Бастауыш білім беру деңгейіндегі пәндерді оқыту ерекшеліктері

Бастауыш білім берудің мақ саты – оқ у, жазу, санау, есептеу дағ дылары қ алыптасқ ан, ойын, оқ у, ең бек, қ арым-қ атынас сияқ ты ә рекет тү рлерін мең герген, тұ лғ алық, қ ұ ндылық қ асиеттерді бойына сің ірген, ө зін-ө зі бақ ылай жә не бағ алай алатын, салауатты ө мір салты мен жеке бас гигиенасы негіздерін, ұ лттық менталитетті ескере отырып, отандық жә не ә лемдік мә дениетпен таныстыру, шығ армашылық қ абілеттері дамығ ан жеке тұ лғ аның қ алыптасуы мен дамуына мү мкіндік жасау болып табылады. Бастауыш білім беру оқ ушыларды оқ у, жазу, санау, оқ у іс-ә рекетінің негізгі біліктері мен дағ дыларын, теориялық ойлау элементтерін мең геруін, сонымен қ атар оқ у ә рекеттерін ө зін-ө зі бақ ылаудың қ арапайым дағ дыларымен, тә рбие жә не сө йлеу мә дениетімен, салауатты ө мір салты мен жеке бас гигиенасы негіздерімен қ амтамасыз етеді.

Бастауыш білім беру дең гейінде оқ ытудың негізгі міндеттері:

– оқ у іс-ә рекетінің негізгі дағ дыларын қ алыптастыру;

– оқ ушылардың функционалдық сауаттылығ ын қ алыптастыру;

– оқ ушылардың жеке басын, олардың шығ армашылық қ абілеттерін, оқ уғ а деген қ ызығ ушылығ ын дамыту, оқ у дағ дысы мен икемділігін қ алыптастыру;

– адамгершілік қ асиет пен эстетикалық талғ амғ а, эмоционалдық қ ұ ндылық қ а, ө зіне жә не қ оршағ ан ортағ а деген оң қ арым-қ атынасқ а тә рбиелеу;

– салауатты ө мір салтын, денсаулық пен жеке бас гигиенасын жә не ө мір қ ауіпсіздігін сақ тау мә дениетіне баулу болып табылады.

Қ азіргі тез ө згермелі ә лемде функционалдық сауаттылық адамдардың ә леуметтік, мә дени, саяси жә не экономикалық қ ызметтерге белсенді қ атысуына, сондай-ақ «ө мір бойы білім алуына» ық пал ететін базалық факторлардың біріне айналуда.

Оқ ушылардың оқ у жетістіктерін бағ алаудың халық аралық TIMSS, PIRLS бағ дарламаларына сә йкес функционалдық сауаттылық ү ш сала – оқ удағ ы жә не жазудағ ы сауаттылық, математикалық сауаттылық, жаратылыстану-ғ ылыми сауаттылық бойынша бағ аланады.

Сондық тан бастауыш білім беру дең гейіндегі тіл жә не ә дебиет, математика жә не жаратылыстану білім саласы пә ндерін оқ ытуда мұ ғ алімдер жаттығ улар, тапсырмалар орындатқ анда, есептер шығ артқ анда жә не тү рлі мә тіндер оқ ытқ анда, оларды ө мірмен байланыстыра отырып, оқ ушылардың оқ удағ ы жә не жазудағ ы, математика мен жаратылыстану ғ ылымындағ ы сауаттылық тарын қ алыптастыруғ а баса кө ң іл бө лгені жө н.

Елбасының Жолдауындағ ы «Мә ң гілік Ел» идеясына сә йкес оқ у-тә рбие ү дерісін оқ ушылардың патриотизмін, мораль жә не адамгершілік нормаларын, ұ лтаралық келісім мен тө зімділігін, физикалық жә не рухани дамуын, заң ды қ ұ рметтеуін қ алыптастыру міндетін алғ а қ ояды. «Мә ң гілік Ел» идеясында белгіленген бұ л қ ұ ндылық тар жалпы оқ у-тә рбие жұ мысының негізі, бастауыш мектепте оқ ытылатын пә ндердің арқ ауы болуы тиіс. Сондық тан ұ стаздарымыз кү нделікті кез келген пә нді оқ ыту барысында ә рбір сабақ та «Мә ң гілік Ел» қ ұ ндылық тарын оқ ушылардың бойына сің іруді естен шығ армағ аны жө н.

