Азақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептерінде балаларға қосымша білім берудің ерекшеліктері

Қ азақ стандағ ы қ осымша білім берудің жылдар бойғ ы қ алыптасу тарихы жә не қ азіргі жағ дайына талдау оның тө мендегі ө зара ә рекет етуші элементтер жиынтығ ынан тұ ратын белгілі бір жү йе ретінде қ арастырыла алатынын кө рсетеді: тү рлі дең гейдегі жә не бағ ыттағ ы білім беру бағ дарламалары; балаларғ а қ осымша білім беру ұ йымдары; білім беруді басқ ару органдары; қ осымша білім беру бағ дарламаларын іске асырушы балалар мен жасө спірімдердің қ оғ амдық бірлестіктері.

Қ азіргі уақ ытта адамның білімділігі тек арнайы (пә ндік) білімдермен анық талмайды, отандық жә не ә лемдік мә дениетте, қ ұ ндылық тардың заманауи жү йесіндегі бағ ыт-бағ дары бар, қ оғ амда ә леуметтік белсенді бейімделуге, ө мірлік таң дау жасауғ а, ө здігінен білім алуғ а жә не жетілуге қ абілетті тұ лғ а ретінде жан-жақ ты дамуына байланысты.

Сондық тан жалпы білім беретін мектептердегі білім беру ү дерісі тек нақ ты бір білімге, біліктер мен дағ дыларғ а ғ ана бағ ытталмай, сонымен қ атар баланың ә ртү рлі жоспарлы дамуына, оның шығ армашылық мү мкіндіктеріне, қ абілеттіліктерін ашуғ а жә не адамның жеке даралығ ына жататын тұ лғ алық бастамаларына, ө здігінен ә рекет жасауына, қ иялына, ө зіндік ерекшелігіне бағ ытталуы қ ажет. Мектептің білім беру жү йесі бала тұ лғ асының жан-жақ ты дамуын, білім беруді дараландыру мен дифференциациялау проблемаларын шешуді ескермей, білім беруді транцляциялауғ а бағ ыттағ анғ а дейін, оқ ушылардың ө зін-ө зі анық тауы жә не ө зін-ө зі іске асыруы жарияланғ ан ұ ран қ алпында, жеке тұ лғ ағ а бағ ытталғ ан тә сіл – орындалмайтын тапсырма кү йінде қ алуы мү мкін.

Бү гінгі тә жірибеде адамның білімділігіне қ ойылатын талаптар базалық білім берумен ғ ана қ анағ аттандырылмайтынын кө рсетеді. Базалық білім беру адамның бейімділіктерін, қ абілеттіліктерін жә не қ ызығ ушылық тарын, оның ә леуметтік жә не кә сіби ө зін-ө зі тануын дамытудың негізгі факторы болып табылатын қ осымша формалды емес білім беруді қ ажет етеді.

Республикада алғ аш рет негізгі (базалық) жә не балаларғ а қ осымша білім беру тең қ ұ қ ылы, ә рбір баланың тұ лғ алық жә не жеке даралық дамуына қ ажет бірін-бірі ө зара толық тыратын компоненттер ретінде қ арастырылуда жә не осығ ан байланысты бірың ғ ай білім беру кең істігін қ ұ райды. Осы жағ дайда мектеп білім алушылардың дамуындағ ы зияткерлік қ ателіктерді жең е алады жә не оларды қ оғ амда сә тті ә леуметтендіру негізін жасай алады.

Жаң а білім беру стандарттарын енгізу жағ дайында балаларғ а қ осымша білім беруді негізгі жалпы білім беру бағ дарламаларының қ ұ рылымына енгізу ө зектілігі мектепте алғ ан білімнің тә жірибелік жағ ын, білік пен дағ дыларын, білім алушылардың танымдық мотивацияларын ынталандыруғ а жағ дай жасайтын жалпы білім берудің вариативтік қ ұ рамдас бө лігін кү шейту қ ажеттілігімен байланысты. Қ осымша білім беру жағ дайында балалар ө здерінің шығ армашылық ә леуеттерін, заманауи қ оғ амғ а бейімделу дағ дыларын дамыту жә не бос уақ ыттарын толық ұ йымдастыру мү мкіндігін алады. Бала тұ лғ асын «жақ ын арадағ ы даму аймағ ы» ретінде балаларғ а қ осымша білім беру, балалардың қ алауларымен қ ажеттіліктерінің ә рқ ашан ұ штасатын, білім беру ү дерісін жекелендіруді, мектептің, ауданның, ө ң ірдің білім беру ү дерісінде ә р балағ а жеке білім беру траекториясын жасап шығ аруды қ амтамасыз ете алады.

Қ азіргі кезде жас ұ рпақ ты тә рбиелеуде қ осымша білім берудің рө лі ұ лғ айып келе жатыр. Олардың ө мірде ө здігінен дамуын қ амтамасыз ететін балалардың қ абілеттіліктері мен мү мкіндіктерін анық тауғ а жә не дамытуғ а байланысты ә леуметтік проблемаларды шешеді.

Балаларғ а қ осымша білім беру, тұ лғ аны оқ ытудан, тә рбиелеуден жә не шығ армашылық дамытудан басқ а, ә леуметтік маң ызы бар басқ а да проблемалар қ атарын шеше алады, олар: балалардың бос уақ ытын қ амтуды, олардың ө здігінен жетілуін жә не ә леуметтік бейімделуін, салауатты ө мір салтын қ алыптастыруды қ амтамасыз етеді, бақ ылаусыздық тың, қ ұ қ ық бұ зушылық тың жә не балалар мен жасө спірімдер арасында бейә леуметтік кө ріністердің алдын алады. Балаларғ а қ осымша білім беру негізінде таң дау бойынша сапалы білім беруді қ амтамасыз етеді, балалар мен жанұ ялардың ә леуметтік-экономикалық проблемаларын, жалпы қ оғ амның сауық тыру проблемаларын шешеді.

