Ерекшеліктері

Тақ ырып - ШАРУА (ФЕРМЕР) Қ ОЖАЛЫҚ ТАРЫН

АЛЫПТАСТЫРУ ЖӘ НЕ Ұ ЙЫМДАСТЫРУ

ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Шаруа қ ожалығ ы қ ызметі «Шаруа (фермер) қ ожалығ ы» туралы заң ғ а жә не «Жер кодексіне» сә йкес реттеледі. Нарық тық экономикағ а кө шу кезең інде зиянды шаруашылық тар шаруа (фермер) қ ожалығ ына ауысты, яғ ни мемлекеттік меншіктегі аталғ ан кә сіпорындардың мү ліктері (негізгі қ ор, мал, техника, жер) ә р жанұ яғ а пай ү лесіне сә йкес тегін таратылды.

Пай ү лесін анық тау ү шін арнаулы қ ұ рылғ ан комиссия ә р кә сіпорынның жә не жекешелендірілетін кә сіпорынның мү лкін бағ алады:

· алғ ашқ ы қ ұ н

· баланстық қ ұ н

· қ алпына келтіру қ ұ ны (нарық тық бағ а)

Қ алпына келтіру бағ асы мү ліктің қ алдық бағ асына, яғ ни тозу қ ұ нын алғ аннан кейінгі қ алдық қ а ә ртү рлі кезең дегі (1971 ж. дейін, 1971-91 ж, 1991 ж. кейін) коэффициенттерді қ олдану арқ ылы анық талады. Мү ліктің қ алпына келтіру бағ асымен есептелген қ ұ ны мү ліктік пай деп есептеледі.

Жер пайы қ оры жер кө лемін олардың шартты бағ асына кө бейту арқ ылы анық талады. Жер пайы жә не мү ліктік пай иелеріне жекешелендірілетін кә сіпорынның ө ндірісінің дамуына қ осқ ан ү лесіне сә йкес бө лінеді. Мү ліктік пай толығ ымен бө лінеді, ал жер пайының 10-15 % арнаулы жер қ орына ө ткізіледі. Пай иелеріне ұ жым мү шелері, зейнеткерлер жә не қ осымша қ ызмет кө рсететін бө лімшелердің (медпункт, садик, мә дениет ү йі, мектеп) жұ мыскерлері жатады. Ал ә р пай иесінің жекешелендірілетін кә сіпорынның ө ндірісіне қ осқ ан ү лесі КТУ (ең бекке қ атысу коэффициенті) арқ ылы анық талады. КТУ есептеуде ә р пай иесінің сапалық факторлары ескеріледі (стаж, квалификация, білім, ең бекке кө з қ арасы т.б.).

Арнаулы жер қ орына 10-15 % басқ а таратылғ ан шаруа қ ожалық тарының жері, 3 жыл қ атарымен пайдаланылмағ ан шаруашылық тардың жері, шаруа қ ожалығ ын жү ргізуден бас тартқ ан шаруашылық тардың жері ауысады.

Пай иелерінің жер пайы ү лесіне «Жер ү лесіне қ ұ қ ығ ы туралы Куә лік» беріледі.

Жер ү лесін пайдалану жолдары:

• куә лік арқ ылы ауылшаруашылығ ы жерін жалғ а алып, шаруа қ ожалығ ымен айналысу мү мкіндігі
• куә лік арқ ылы жерді жекеменшікке сатып алу мү мкіндігі
• жекеменшіктегі жерді кепілдікке қ ойып, банкден несие алу мү мкіндігі
• жер пайын ө ндірістік коперативтің жарғ ылық қ орына ө ткізіп мү шелікке кіру мү мкіндігі
• жер пайын жә не мү ліктік пайды ЖШС-ң жарғ ылық қ орына ө ткізіп мү ше болу мү мкіндігі

2005 ж. 1 қ аң тарына дейін жалғ а алынғ ан жерді субарендағ а беру мү мкіндігі болды, бірақ 20 ақ паннан бастап бұ л мү мкіндік жойылды, яғ ни субарендағ а берілген жерді қ айтарып алып, не жекеменшікке сатып алу, немесе шаруашылық субьектілерінің жарғ ылық қ орына ө ткізіп мү шелікке ену талабы қ ойылды. Аталғ ан талаптар орындалмағ ан жағ дайда шаруашылық тың жері мемлекеттік меншікке қ айтарылады.