Мектеп оқ ушыларының функционалдық сауаттылығ ын дамыту жө ніндегі 2012–2016 жылдарғ а арналғ ан Ұ лттық іс-қ имыл жоспарында (Қ Р Ү кіметінің 2012 жылғ ы 25 маусымдағ ы №832 қ аулысы) 7 негізгі қ ұ зыреттілік белгіленсе, соның бірі – коммуникативтік қ ұ зыреттілік. Коммуникативтік қ ұ зыреттілік – бұ л коммуникативтік, тілдік білім, білік, дағ дылардың жиынтығ ы.

Коммуникативтік дағ дылар ең ә уелі мектептегі оқ ыту ү дерісінде, негізінен, тіл мен ә дебиеттік оқ у сабақ тары барысында қ алыптасады. Олай болса, бастауыш білім беру мазмұ ны оқ ушыны тұ лғ а ретінде қ алыптастыра отырып, оның, ең алдымен, ө з ана тілінде ауызекі жә не жазба тілде сауатты сө йлеу, ересектермен, сыныптастарымен еркін қ арым-қ атынас жасай білу, айтылғ анды ыждаһ атпен тың дап, тү сіну, ө з пікірін жеткізе білу, дұ рыс оқ у жә не сауатты жазу, т.б. дағ дыларын, соның нә тижесінде ө здігінен білім алу, алғ ан білімін ө мірлік жағ даяттарғ а сә йкес қ олдана білу қ абілеттерін, ө мірдегі мә селелерді шешуге арналғ ан білік-дағ дыларын дамытуғ а бағ ытталуы тиіс.

Оқ ушылардың сыбайлас жемқ орлық қ а қ арсы мә дениеттің дең гейін қ алыптастыру мен «Қ азақ стан Республикасының 2015-2025 жылдарғ а арналғ ан сыбайлас жемқ орлық қ а қ арсы стратегиясы туралы» Қ азақ стан Республикасы Президентінің 2014 жылғ ы 26 желтоқ сандағ ы №986 Жарлығ ын орындау мақ сатында Қ Р Білім жә не ғ ылым министрінің 2013 жылғ ы 3 сә уірдегі
№115 бұ йрығ ымен бекітілген 1-4 сыныптарғ а арналғ ан «Дү ниетану» пә нінің типтік оқ у бағ дарламасына ө згерістер мен толық тырулар енгізілді.

Бастауыш білім беру дең гейіндегі ең қ иын да жауапты кезең – бірінші сыныптағ ы оқ ыту ү дерісін ұ йымдастыру. Себебі 1-сыныптағ ы оқ ытудың мақ саты – 6-7 жастағ ы сә билерге ә ріптерді танытып, олардың басын қ осып оқ уғ а, одан ә рі тү сінгенін мә нерлеп баяндауғ а, жатқ а айтып беруге, т.б. ә рекеттерге баулу, қ олына қ алам ұ статып, бірте-бірте жазуғ а машық тандыру, байланыстырып сө йлеуге ү йретіп, тілін дамыту. Сондық тан 1-сынып оқ ушыларының оқ уғ а оң ынта-ық ыласын қ алыптастырып, қ ызығ ушылығ ын ояту мақ сатында оқ ыту ү дерісін қ арапайымнан кү рделіге, жең ілден ауырғ а біртіндеп ө ту тұ рғ ысынан ұ йымдастырудың маң ызы зор. Ол ү шін, біріншіден, оқ у жылының бірінші жартыжылдығ ында бағ а қ оймай, ынталандыру, мадақ тау, т.б. тә сілдер қ олданылады. Сондай-ақ бірінші жартыжылдық та ү й тапсырмасы берілмейді.

Білім беру ұ йымдарындағ ы оқ у сабақ тары сағ ат сегізден ерте басталмайды.