Балаларғ а қ осымша білім беру балағ а ө зінің жеке дара білім алу жолын анық тауғ а, ө зінің қ абілеттеріне сә йкес, оқ у ү лгеріміне қ атыссыз, табысқ а жету мү мкіндігін береді. Қ осымша білім беруде бала сабақ тың тү рлерін, мазмұ нын ө зі таң дайды, сә тсіздіктен қ орық пайды. Осының барлығ ы табысқ а жетудегі психологиялық ахуал тудырады, бұ л ө з кезегінде оқ у ісіне оң ә серін тигізеді.

Қ осымша білім берудің міндеттерін іске асыруда, мектеп, бір жағ ынан, білім беру стандарттарын мең герту қ ажеттілігімен, екінші жағ ынан, білім беруді ізгілендірудің негізі болып табылатын білім беруді жаң ғ ыртудың маң ызды принциптерінің бірі – тұ лғ аның еркін дамуына жағ дай жасау арасындағ ы барлық қ арама-қ айшылық тарды шешеді. Гуманистік педагогика баланы жеке дара тұ лғ а ретінде қ абылдауғ а, оның ө здігінен дамуы жә не ө зін-ө зі анық тау қ ұ қ ығ ын қ орғ ауғ а бағ ытталуымен ерекшеленеді. Қ осымша білім беру саласының осы ө лшемдерге ең кө п жауап беретіндігі анық талды. Мектеп стандарттарын мең геруге, пә нге бағ ытталғ ан, базалық білімге қ арағ анда, ол ө зінің мағ ынасына байланысты тұ лағ ағ а бағ ытталғ ан болып табылады. Тек мектеп қ абырғ асында білім берудің екі тү рінің тү йісуі негізінде бө лек бір баланың, сондай-ақ барлық білім беру ұ йымдарының дамуына септігін тигізе алады. Бұ л жағ дайды тү сіну – қ осымша білім беруді негізгі білім берумен тең дә режеде қ абылдау жолындағ ы мектеп педагогтерінің психологиялық бө геулерді жең у негізі.

Қ осымша білім беру қ ызметінің негізгі мақ саты балаларғ а ө з ойларын білдіруге, ө здігінен дамуғ а жә не ө зін-ө зі анық тауғ а жағ дай жасау. Бұ л мақ сатты іске асыру ү шін білім алушыны объект ретінде қ арастырмай, белсенділік, дербестік, коммуникативтілік сияқ ты жеке қ асиеттерді дамытуда мү мкін болып табылатын оқ ытудың субъектісі ретінде қ арастыру қ ажет.

Балаларғ а қ осымша білім беру жү йесінде білім беру ү дерісі нақ ты ө зіне ғ ана тә н сипаттамалық ерекшеліктері бар:

– негізгі оқ у уақ ытынан бос уақ ытта балалармен іске асырылады, бағ ыт жә не қ ызмет тү рлерін таң дау, жыл бойы қ ызмет кө рсету саласын ауыстыру мү мкіндігі болуымен ерекшеленеді;

– еркіндікпен, бастамалармен жә не барлық қ атысушылардың белсенділігімен (балалардың, ата-аналардың, педагогтердің), қ атаң реттелмеуімен жә не қ атаң талаптардың жоқ тығ ымен сипатталады;

– білім алушылардың шығ армашылық қ абілеттерін дамытуғ а бағ ытталғ ан танымдық қ ызығ ушылық тарын дамытады жә не білім алушыларғ а сабақ тардың тү рлі бағ ыттары мен тү рлерін ү йлестіру қ ұ қ ығ ын береді;

– оның барлық қ атысушыларына формалдық емес жайлылық сипатта болады.

Тек білім беру ү дерісіне ғ ана сенім артуғ а болмайтыны туралы айтатын уақ ыт туындады, қ осымша білім беруді екінші кезекте қ абылдау стереотипін артта қ алдыру қ ажет жә не оның оқ ытудың, тә рбиелеудің, баланы дамытудың ортақ ү дерісіне біріктіре алатын объективті мү мкіндігін тү сіну қ ажет.

Жалпы білім беретін мектептерде балаларғ а қ осымша білім берудің толық дамуы келесі міндеттерді орындайды:

1) қ осымша білім беру жү йесі ә р балағ а кө ң іліне жақ ын сабақ ты таң дауғ а, оқ ушылардың бос уақ ыттарын толық қ амтамасыз етуге, кө птеген пә ндерді терең оқ уғ а мү мкіндік береді;

2) мектепте қ осымша білім беру аясында оқ ушылармен жұ мыс жасау маң ызды тә рбиелік міндеттерді атқ арады: оқ ушылардың бос уақ ытын мақ сатқ а сә йкес ұ йымдастырады, шығ армашылық тұ лғ аны қ алыптастырады, ә леуметтік, мә дени жә не кә сіби ө зін-ө зі анық тауғ а жағ дай жасайды, бейә леуметтік тә ртіпті алдын алады;

3) биология, физика, тарих, орыс тілі, ағ ылшын тілі жә не басқ а пә ндер бойынша пә ндік кең ес беру осы пә ндерден оқ ушыларғ а жобалық жә не зерттеушілік қ ызметтердің негіздерін оқ уғ а мү мкіндік береді;

4) қ осымша білім беру жү йесі педагог кадрлардың шығ армашылық ә леуеттерін жоғ арылатуғ а, педагогикалық ү здік тә жірибені анық тауғ а жә не таратуғ а мү мкіндік береді;

5) инновациялық педагогикалық идеяларды, білім берудің модельдері мен технологияларын белсенді қ олдануғ а жағ дай жасайды.