Кез келген кә сіпорыннан шаруа қ ожалығ ымен айналысу мақ сатында шығ атын болсаң ыз мү ліктік жә не жер пайы ү лесің ізді ақ шалай немесе натуралды тү рде алып шығ уғ а қ ұ қ ығ ың ыз бар.

Куә лік негізінде жер алу ү шін жер комитетінің қ ызметкерлері алынатын жердің шекарасын анық тап, қ ожалық басшысына жерді пайдалану қ ұ қ ығ ын беретін Мемлекеттік актісін береді.

Шаруа қ ожалығ ымен айналысуғ а 18-ге толғ ан кез келген азамат қ ұ қ ық ты, яғ ни ауылшаруашылығ ында істеген тә жірибесі бар, ауылшаруашылығ ы білімі бар азаматтардың қ ұ қ ығ ы бар.

Жер ү лесі қ ұ қ ығ ына сә йкес жер алу тә ртібі:

• жергілікті атқ ару ұ йымына (ә кім) жер беру туралы ө тініш
• алынатын жерді алдын ала таң дау
• жерді беру жә не бермеу туралы ә кімнің шешімі. Аталғ ан шешім тиісті комиссияның (депутат, архитектор, жер комитетінің қ ызметкері) ұ сынысы бойынша қ абылданады.
• берілетін жердің шекарасы анық талады
• жер ү лесіне қ ұ қ ығ ын беретін қ ұ жат беріледі

Жер берілмеу шешімі 7 кү н ішінде беріледі, егер шешіммен келіспеген жағ дайда сот арқ ылы шешуге болады.

18 жасқ а дейін мұ рағ а қ алтырылғ ан жер жалғ а беріліп, пайда табуғ а мү мкіндік туады.

Азаматтық тан шық қ ан жағ дайда жерді пайдалану қ ұ қ ығ ы мемлекет меншігіне қ айтарылады.

Жер ү лесіне қ ұ қ ығ ы туралы тө мендегідей қ ұ жаттар беріледі:

• жекеменшік жеріне қ ұ қ ығ ы туралы акті
• жерді тұ рақ ты пайдалану қ ұ қ ығ ы туралы акті
• жерді уақ ытша пайдалану туралы акті
• жерді уақ ытша қ айтарымсыз пайдалану туралы акті

Жерді жалғ а беру жә не меншікке сату мерзімі.

Шаруа жә не фермер қ ожалық тарымен айналысу мақ сатында ауылшаруашылығ ы жері қ ысқ а мерзімге - 5 ж. дейін, ұ зақ мерзімге – 5 ж. 49 ж. дейін республика азаматтарына жә не мемлекеттік емес заң ды тұ лғ аларғ а жалғ а беріледі, 49 ж. дейін сатылады. Шетел азаматтарына, фирмаларына жә не азаматтығ ы жоқ адамдарғ а 10 ж. дейін жалғ а беріледі.

Ауылшаруашылығ ы жерін сатып алу алдымен тікелей ауылшаруашылығ ында жұ мыс атқ аратын азаматтарғ а, яғ ни ауылшаруашылығ ында тә жірибесі бар, ауылшаруашылығ ы білімі бар жә не тиісті ауданда, қ алада, ауылда тұ ратын адамдарғ а беріледі.

Мемлекеттік меншіктегі кейбір ауылшаруашылығ ы жері аукцион арқ ылы сатылуы мү мкін. Бірақ жергілікті атқ ару органы (акимат) алдын-ала қ андай жерлер аукционғ а тү суі мү мкіндігін анық тап, тізімін бекітеді.

Ө ндірістік кооперативтер, ЖШС қ ұ рамынан шаруа қ ожалығ ымен айналысу мақ сатында шық қ ан жағ дайда аталғ ан субьектілердің жарғ ылық қ орындағ ы жер ү лесі пай иелеріне ақ шалай немесе заттай қ айтарылады.

Республика азаматтары жекеменшікке тө мендегідей жерлерді сатып алу мү мкіндігі бар:

• шаруа (фермер) қ ожалығ ының жері
• жеке ү й шаруашылығ ының жері (қ осалқ ы)
• бау-бақ ша жері
• саяжай қ ұ рылысының жері
• тұ рғ ын ү й қ ұ рылысы жері

Мемлекекттік емес заң ды тұ лғ алар жекеменшікке тө мендегідей жерлерді сатып алуы мү мкін:

• тауарлы ауылшаруашылығ ы ө ндірісі жері
• орман шаруашылығ ы жері
• ғ имараттар қ ұ рылысы жері

Шетел азаматтары, азаматтығ ы жоқ адамдар жә не шетел фирмалары жекеменшікке тө мендегідей жерлерді сатып алуы мү мкін:

• ғ имараттар қ ұ рылысының жері

Қ алғ ан жерлер тек жалғ а беріледі.

Ауылшаруашылығ ы жә не т.б. жерлер жекеменшікке 2 жағ дайда сатылады:

• бірден сатып алу қ ұ нын тө леу арқ ылы
• жең ілдік бағ амен ұ зақ мерзімде (10 ж) сатып алу

1-ші жағ дайда сатып алынғ ан жекеменшіктегі жерді заң ғ а сә йкес ө з қ алауың ызша пайдалануғ а қ ұ қ ығ ың ыз бар (сатуғ а, жалғ а беруге, жарғ ылық қ орғ а ө ткізуге, кепілдікке беруге, мұ рағ а қ алдыруғ а).

2-ші жағ дайда сатып алынғ ан жерді пайдалану (сату, жалғ а беру, жарғ ылық қ орғ а ө ткізу қ ұ қ ық тары тіркелген мерзімнен 10 ж. ө ткен соң пайда болады. Ал кепілдікке беру қ ұ қ ығ ы сатып алынатын жердің 50 % қ ұ нын тө легеннен кейін туады жә не пайдалану қ ұ қ ығ ы тек тө ленген жерге ғ ана туады.

Сату бағ асы тиісті қ аулымен бекітілген базалық тө лем мө лшерінде анық талады.

Жең ілдік бағ а 1 га жердің базалық тө лемінің 75 % мө лшерінде есептеледі.

Азаматтық тан шық қ ан жағ дайда жекеменшік қ ұ қ ығ ы тоқ татылады, яғ ни:

• жекеменшік жері мемлекеттік меншікке қ айтарылады
• 10 ж. дейін жалғ а беруге тиісті қ ұ жаттар дайындалады 1 ж. мерзімінде

Мемлекеттік меншікке қ айтару бастапқ ы сатып алу бағ асымен жү ргізіледі.

Мемлекеттік емес заң ды тұ лғ аларғ а ауылшаруашылығ ы жерін сату тө мендегідей тә ртіппен жү ргізіледі:

• жергілікті атқ ару органына (акимат) ө тініш
• жер ү лесі қ ұ қ ығ ы туралы Куә ліктің нотариалды бектітілген кө шірмесі
• салық тө леу куә лігінің кө шірмесі
• заң ды тұ лғ аны мемлекеттік тіркеу куә лігінің кө шірмесі
• салық органының аталғ ан кә сіпорын бойынша мемлекетке қ арызының бар екенін немесе жоқ екенін кө рсететін анық тамасы

Жерді сату туралы шешім акиматта 1 ай шамасында қ абылданады. Оң тайлы шешілген жағ дайда жерді сатып алушы акиматпен келісім-шартқ а тұ рады.

Шаруа қ ожалығ ына ауылшаруашылығ ы жерін беру нормасы 2001 ж. «Жер туралы» заң ына сә йкес шаруа қ ожалығ ының ә р мү шесіне 15 орташа аудандық ү леспен алу мү мкіндігі болды.

2003 ж. 30.10.08. қ абылданғ ан қ аулымен республиканың ә р облысы, ә р ауданы дең гейінде жеке азаматтарғ а, заң ды тұ лғ аларғ а, шетелдік азаматтарғ а, фирмаларғ а ауылшаруашылығ ы жерін сату, жалғ а беру мө лшері бекітілді.

Жер тө лемі 2 тү рде жү ргізіледі:

· жер салығ ы тө лемі

· жал тө лемі

Жер салығ ы базалық тө лемнен 0.1 % дең гейінде анық талады.

Мысалы, 1000 га жерге жал тө лемі тө мендегідей есептеледі.

• 1 га жердің базалық тө лемі 25.0 мың тенге
• жердің шартты қ ұ ны 1000 га * 25.0 = 25000.0 мың тенге
• жер салығ ы 25000.0 * 0.1: 100 % = 25.0 мың тенге
• жал тө лемі жерсалығ ының 100-120 % дең гейінде, яғ ни

25.0 * 1.2 = 30.0 мың тенге

Ү й шаруашылығ ына, бау-бақ ша, саяжай, ү й қ ұ рылысына қ айтарымсыз берілген жер басқ а мақ сатта пайдаланылғ ан жағ дайда жерге «меншік иесі» жергілікті бюджетке кадастрлық бағ амен жер қ ұ нын тө лейді.

Жер телімін жалғ а беру қ ұ қ ығ ын сату, немесе кепілдікке беру, немесе шаруашылық субьектілерінің жарғ ылық қ орына берудегі тө лем мө лшері жердің кадастрлық қ ұ нынан тө мендегідей мө лшерде жә не мерзім аралығ ында есептеледі:

• 10 жылғ а дейін – 2% ә р жылғ а
• 11-30 ж – 20% + 1, 5% 10 жылдан жоғ ары ә р жылғ а
• 31-49 ж – 35% + 1% 30 жылдан жоғ ары ә р жылғ а

Жеке меншікке берілетін жерге Ү кімет тарапынан жер теліміне базалық тө лемдер тағ айындалды.

Астана қ аласының тө ң ірегіндегі, облыс орталық тарынан, республикалық маң ызды жерлерден, курорт аймақ тарынан жеке меншікке берілетін жерлерге базалық тө лемдер 2 есеге кө теріледі.

Сонымен бірге Ү кімет тарапынан базалық тө лемдерге тү зету коэффициенттері тағ айындалды. Кө теру жә не тө мендету коэффициенттерінің максималды шегі 2 еседен аспауы қ ажет. Тү зету коэффициенттері жердің сапасын, орналасуын, сумен қ амтамасыздығ ын, қ ызмет кө рсету орталық тарынан қ ашық тығ ын т.б. ескереді.

Жеке меншікке тегін берілетін жер телімдерінің нормасы:

• ү й шаруашылығ ына – суарылмайтын жерден 0, 25 га, суармалы жерден 15 га
• ү й қ ұ рылысына – 0, 10 га
• бау-бақ ша, саяжай қ ұ рылысына – 0, 12 га

Егер шаруа (фермер) қ ожалық тарының басым кө пшілігі 90-шы жылдары зиян шеккен шаруашылық тардың барлық мү лкін жанұ яларғ а тегін тарату арқ ылы қ ұ рылса, қ азіргі кезең дегі заң дарғ а сә йкес шаруа (фермер) қ ожалық тарын қ ұ рудың 2 жолы кө рсетіледі:

• а/ш кә сіпорындарынан шығ у арқ ылы
• а/ш кә сіпорындары жұ мыскерлері қ атарында жоқ, яғ ни қ ала, аудан азаматтарына арнаулы жер қ орынан жер телімін алу арқ ылы

Қ азіргі кезең де шаруа қ ожалық тары 3 формада қ алыптасуда:

· шаруа (фермер) қ ожалық тарының басым кө пшілігі – 90-шы жылдары бө лінбейтін бірлескен меншік негізінде қ ұ рылғ ан жанұ ялық қ ожалық тар

· ө з кә сіпкерлігіне негізделген фермер қ ожалығ ы

· ү лестік меншік негізінде бірлесіп қ ызмет атқ ару туралы келісім-шарт немесе ауызша келісу арқ ылы қ ұ рылғ ан қ арапайым серіктестік формасындағ ы шаруа (фермер) қ ожалық тары

Шаруа қ ожалық тарының басқ а азаматтармен, ұ йымдармен, ү кіметпен қ арым-қ атынасы келісім-шарт негізінде жү зеге асырылады, ү кімет мү ддесін қ ожалық тың Басшысы қ орғ айды. Қ ожалық тар қ ызмет бағ ытын, қ ұ рылымын, ө ндіріс, ө ң деу, ө ткізу кө лемдерін, сату арналарын жә не қ ожалық қ а байланысты т.б. мә селелерді ө з қ алауынша шешеді. Ө ндірілген ө нім, пайда қ ожалық тың меншігінде жә не ө з қ алауынша пайдаланылады. Табыс «қ алдық» принципімен анық талады.

2 тақ ырып - АКЦИОНЕРЛІК Қ ОҒ АМДАРДЫҢ