1-сыныпта балалардың оқ у ү дерісіне бейімделуін жең ілдету мақ сатында оқ у жү ктемесін бірте-бірте ұ лғ айтып отырғ ан жө н, яғ ни сабақ тар ұ зақ тығ ының «сатылы» тә ртібі қ олданылуы тиіс: қ ыркү йек айында ұ зақ тығ ы 35 минут ү ш сабақ екiншi тоқ саннан бастап ә рқ айсысы 35 минут тө рт сабақ жоспарланады; екiншi жарты жылдық тан бастап сабақ тар 45 минут болады (Қ Р БҒ М 2013 жылғ ы 17 қ ыркү йектегі №375 бұ йрығ ы).

Сонымен қ оса, 1-сынып оқ ушылары ү шін ІІІ тоқ санда қ осымша 1 апталық демалыс беріледі, осығ ан байланысты оқ у жылы 33 аптаны қ ұ райды.

1-сыныпта сабақ кестесіне қ осарланғ ан сабақ тар («Ең бекке баулу» пә нін қ оспағ анда) қ ойылмауы қ ажет (Қ Р Ұ лттық экономика министрінің 2014 жылғ ы 29 желтоқ сандағ ы №179 бұ йрығ ымен бекітілген «Білім беру объектілеріне қ ойылатын санитариялық -эпидемиологиялық талаптар» санитариялық қ ағ идалары).

Сабақ кестесіндегі ү зілістердің ұ зақ тығ ы, оқ ушылардың тамақ тануы мен белсенді демалуы ү шін жеткілікті болуы қ ажет.

Ү й жұ мысы оқ ушылардың мектепте алғ ан білімін қ айта жаң ғ ыртып ө здігінен пысық тауына, бекітуіне, сол арқ ылы оқ у материалын терең ірек мең геруіне кө мектеседі.

Ү й жұ мысының мақ саты – оқ ушыларды ө з бетімен білім алуғ а дағ дыландыру.

Ү й жұ мысының тө мендегідей тү рлері бар:

1) жаң а материалды мең геруге бағ ыттайтын, даярлайтын тапсырмалар;

2) оқ ушылардың білім, білік, дағ дыларын бекітуге арналғ ан тапсырмалар;

3) оқ ушылардың алғ ан білімін тә жірибе жү зінде қ олдануғ а бағ ыттайтын тапсырмалар;

4) қ айталауғ а арналғ ан тапсырмалар;

5) шығ армашылық сипаттағ ы тапсырмалар;

6) зерттеу, іздену қ абілетін дамытуғ а арналғ ан тапсырмалар.

Кез келген ү й тапсырмасы сыныпта орындалғ ан тапсырмамен салыстырғ анда оқ ушыны танымдық ә рекеттің жаң а дең гейіне шығ ара алатындай, оның білімге қ ұ марлығ ын арттыратындай, ізденуге ынталандыратындай болуы керек.

Сондық тан бастауыш сынып мұ ғ алімдері ү й жұ мысына байланысты мына мә селелерді ескергені жө н:

- ү й жұ мысы қ оң ырауғ а дейін беріледі жә не нені орындау керек, қ алай орындау керек екені нақ ты тү сіндіріледі;

- ү й жұ мысының сынып жұ мысымен тығ ыз байланыстылығ ы, ө ткен сабақ тың жалғ асы, жаң а сабақ қ а дайындық іспеттес болатындығ ы ескеріледі;

- тапсырмалар оқ ушыларды ө з бетімен ізденуге, алғ ан білім-білік, дағ дыларын жаң а жағ дайда қ олдануғ а бағ ытталуы тиіс;

- тапсырмаларды бір жақ ты жә не бір типтес болмайтындай, оқ ушыларды жалық тырмайтындай етіп тү рлендіріп отыру қ ажет;

- тапсырмаларғ а бағ дарламаның негізгі тарауларын қ айталауғ а арналғ ан сұ рақ тар енгізілуі тиіс;

- ә р тапсырманың ө зінің қ иындығ ы болады, бірақ ол оқ ушы орындай алатындай, бұ л қ иындық ты ө здерінің қ абілеттері мен біліктілігін барынша қ олдану арқ асында жең е алатындай болуы тиіс;

- оқ ушыларғ а берілген ә рбір тапсырманы орындаудың анық ә рі нақ ты жолдары мен ә дістері кө рсетіліп, қ андай ақ парат кө здерін, кө мекші қ ұ ралдарды қ олдану керектігі тү сіндірілуі қ ажет. Дә л осындай ү й тапсырмасы қ азіргі заманғ ы мектеп оқ ушыларына ө те қ ажетті болып табылады;