Балаларғ а қ осымша білім беру жү йесінің қ ызметі Қ азақ стан Республикасының заң намалық жә не нормативтік қ ұ қ ық тық актілерімен реттеледі:

1) Қ азақ стан Республикасының Конституциясы (19-бап);

2) «Қ азақ стан Республикасында баланың қ ұ қ ық тары туралы» Қ азақ стан Республикасының 2002 жылғ ы 8 тамыздағ ы № 345 Заң ы (19-бап);

3) Қ азақ стан Республикасының «Білім туралы» Заң ы (№ 1, 4, 5, 6, 11, 14, 23, 28, 37, 51, 52, 63, 65-баптар);

4) «Қ азақ стан Республикасындағ ы жергілікті мемлекеттік басқ ару жә не ө зін-ө зі басқ ару туралы» Қ азақ стан Республикасының 2001 жылғ ы
23 қ аң тардағ ы №148-ІІ Заң ы;

5) «Кә мелетке толмағ андар арасындағ ы қ ұ қ ық бұ зушылық тардың профилактикасы мен балалардың қ адағ алаусыз жә не панасыз қ алуының алдын алу туралы» Қ азақ стан Республикасының 2004 жылғ ы 9 шілдегі № 591 (12- бап) Заң ы;

6) «Азаматтық қ ызметшілерге, мемлекеттік бюджет қ аражаты есебінен ұ сталатын ұ йымдардың қ ызметкерлеріне, қ азыналық кә сіпорындардың қ ызметкерлеріне ең бекақ ы тө леу жү йесі туралы» Қ азақ стан Республикасы Ү кіметінің 2007 жылғ ы 29 желтоқ саннан №1400 қ аулысы (6-бап);

7) «Мемлекеттік білім беру ұ йымдары қ ызметкерлерінің ү лгі штаттарын жә не педагог қ ызметкерлер мен оларғ а тең естірілген адамдар лауазымдарының тізбесін бекіту туралы» Қ азақ стан Республикасы Ү кіметінің 2008 жылғ ы
30 қ аң тардағ ы №77 қ аулысы (Барлық білім беру ұ йымдарына ортақ жекелеген лауазымдар бойынша білім беру ұ йымдары қ ызметкерлерінің ү лгі штаттары
8 тараудың 29-бабы);

8) «Тиісті ү лгідегі білім беру ұ йымдары қ ызметінің ү лгілік қ ағ идаларын, оның ішінде балаларғ а арналғ ан қ осымша білім беру бағ дарламаларын іске асыратын білім беру ұ йымдары қ ызметінің ү лгілік қ ағ идаларын бекіту туралы» Қ азақ стан Республикасы Ү кіметінің 2013 жылғ ы 17 мамырдағ ы №499 қ аулысы;

9) «Балаларғ а қ осымша білім беру бойынша қ осымша білім беру ұ йымдарына қ ұ жаттар қ абылдау жә не оқ уғ а қ абылдау» Қ азақ стан Республикасы Ү кіметінің 2012 жылғ ы 31 тамыздағ ы № 1119 қ аулысы;

10) «Балаларғ а арналғ ан қ осымша білім беру ұ йымдары тү рлері қ ызметінің ү лгілік қ ағ идаларын бекіту туралы» Қ азақ стан Республикасы Білім жә не ғ ылым министрінің 2013 жылғ ы 14 маусымдағ ы № 228 бұ йрығ ы, сондай-ақ Қ Р басқ а да нормативтік жә не қ ұ қ ық тық актілері.

2012 жылы Қ азақ стан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев облыстардың, Астана жә не Алматы қ алаларының ә кімдеріне мектептен тыс ұ йымдар желісін кең ейтуді тапсырды (2012 жылғ ы 13 қ арашадағ ы № 03-10.5 ДСП).

Қ осымша білім беру жү йесін ә рі қ арай дамыту мақ сатында жә не белгіленген міндеттерді есепке ала отырып, Қ Р Білім жә не ғ ылым министрлігінің Республикалық қ осымша білім беру оқ у-ә дістемелік орталығ ы Қ азақ станда балаларғ а қ осымша білім беру жү йесін дамыту стратегиясы, Қ азақ стан Республикасында балалар мен жастардың ғ ылыми-техникалық шығ армашылығ ы жү йесін дамытудың 2015-2018 жылдарғ а арналғ ан тұ жырымдамалық тә сілдері, Қ азақ стан Республикасындағ ы балалар-жасө спірімдер туризмін дамытудың 2015-2018 жылдарғ а арналғ ан тұ жырымдамалық тә сілдері ә зірледі.

Жоғ арыда аталғ ан қ ұ жаттарда балалар мен жастардың ә леуметтік жә не кә сіби ө зін-ө зі анық тауында икемділігін, қ абілеттілігін жә не қ ызығ ушылық тарын дамытуғ а мү мкіндік беретін балаларғ а қ осымша білім беру жү йесінің маң ыздылығ ы мен мә ні анық талғ ан.

Негізгі жә не балаларғ а қ осымша білім беруді интеграциялау заманауи педагогикада ең маң ызды мә селелердің бірі болып табылатын тә рбие, оқ ыту жә не дамыту ү дерістерін жақ ындастыруғ а мү мкіндік береді. Негізгі білім мазмұ нына сү йену білім беру ұ йымдарында балаларғ а қ осымша білім беруді дамытудың маң ызды рө лі болып табылады.

Бұ л бағ ытты дамыту қ ажеттігі білім беру қ ызметтерінің қ осымшалылығ ын қ амтамасыз етудің негізіндегі ұ йымдар қ ызметінің ә ртү рлі типтер мен тү рлерін вертикалды жә не горизонталды ү йлестіру принциптерін жү зеге асыру контекстінде бірың ғ ай білім беру кең істігін сақ тау идеясына негізделеді.

Қ азақ стандық білімді дамытудың жаң а мақ сатты тұ жырымдау контексінде қ ұ зыреттілік тә сілді қ амтамасыз етуге бағ ытталғ ан тұ лғ аның білімділік мағ ынасын ашып кө рсететін тіршілік ә рекетінің (танымдық, ең бек, азаматтық -қ оғ амдық, тұ рмыстық, мә дени-бос уақ ыт) ә р тү рлі саласындағ ы тү рлі қ иындық дең гейіндегі міндеттерді шешу қ абілеттілігі, қ осымша білім берудің талабы айтарлық тай ө сіп келеді.

Тұ лғ аның ө зін-ө зі жү зеге асыруғ а дайындығ ының жоғ ары дең гейін қ алыптастырудың қ ажет жағ дайында қ ызмет бағ ыттарының спектрін кең ейту баланы оқ ыту жә не тә рбиелеу ү дерісінде тұ лғ ағ а бағ дарланғ ан тә сілдің ө зектілігін, оның шынайылығ ы мен нә тижелілігін қ амтамасыз ету негізгі (жалпы жә не кә сіби) жә не қ осымша білім беруді интеграциялау есебінде мү мкін болатынын болжайды.

Академизм жә не мектеп білімі жағ дайынан ерекшеленетін білім беру ү дерісін ұ йымдастырудың қ атаң тү рлері оқ ытуда қ ызметтік тә сілді шамалы қ амтамасыз ете алмайды.

Қ азіргі мектепте мазмұ н мен технологияларды мақ сатты тұ жырымдау контексінде ө згертудің инновациялық сипаттамасы айтарлық тай дә режеде қ осымша білім беру есебінен кү шейтілуі мү мкін, оның сипаты қ ызмет тү рлерін еркін таң дауды, білім алушылардың жоғ ары бейімділігін, яғ ни, жеке тұ лғ аның нақ ты шығ армашылық ашылуын болжамдайды.

Қ осымша білім беру жү йесі білім алушылардың дамуына елеулі ү лес қ осуғ а икемді, олардың білім беру кең істігін кең ейту негізінде жеке тұ лғ а дамуының мақ сатты тұ жырымдау жә не мақ сатты жү зеге асыру субъектісі ретінде қ ажетті ақ парат кө здер санын кө бейту, пә наралық жә не пә н ү стілік білім мен дағ дыларды мең геруге мү мкіндік беру.

Бұ л тү рлі типті жә не тү рлі ұ йымдардың республика, облыс, қ ала, кент, ауыл, аудан білім беру кең істігі жағ дайында білім алушылардың білім бағ дарын тұ рғ ызуда интеграциялық байланысын кү шейту есебінде мү мкін болады.

Қ осымша жә не жалпы орта білім беру ұ йымдарының дә стү рлі ә рекеттестік бағ ыты біріккен қ ызметтің мазмұ нды бағ ытын дамыту негізінде: интегративтік білім беру бағ дарламаларын қ ұ ру жә не жү зеге асыруы айтарлық тай кең ейтілуі мү мкін.

Негізгі білім берудің қ осымша білім беру белгілі бір жас ерекшелігі жағ дайларында жеке тұ лғ аны дамытудың мақ сатты тұ жырымдау ерекшелігіне сү йене отырып, ө зінің мазмұ ндық модулін ұ сынуғ а қ абілетті:

мектепке дейінгі білім беру дең гейінде – мектепалды дайындығ ы;

бастауыш білім беру дең гейінде – оқ ушының ө з ұ станымын мең геруіне кө мектесу: ә ртү рлі білім беру қ оғ амдастық тарына қ осу;

негізгі орта білім беру дең гейінде – жеке тұ лғ аның ө з орнын табу процесін қ олдау: ә ртү рлі қ ызмет салаларында маң ызды проблемалар спектрін кең ейту жә не оларды шешудің тә жірибесіне ие болу;

жалпы орта білім беру дең гейінде – оқ ушылардың кә сіптік айқ ындалу процесін сү йемелдеу, кә сіпке дейінгі дайындық пен қ амтамасыз ету.

Білім беру бағ дарламаларын жобалауда интегративті тә сілді мазмұ нның метапә ндік немесе пә нү стілік дең гейлеріне шығ уғ а мү мкіндік беретін, білім алушылардың функционалдық сауаттылығ ы мен қ ұ зыреттілігін (қ ұ қ ық тық, ақ параттық, экологиялық, этикалық, кө ркем, дене шынық тыру) жә не тиісінше зерттеу, жобалық, рефлексивті сияқ ты меташеберлігін қ алыптастыруды қ амтамасыз ететін метабағ дарламалар қ ұ ру негізінде қ амтамасыз ету мү мкін. Осындай нә тижелерге жету қ ұ нды-мағ ыналы келісім мақ саты, мазмұ ны, ұ йымдастыру тү рі, білім алушылардың жетістіктерін бағ алау формасы есебінде мү мкін болады. Бұ л мектеп, сондай-ақ қ осымша білім беру ұ йымдары жағ дайында белгіленген қ адамдарды бірігіп талқ ылау жә не жү йелі тү рде жү зеге асыруды болжайды.

Жұ мыстың жаң а бағ ыттарының тиімділігі ұ йымдардың желілік ә рекеттестігінің адекваттық ү лгілерін жү зеге асыруды болжайды. Біріккен ұ йымдастыру қ ызметінің негізгі нә тижелері ретінде, оның мә нін тү сіну жә не сапалы жү зеге асыру жағ дайында білім беру қ ызметінің барлық тұ тынушыларына сапалы білім алу мү мкіндігін айтарлық тай кең ейтуге мү мкіндік беретін оның элементтер қ ұ рылымына кіретін интеграциялық ә серді кү шейту есебінде білім беру жү йесін дамытудың жаң а дең гейі болуы мү мкін.

Білім берудің ә р кезең інде білім алушылардың жас жә не психологиялық ерекшеліктері есебінде қ осымша білім беру міндеттері ө згереді:

бастауыш мектеп - балалардың танымдық мү мкіндіктерін кең ейту, олардың жалпы жә не арнайы мү мкіндіктерін диагностикалау, қ осымша білімді кезекті таң дауғ а жағ дай жасау.

негізгі мектеп - теориялық білім мен практикалық дағ дылары қ алыптастыру, қ ызметтің таң далғ ан саласында тұ лғ аның шығ армашылық мү мкіндіктерін ашып кө рсету.

орта мектеп – таң далғ ан салада білім, білік, дағ дының жоғ ары дең гейіне жету, тұ лғ аның ө зін-ө зі жү зеге асыру, ө зін-ө зі анық тауына, жә не кә сіптік бағ дарына жағ дай жасау.

Балаларғ а қ осымша білім берудің басқ ада маң ызды рө лі – оның ең басты қ ұ рамдас бө лігі. Ересек пен баланың біріккен шығ армашылық қ ызметі ү дерісінде тұ лғ аның адамгершілік сапасы дамиды.

