:

'z' – символ z;

'ф' – символ ф.

Жолдық тұ рақ тылар – символдар тізбегі, апострофта жазылғ ан. Егер жолда апостровтағ ы символды ғ ана кө рсетсе, онда ол еселеніп кетеді, мысалы:

' Бұ л - символдар жолы ';

' That''s string'.

Тұ рақ тыларды жазу const деген қ ызыметші сө зімен, соң ында аты жазылады. Мысалы:

Const

< Тұ рақ тының аты > =< Тұ рақ тының мә ні>;

Айнымалылар – бұ л шама программаны орындау барысында ө зінің мә нін ө згертетін немесе олардың нақ ты мә ні басында белгісіз болатын шама.

Ө рнектер – бұ л айнымалы жә не сандық тұ рақ тылар, арифметикалық, логикалық операциялардың белгілерінің біріккен реті мысалы: Pi*r+1/2.5, Х/5 + 2.5 0) Комментария – программа текстіне қ ойылатын тү сініктеме. Комментарии программада орындалмайды.

Оператор – Turbo Pascal программасында орындалатын жолдардың сипатталуы. Ә р программа операторлар тізбегінен тұ рады.

Операторлар. Орындалатын операторлар мына белгімен аяқ талады -; Операторлардың бірнеше тү рі бар:

Меншіктеу операторы – бұ л оператор мына тү рде жазылады

< айнымалы>: = < ө рнек> мұ ндағ ы: = меншіктеу белгісі, яғ ни айнымалының мә ні ө рнектің есептелген сан мә ніне тең болуы тиіс. Мысалы, x: =x+1;

Қ ұ рылымдық оператор – бұ л оператор резервтелген бірнеше сө зден жә не логикалық тексеруден тұ рады. Ол операторғ а шартты жә не циклді операторлар жатады.

Стандартты емес операторлар – бұ л программалар стандартты ү лгіде жазылады.ол аты мен параметрі кө рсетілгенде орындалады.

Қ ұ рамдылық оператор – бұ л оператор тобы begin … end арқ ылы беріледі;

Begin

Оператор 1; Оператор 2; … Оператор n;

End;

Бос оператор – оператор Begin End;, ешқ андай іс-ә рекетті орындамайтын оператор.

1-сурет. Операторлар классификациясы

Turbo Pascal программалау тілінде стандартты математикалық функциялардың қ олданылуы.

Арифметикалық ө рнектерде қ олданылуы.

Программа қ ұ рылымы: