РНҚ- ның химиялық табиғаты және құрылымдық ұйымдасуы.

ДНҚ - молекуласының альтернативті формалары. А, В жә не Z формаларының негізгі ерекшеліктерін сипаттаң ыз.

Азоттық негіздердің ә рбір жұ бы спираль осінің айналасында негіздердің келесі жұ бына қ арай 36градусқ а бұ рылады. Сө йтіп негіздердің он жұ бы 360 градусқ а тең толық айналымды қ ұ райды. Екі тізбек бір - біріне сә йкес бұ ратылып, екі иірімді қ ос спираль тү зеді. Егер спиральдің осі бойынша алғ анда бұ рылыстар сағ ат тілі бағ ытында болса, қ ос спираль оң жақ ты болады. ДНҚ - ның мұ ндай қ ұ рылымы ДНҚ қ ос спиралінің В - формасы деп аталады.

Қ ос спиральдің А жә не Z формасы бар тағ ы. Олар негіздер мен қ анттың арасындағ ы валентті бұ рыштардың алмасуына байланысты п.б. Ал дезоксирибозалы сақ ина мен қ ант фосфатты тірегі біршама иілгіш келеді. Сондық тан оғ ан тө зімді конфигурация қ алыптаспайды. Сирек кездесетін ДНҚ - ның А формасы тек тө менгі ылғ алдылық жағ дайында кездеседі. жә не В формасынан айырмашылығ ы азотты негіздер спираль осіне бұ рышы 20 перпендикуляр қ ұ райды, сондық тан негіздердің арасындағ ы арақ ашық тық тігінен алғ анда 0, 29нм кемиді. ал бір оралымдағ ы негіздер жұ бының саны 11-12 -ге артады.

ДНҚ - ның пуринді, пиримидинді нуклеотидтері кезектесіп келіп отыратын бө лімшелерге белгілі бір жағ дайларда спиральдің сол жақ ты пішініне кө шеді. Бұ л кезде негіздердің кө ршілес жұ птарының арақ ашық тығ ы 0, 77нм, ал бір оралымдағ ы жұ птардың саны 12 -ге дейін ұ лғ аяды. Мұ ндай тірегі ирек тү рінде болды, сондық тан Z формасы деп аталады. Z формасы табиғ и жағ дайда кездеседі, бірақ оның ролі али анық талмағ ан.

РНҚ - ның химиялық табиғ аты жә не қ ұ рылымдық ұ йымдасуы

РНҚ - ның негізгі қ ұ рылымдық бірлігі - рибонуклеотидтер. Олар ө зара 5᾽ - 3᾽ фосфодиэфирлі байланыспен жалғ асып ұ зын полинуклеотидтік тізбектер тү зеді. атқ аратын қ ызметіне қ арай РНҚ бірнеше тү рге бө лінеді. рРНҚ, мРНҚ, тРНҚ. Рибосомның белокты синтездеу қ ызметінде жә не қ ұ рылысында рРНҚ маң ызды рө л атқ арады. 5S рРНҚ дан басқ а барлық рибосомалық РНҚ - лар ядрошық та синтезделетін 45S - рРНҚ - претранскриптен қ ұ рылады. Ядрошық та жоғ ары метилденген рибосомалық РНҚ -ның рибосомалық белоктармен бірге жинақ талуы жү реді. Рибосома массасының 60-65%рРНҚ -дан тұ рады.

тРНҚ 70-75 нуклеотидтен тұ рады. молекулаық массасы 25000дальтон. Кез келген клеткада тРНҚ - ның 20тү рлі молекуласы кездеседі. тРНҚ - ның ә рбір тү рі белок синтезіне қ ажетті 20а.қ. біреуіне сә йкс келеді.

РНҚ - ның химиялық табиғ аты жә не қ ұ рылымдық ұ йымдасуы.