Бұ л жағ даймен балаларғ а қ осымша білім беру жү йесінің тағ ы бір ерекше рө лі тығ ыз байланысты – ө темдеуіш (немесе психотерапиялық), сондық тан дә л осы салада мектеп жағ дайында білім алатын балалар білім беру ү дерісінде ә рдайым ала бермейтін қ олдаудың жеке даму қ абілеттілік мү мкіндігін алады. Негізгі мектеп пә ндерінен шамалы ү лгерседе, кө ркем студия немесе спорт секцияларынан ол кө шбасшылар қ атарынан кө рінуі мү мкін.

Эмоциялық қ анық тық – жалпы білім беретін мектеп жағ дайында балаларғ а қ осымша білім беруді дамытудың тағ ы бір ерекшелігі. Ә лемге эмоциялық -қ ұ нды қ арым-қ атынас баланы толғ андыратын сұ рақ тарғ а жауап іздеуге кө мектесетін жарқ ын тұ лғ алардың ө мірі мен шығ армашылығ ына ү ндеу ү дерісінде қ алыптасуы мү мкін. Хрестоматиялық оң ү лгілер мысалдарында тә рбиелеудің орнына нақ ты, шынайы бар адамның уайымы мен толғ ануына, оның ізденістері, қ ателіктері, шарық тауы мен қ ұ лауына жү гінсе ғ ана, балалар оның тағ дырына, кү ресіне, мұ ратына сенеді.

Балаларғ а қ осымша білім беру тағ ы бір маң ызды рө лді атқ арады – мектептің мә дени кең істігін кең ейтеді.

Осы салада баланың мә дениет қ ұ ндылық тарымен танысуы оның жеке қ ызығ ушылық тары, ұ лттық ерекшеліктері, микросоциум дә стү рлері есебінде болады.

Білім беруге мә дениеттанушылық тә сіл баланың ақ паратпен аса қ анығ уына қ арсы тұ руғ а мү мкіндік береді, тиісінше оның жанының азуына, мә дени-тарихи тә жірибе мұ рагерлігінің барлық жү йесінің кү йзелісіне, ұ рпақ байланысының ү зілуіне, дә стү рдің жоғ алуына ә кеп соғ ады. Балаларғ а қ осымша білім беру тарих пен мә дениеттің: орыс жә не кө рші халық тардың шынайы ө зара ә рекеттілігі мен баюын орнатуғ а мү мкіндік береді. Балаларғ а қ осымша білім берудің бұ л ерекшелігі жас ұ рпақ тың мемелекеттік білім беру стандартының ө ң ірлік кешенінде оғ ан ерекше орынды қ амтамасыз етеді.

Балаларғ а қ осымша білім берудің ерекше орны оқ ушылардың ә леуметтік бейімделу мә селелерін шешуге жә не кә сіби ө зін-ө зі анық тауында болып табылады.

Қ осымша білім берудің рө лі – жасө спірімдерге дұ рыс таң дау жасауғ а кө мектесу. Сондық тан қ ызығ ушылығ ы бойынша сабақ тардың ішінде бү гін тә жірибеге бағ ытталғ ан ә ртү рлі курстарды (автомобиль жү ргізу, теле- жә не радиоаппаратураны жө ндеу, тоқ ыма тоқ у, дизайн жә не т.б.) кездестіруге болады. Тағ ы бір ү лкен сә ттілік, ә сіресе жоғ ары сынып оқ ушылары іскерлік ө мірде (компьютер жә не байланыстың электрондық қ ұ ралдары, іс-қ ағ аздар, бухгалтерлік есептің қ ыр-сырын мең геру) табысты қ амтамасыз ететін білімге ие. Ө зінің ә леуетті қ абілеттерін ашу жә не мектеп жылдарында оларды жү зеге асыруғ а тырысу бітіруші ү шін қ оғ амда шынайы ө мірге жақ сы дайындалу, қ ойылғ ан мақ саттарғ а жетуге ү йрену, ө ркениетті жә не оның жетістіктерінің қ ұ нды қ ұ ралдарын таң дау болып табылады.

Оқ ушылардың ә леуметтік бейімділігі ү шін қ ызығ ушылығ ы бойынша ә ртү рлі шығ армашылық бірлестіктер жұ мысына қ осылу маң ызды, заманауи жағ дайда ерекше қ ұ ндылық қ а ие болатын ә ртү рлі жастағ ы қ арым-қ атынас кең істігінде табылады: бұ нда балалар ө з ынтасын білдіре алу, дербестік, кө шбасшылық қ асиеттер, басқ алардың қ ызығ ушылығ ын есепке алып ұ жымда жұ мыс істей алу.

Мектепте балаларғ а қ осымша білім беруді дамытудың ерекшеліктері:

– негізгі білімнің қ ұ ндылық тарын позитивті қ абылдау жә не оның мазмұ нының табысты мең геруі ү шін кең ейтілген жалпы мә дениет пен эмоциялық -бояулы фонды қ ұ ру;

– «жалық тырмайтын» тә рбиені жү зеге асыру – ө скелең ұ рпақ тың «байқ алмайтын» адамгершілік, рухани, мә дени бағ дарын қ алыптастыру ү дерісіндегі балаларды қ ызметтің тұ лғ алық маң ызды шығ армашылық тү рлеріне қ осу арқ асында болады;

– қ ызметтің барлық тү рлеріне (кө ркемдік, техникалық, спорттық жә не т.б.) ерекше қ ызығ ушылық білдіретін, балаларғ а қ осымша білім беру ұ йымдарында ө з қ абілеттерін жү зеге асыратын оқ ушылардың бағ дары;

– оқ ушыларғ а жеке білім беру жолын анық тау, ө мірлік жә не кә сіби жоспарды нақ тылау, маң ызды тұ лғ а қ асиетін қ алыптастыру ү шін қ ажет болатын негізгі білім беруде барлық оқ у курстарының (негізінен гуманитарлық бағ ыт) болмауын ө теу.