- барлық оқ ушыларғ а ең аз мө лшердегі тапсырмалар беріледі. Ең кө п мө лшердегі тапсырмалар жеке оқ у пә ндеріне қ ызығ ушылық білдірген, тиісті қ абілеттері бар балаларғ а арналғ ан;

- ү й жұ мысы белгілі бір мө лшерден аспауы тиіс: негізгі тапсырманың кө лемі жеткілікті болғ ан жағ дайда оқ ушыларды жеке тапсырмалармен жү ктемеу керек. Оларды қ ажет жағ дайда ғ ана беру керек: тексеру жұ мысына дайындық ретінде немесе жаң а тақ ырыпты мең геру алдында, ө ткенді қ айталау мақ сатында;

- тіл сабақ тары, математика пә ндерінен жазбаша ү й жұ мысының кө лемі сыныпта орындалғ ан жұ мыстың ү штен бір бө лігінен аспайды;

- 1-сыныптың 1-жартыжылдығ ында ү йге тапсырма берілмейді;

- ү й жұ мысы ұ сынылып отырғ ан уақ ыт мө лшеріне сә йкес болу ү шін басқ а пә ндермен келісімді беріледі;

- тіл сабақ тарынан (мысалы, қ азақ, орыс, ағ ылшын тілдерінен) ү й тапсырмасы тек жазбаша тү рде ғ ана емес, ауызша да беріледі. Жаттығ улар ә ртү рлі тапсырмалармен кү рделенеді. Жаттығ уды кө шіруге 8 минуттан
15 минутқ а дейін уақ ыт кететіні де ескеріледі. Ал кейбір қ иын тапсырмаларды, мысалы, бір ережеге мысалдар жинақ тау, кесте қ ұ растыру басқ а тапсырмамен қ атар берілмейді, алдын ала дайындық пен, кейбір жағ дайларда оқ ушылардың жеке мү мкіншіліктерін ескере отырып жеке тапсырма ретінде беріледі;

- ә ртү рлі жаттығ уларды кезектестіріп беру есте сақ тау қ абілеттерін арттырады: кө ру арқ ылы есте сақ тау (кө шіруге берілген жаттығ улар), есту арқ ылы есте сақ тау (ауызша ә ң гіме қ ұ рау), логикалық ойлау (кесте, диаграмма, т.б. қ ұ растыру), елестету (оқ иғ а мен затты ойша бейнелеу);

- оқ ушылардың математикалық сауаттылығ ының нә тижесін жақ сарту жә не білім сапасын арттыру мақ сатында математика сабағ ында мең герген білім, біліктілігін тә жірибеде жә не кү нделiктi ө мiрде пайдалана білуге негізделген практикағ а бағ дарланғ ан тапсырмаларды орындату ұ сынылады;

- дү ниетану пә ндерінен берілетін тапсырмалар оқ ушының зерттеушілік қ абілетін дамытуғ а бағ ытталуы тиіс (мысалы, табиғ аттағ ы қ ұ былыстарды бақ ылау, ө сімдіктердің, жануарлардың, жә ндіктердің тіршілік ортасын, қ оректенуін, т.б. зерттеу).

Қ азақ стан Республикасы Ұ лттық экономика министрінің 2014 жылғ ы
29 желтоқ сандағ ы №179 бұ йрығ ымен бекітілген «Білім беру объектілеріне қ ойылатын санитариялық -эпидемиологиялық талаптар» санитариялық қ ағ идаларына сә йкес «Пә н оқ ытушысы сынып журналына деректерді енгізіп, ү й тапсырмаларын орындау мү мкіндігін ескере отырып, оқ ушыларғ а ү й тапсырмаларын береді. Ү й тапсырмаларын орындау ү шін ұ сынылатын уақ ыт (астрономиялық сағ атпен): 2-3 сыныптарда – 1, 5 сағ аттан асырмау, 4 сыныпта – 2 сағ аттан асырмау» керек.

Бастауыш білім мазмұ нын жеті білім саласы қ ұ райды: «Тіл жә не ә дебиет», «Математика», «Жаратылыстану», «Адам жә не қ оғ ам», «Ө нер», «Технология», «Дене шынық тыру».