РНҚ қ ұ рылымы. ( Нуклеин қ ышқ ылдары) РНҚ — рибонуклеин қ ышқ ылы. ДНҚ -дағ ы сияқ -ты РНҚ мономері нуклеотид болып табылады. РНҚ -ның барлық нуклеотидінде фосфор қ ышқ ылының қ алдығ ы жене рибоза кө мірсуы болады. Ең алдымен, ДНҚ жә не РНҚ нуклеотидтері кө мірсулар типі бойынша ажыратылады (ә рине, фосфор қ ышқ ылы бірдей). Дезоксирибозадан рибозаның айырмашылығ ы — бір атом оттегінің болмауы.РНҚ қ ұ рамында азотты негіздер: А, У, Г, Ц болады. ДНҚ -мен салыстырғ анда РНҚ -да урацил болады жә не ешқ ашан тимин болмайды.ДНҚ жә не РНҚ -ның тағ ы бір маң ызды айырмашылығ ы бар. РНҚ біртізбекті молекула тү рінде ғ ана болады.РНҚ -ның ү ш типі бар. Олардың барлығ ы ә р тү рлі қ ұ рылымда болады жә не ә р тү рлі қ ызмет атқ арады.Біз ДНҚ жаң а молекулаларының еншілес жасушаларда қ айдан пайда болатынын білеміз. Бұ л репликация нә тижесі. Ал РНҚ -ның жаң а молекулалары қ айдан алынады? РНҚ молекулаларының барлығ ы ДНҚ матрицасының бетінде тү зілетін болып шық ты. ДНҚ молекуласының ү лкен бө лігі қ ұ рамында тұ қ ымқ уалау ақ параты болады. Тұ қ ымқ уалау ақ параты — бұ л тап осы ағ за нә руыздарының барлығ ындағ ы аминқ ышқ ыл ретін кө рсетеді. Яғ ни ДНҚ -ның қ ызмет атқ аратын (код жазатын) ү лкен бө лігінде нә руыздар аминқ ышқ ылдарының реті жазылғ ан. Алайда ДНҚ молекуласының шағ ын бө лігі аминқ ышқ ылдың ретін жазбайды, онда РНҚ нуклеотидтерінің реті жазылады. РНҚ нуклеотидтерінің реті жазылғ ан ДНҚ молекуласының бө лігі ядрошық ты ұ йымдастыру деп аталады. Сө йтіп, эукариот ДНҚ хромосомалар қ ұ рамындағ ы ядрода болады. Прокариоттарда ДНҚ цитоплазмада бір сақ иналы молекула тү рінде жү зеді.Ең ірі молекулалар — рибосомалық РНҚ, қ ысқ аша рРНҚ. Рибосомалар — бү кіл тірі жасушаларғ а тә н органоидтар. Атап айтқ анда, рибосомалар аминқ ышқ ылдарды ө зара қ осып, ағ заның нә руыздарын синтездейді. Молшері жағ ынан екінші молекулалар ақ параттық немесе матрицалық (а-РНҚ немесе м-РНҚ) молекулалар болып табылады. РНҚ -ның бұ л тү рі нә руыз кодын жазатын ДНҚ болігін кошірмелейді, яғ ни аРНҚ тұ қ ымқ уалау ақ паратын ДНҚ -мен рибосомағ а, цитоплазмағ а немесе эндоплазмалық торғ а дейін жеткізу ү шін кө шірмелейді. Мө лшері жө нінен ең шағ ын молекулалар тасымалдаушы т-РНҚ болып табылады. Олар кө зге «жоң ышқ а жапырақ тары» тү рінде кө рінеді. Олардың міндеті рибосомағ а аминқ ышқ ылдарды ә келіп, нә руызда қ осылыс тү зетіндей ретте орналастыру. Яғ ни т- РНҚ «қ ұ рылыс топтамаларын» нә руыз синтезінің орнына жеткізіп, оларды қ ажетті реттілікте орналастырады.