Қ осымша білім беру балалардың рухани, зияткерлік, дене даму тұ рғ ысында, шығ армашылық жә не білім алу қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыру ү шін қ осымша мү мкіндіктермен қ амтамасыз етуге міндетті. Балаларғ а қ осымша білім беру жү йесінің негізгі мақ саты - ә р балағ а білім беру салаларын, қ осымша бағ дарламаның бейінін жә не оны мең геруге кететін уақ ытын еркін таң дауғ а мү мкіндік жасау. Бұ л мақ сатты орындау қ ызмет тү рлерінің алуандығ ын, білім беру ү дерісінің тұ лғ ағ а бағ ытталу сипаттамасын, оның тұ лғ асын тануғ а жә не шығ армашылық қ а деген уә ждемесін дамытуғ а бағ ытталуына, балалардың кә сіби ө зін-ө зі анық тауына, оларды іске асыруғ а мү мкіндік береді.

Осылайша, білім беру ұ йымдарындағ ы балаларғ а қ осымша білім беру ө зіндік қ ұ ндылық ты мең герген сала болып табылады, сондай-ақ бірың ғ ай білім беру кең істігін қ ұ руғ а бағ ытталғ ан жә не оқ ушыларда ә лемді қ абылдаудың біртұ тастығ ын қ алыптастыру; тұ лғ аның жеке қ ызығ ушылық тары мен қ ажеттіліктерін дамытуғ а жағ дай жасау.

Заманауи мектепте балаларғ а қ осымша білім беруді ұ йымдастырудың жолдары.

Балаларғ а қ осымша білім беруді дамытуды зерделеу қ азіргі кезде жалпы білім беретін мектептерде оны ұ йымдастырудың негізгі тө рт моделі бар екендігін кө рсетеді. Қ осымша білім берудің бағ дарламалары бойынша жұ мыс жасайтын балаларды сабақ тан тыс жұ мыстар жү йесіне тарту нақ ты ә рбір мектеп қ арастыратын қ осымша білім берудің қ андай дең гейді кө здеулеріне сә йкес, ө зінің ерекшеліктері болуы мү мкін жә не ә ртү рлі тә рбиелік қ орытындыларғ а жетуі мү мкін. Олар мынадай болуы мү мкін:

1) жұ мыстары бір-бірімен сә йкес келмейтін жә не сол уақ ытта бар кадрлық жә не материалдық жағ дайларғ а толығ ымен тә уелді ү йірмелер, секциялар, клубтарды кездейсоқ ашу;

2) балалар шығ армашылық ұ жымдарының жә не бірлестіктерінің жұ мыстарын ішкі шоғ ырландыру, олардың қ ызметтерінің ә ртү рлі бағ ыттарғ а бағ ытталуы;

3) балаларғ а қ осымша білім беруді дамытуды мектептің жеке бө лімшесі ретінде қ арау;

4) негізгі жә не балаларғ а қ осымша білім беруді кіріктіру, мектептің негізгі қ ұ рылымының мазмұ ндық жә не ұ йымдастырушылық бірлестігі.

Мектеп жұ мысының тә жірибесінде жоғ арыда кө рсетілген барлық ұ йымдастырушылық модельдерді қ олдануғ а болады. Қ азіргі кезде мектептерде қ осымша білім беруді ұ йымдастырудың бірінші екі дең гейіне артық шылық береді. Кіріктіру ү дерісін іске асыру жағ дайында ү шінші жә не тө ртінші дең гейлер ө здерінің жеке тә рбиелік жү йесін қ ұ руғ а бағ ытталғ ан мектептерге тә н.

Ә р модель, кім оларды жобалап жә не алдың ғ ы уақ ытта тә жірибеде іске асыратын болса, барлығ ы ү шін нақ ты бір қ ұ ндылық тармен қ амтамасыз етеді. Мектепте қ осымша білім беруді ұ йымдастырудың бірінші дең гейі негізіндегі модельдердің нақ ты бір мә н-мағ ынасы бар, ө йткені, балалардың бос уақ ытын қ амтамасыз етеді жә не олардың сабақ тан тыс жұ мыстарының спекторларын анық тауғ а мү мкіндік береді. Екінші дең гейдегі модельдер балаларды, сонымен қ атар балалар мен ересектерді біріктіретін (қ ауымдастық тар, шығ армашылық зертханалар, экспедициялар, шеберханалар жә не тағ ы басқ алар) ө здерінің ө згешелік тү рлерімен ерекшеленеді.

Ұ йымдастырушылық ә рекеттестіктің ү шінші жә не тө ртінші дең гейлерінде қ ұ рылғ ан модельдер балалардың қ осымша білім беруге ә ртү рлі сұ раныстарын қ анағ аттандыруды қ амтамасыз етуге жә не сонымен бірге бұ дан да маң ызды жетістіктерге қ ол жеткізуге мү мкіндік береді. Мұ ндай жетістіктерге жету тә рбиелік бағ дарламалардың мазмұ нын бірлесе ә зірлеу арқ ылы барлық субъектілер жұ мыстарының бірлігі есебінен мү мкін болады. Бірінші жағ дайда, ортақ бағ дарлама негізінде жұ мыс жасайтын, тә рбиелік қ ызметтің жалпы мектептік компоненті ретінде қ арастырылатын, барлық қ осымша білім беру педагогтері қ ызметтерінің бірлігі есебінен іске асырылады. Екінші жағ дайда –мазмұ н дең гейінде, сондай-ақ технологиясы дең гейінде негізгі жалпы білім беру бағ дарламаларын қ осымша білім берумен кіріктіру есебінен іске асырылады.

Ішкі, сондай-ақ сыртқ ы механизмдерді қ олданатын ұ йымдастырушылық ә рекеттестіктің ү шінші жә не тө ртінші дең гейлерін іске асырумен қ ұ растырылғ ан модельдер, басымдық ретінде қ арастырылады, себебі олар мектептегі білімнің барлық дең гейлерінде жаң а стандарттармен қ арастырылғ ан тә рбиелік жү йе қ ұ руғ а бағ ытталғ ан.

Мектептегі қ осымша білім беру міндетті тү рде қ осымша білім берудің оқ у бағ дарламаларын басшылық қ а алатын, қ ызығ ушылық тары бойынша қ ұ рылғ ан балалардың тү рлі шығ армашылық бірлестіктерінің жетекшілері іске асырылады.

Мектептегі қ осымша білімнің бағ ыттары: кө ркем-эстетикалық, ә леуметтік-педагогикалық, туристік-ө лкетану, экологиялық, зияткерлік, спорттық -сауық тыру жә не тағ ы басқ а.

Сабақ тан тыс жұ мыстар мен қ осымша білім берудің маң ызды байланыстырушы буын пә ндік ү йірмелер болып табылады: бұ л міндетті оқ у материалымен байланыс; білімге, біліктікке, дағ дығ а жә не жеке дамуғ а бағ ытталу; сабақ тарғ а міндетті немесе ерікті қ атысу; білім беру материалының кө лемін жә не оны мең геруге кететін уақ ытты таң дау мү мкіндігін береді. Бір жағ ынан бұ л пә н бойынша сабақ тан тыс жұ мыс, ал басқ а жағ дайда – қ осымша білім берудің бө лімі.

Білім беру ү дерісінің баланың дамуына, оның шығ армашылық мү мкіндіктерін, қ абілеттерін ашуғ а бағ ытталғ андығ ы маң ызды. Мұ нда білім беру ү дерісінің нысандалғ ан сипаты аз, сондық тан ол бала дамуының табиғ и негізіне жақ ын болып келеді. Білім алушы қ ызметтің белсенді субъектісі болып табылады, білім алу міндеттерін белсенді шешеді: бақ ыланатын кө ріністердің мә нін жә не себептерін тү сіндіреді, қ ызметті орындау тү рлерін анық тайды, бақ ылау объектілерінің арасындағ ы тә уелділікті жә не тағ ы басқ аны зерттейді.

Егер мектепте оқ ытуды жекелендіру ережесіне сә йкес бастама мұ ғ алім тарапынан болатын болса, ал балаларғ а қ осымша білім беруде, ө зіне қ ызық ты қ ызмет тү рін анық тау, ең алдымен, баланың тарапынан болады. Педагогтің позициясы ө згереді: ол тек қ ана білім тасымалдаушысы ретінде қ арастырылмай, сонымен қ атар оқ ушының тұ лғ алық қ алыптасуына кө мекші ретінде қ арастырылады: ынтымақ тастық тың, формалдық емес қ арым-қ атынастың идеясы бекітіледі. Қ осымша білім берудің педагогі кең ес берушінің қ ызметін орындауда балаларғ а тұ лғ алық тұ рғ ыда жиі жә не қ атты ә сер етеді. Осы жерде оның тұ лғ алық қ асиеттеріне жоғ ары талаптар қ ойылады.

Баланы дамыту мақ сатына жету ү шін білім беру ү дерісінде ұ йымдастырудың жеке жә не ұ жымдық тү рлерін, оқ ытудың проблемалық тү рлерін (жұ птық ә рекеттестік, шағ ын топтар, топтар арасындағ ы ә рекеттестік) қ олдану қ ажет. Оларды қ олдану білім алушы мен педагог позицияларын ауыстырады, олардың ә рекеттестіктерінің субъект-субъектілік сипаттамаларын іске асыруғ а кө мектеседі, қ арым-қ атынас жасаудың демократиялық стилін жә не педагог қ ызметінің ашық диалог жә не рефлексивті тү рлерін кү шейтеді.

Оқ ытудың жекелендіру мен дифференциациялау проблемаларын, ө зін-ө зі анық тау жә не тұ лғ аның ө зін-ө зі іске асыруды шешу жағ дайында балаларғ а қ осымша білім берудің мә ні ұ лғ ая тү седі.

Қ осымша білім беру педагогінің қ ағ идалық ұ станымы – бала тә рбиелеу, бұ л жағ дайда пә н мақ сат емес, ол тұ лғ аның барлық қ ырларын: ой-ө рісін, тә жірибелік ақ ылын, ең бексү йгіштікті, дене дамуын жә не ө зін-ө зі жетілдіру, мінезі мен рухын қ алыптастыру, дамыту жә не жетілдіру қ ұ ралы болып табылады.

Басқ аша айтқ анда, қ осымша білім беру – баланың бай ішкі жан дү ниесіне еніп, оны тү сіну жә не мү мкіндіктерін ұ лғ айту болып табылады.

Қ осымша білім беру жү йесіне тиісті технологияларды мектептің оқ у ү дерісіндегі сабақ тарда қ олдануғ а болады. Олар кешенді сабақ тар, оқ у жобалары, дискуссиялық технологиялар, ойындар, пә ндік технологиялар болуы мү мкін. Олар ә деттегідей сабақ тың шегінен шығ атын оқ ытушының басшылығ ымен білім алушылардың ө зіндік жеке жә не топтық іс-ә рекетін қ арастырады. Сонымен қ атар, мектеп сабақ тары оқ у сабақ тарының аясында материалдың мазмұ нын терең дету мен кең ейту арқ ылы жә не сабақ тан тыс қ ызметтеріндегі ә ртү рлі нысандарда мектеп сабақ тарының бө лек элементтерін қ олдану арқ ылы қ осымша білім беру бағ дарламаларын іске асыру ү дерісінде жалғ асын табуы мү мкін.

Бір жағ ынан негізгі жә не қ осымша білім беруді кіріктіруді дамыту мектептің ә ртү рлі мектептен тыс қ осымша білім беру ұ йымдарымен ә рекеттесу қ ызметі болып табылады. Бұ л оқ ушыларды кө ркемө нер, спорт, туристік-ө лкетану жә не басқ а қ ызметтерге тартудың ө те жақ сы мү мкіндігі. Ә рекеттесу қ ызметі жұ мыс жоспарын ү йлестіруге, мектеп жә не қ осымша білім беру ұ йымдарының мү мкіншіліктерін ескеруге мү мкіндік береді.

Мектепте қ осымша білім беруді ұ йымдастыру кезең дері

Егер мектепте бұ рын қ осымша білім беру блогы болмағ ан жағ дайда, ә кімшілік кезең -кезең імен келесі талдамалық жә не ұ йымдастырушылық іс-ә рекеттерді жасауы керек.

1-кезең – талдамалық.

Осы кезең дегі дайындық жұ мыс келесіні қ амтиды:

– мектептің мақ саты мен міндеттеріне мұ қ ият талдау жасау. Балаларғ а қ осымша білім берудің бағ ыттарын педагогикалық ұ жымның мақ сатына, бағ ытына, міндеттеріне, жоғ ары сыныптардағ ы бар немесе жоспарлағ ан бейінінің сипатына байланысты тандағ ан мақ сатты болады;

– қ осымша білім беру қ ызметтеріне балалардың жә не ата-аналардың сұ ранысын анық тау. Олардың қ ажеттіліктерін сауалнамалар, ауызша сұ рау, ата-аналар жиналыстарында ұ жымдық талқ ылау арқ ылы анық тау;

– мектептегі бар факультативтік курстарды, сонымен қ атар жұ мыс істейтін ү йірмелерді, секцияларды анық тап, оларды балалардың жә не ата-аналардың сұ раныстарымен салыстыру;

– балаларғ а қ осымша білім беру ұ йымдары ұ сынатын қ осымша білім беру қ ызметтерін зерттеп, олармен біріккен жұ мыстардың тү рлерін ойластыру;

– мұ ғ алімдердің, ата-аналардың, жоғ ары сынып оқ ушыларының шығ армашылық ә леуетіне талдау жасау;

– мектептің материалдық -техникалық мү мкіндіктеріне бағ а беру;

– директордың ғ ылыми жә не оқ у-тә рбие жұ мыстары бойынша орынбасарларының, қ осымша білім беру педагогтерінің, сынып жетекшісінің, ұ зартылғ ан топтың тә рбиешісінің, тә лімгердің, қ осымша білім беру ә діскерінің лауазымдық міндеттеріне талдау жасау;

– балаларғ а қ осымша білім беру ұ йымдары бойынша негізгі қ ұ жаттарды (заң дар, қ аулы, бұ йрық тар, нұ сқ аулар, ө кімдер), сонымен қ атар республикалық жә не ө ң ірлік дең гейдегі бағ дарламалық қ ұ жаттарды оқ ып білу;

Алдын ала жасалғ ан талдау қ осымша білім беру қ ызметтеріне ә леуметтік тапсырыстар мен мектептің нақ ты мү мкіндіктері туралы тү сінік береді.

2-кезең – жобалау.

Осы кезең нің негізгі міндеті – мектепте қ осымша білім берудің жалпы сызбасын дайындау. Оны дайындау ү шін келесі сұ рақ тарғ а жауап беру керек:

– мектепке қ осымша білім берудің қ андай бағ ыттары қ ажет жә не қ андай шамада мақ саттары мен міндеттерін іске асырады;

– осылардың қ андай бағ ыттарын жә не қ андай формада мектеп базасында, қ андайын балаларғ а мектептен тыс қ осымша білім беру ұ йымдарының базасында іске асыру қ ажет;

– қ айсысын педагогтердің, шақ ырылғ ан мамандардың, ата-аналардың, жоғ ары сынып оқ ушыларының кө мектері арқ ылы іске асыруғ а болады;

– балаларғ а қ осымша білім беру саласында мектептің негізгі материалдық -техникалық базасын қ андай шамада қ олдануғ а болады;

– не арқ ылы оны дамытып, жетілдіруге болады;

– бастауыш мектеп жасындағ ы оқ ушыларды қ осымша білім беру бағ ыттары мен формаларында қ алай қ алыптасуды ү йретуге болады;

– білім алушылардың сұ раныстарына сә йкес қ осымша білім беру арқ ылы қ андай кә сіби дең гейге дейінгі немесе кә сіптік бейімделу жұ мыстарын ұ йымдастыруғ а болады.

Осы сұ рақ тарғ а жауап бергеннен кейін, мектептегі сабақ кестесі мен тә рбие жұ мыстарының жоспарын байланыстырып, қ осымша білім беру блогының жұ мыс кестесін қ ұ ру.

3-кезең – мектепті қ осымша білім берудің ұ йымдастырушылық жә не бағ дарламалық -ә дістемелікпен қ амтамасыз ету.

Жобалау кестесі іске аспай тұ рып ү йірмелердің, студиялардың, секциялардың, клубтардың жұ мыстары ұ йымдастырушылық жә не бағ дарламалық -ә дістемелік қ олдау алу керек. Біріншіден, ол ү шін мектеп жарғ ысына қ осымша білім беру блогын ұ йымдастыру жө нінде бап енгізу керек.

Бұ л бап ә р мектепте іске асырылатын қ осымша білімнің білім беру бағ дарламаларының мазмұ ны мен тү рі анық талғ ыш бағ ыты бар аса маң ызды жеке сипаты болады. Сонымен қ атар, тұ жырымында бірнеше міндетті жағ дайларды айқ ындау қ ажет:

– білім беру ұ йымдары қ андай мақ сатпен қ осымша білім беру бағ дарламаларын (тұ лғ аның жан-жақ ты дамуы, ө здігінен білім алуда балалардың қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыру, оқ ытуда бейіндікті қ амтамасыз ету жә не т.б.);

– мектептерде балаларғ а қ осымша білім беру қ андай бағ ыттарда жү зеге асырылады;

– оның мазмұ ны қ андай бағ дарламалардың (ү лгілік, модификацияланғ ан, авторлық) тү рлерімен анық талады;

– балалар бірлестіктерде (ү йірмелер, клубтар, студиялар, секциялар т.с.с.) қ осымша білім беру аясында білім беру ү дерістері қ андай нысанда іске асырылады;

– қ осымша білім бағ дарламалары бойынша кім білім алады;

– педагогикалық қ ызметтерге осы бағ дарламаларды іске асыру ү шін кім жіберіледі;

– мектепте балаларғ а қ осымша білім беру қ андай негізде (ақ ылы, тегін, аралас) іске асырылады?

Бапты тұ жырымдау неғ ұ рлым кә сіби тұ рғ ыда болуы ү шін, оны дайындағ анда мақ сатты нормативтік қ ұ қ ық тық қ ұ жаттарды қ олдану.

Екіншіден, мектепте қ осымша білім берудің блогы туралы Ереже дайындау.

Ү шіншіден, мектеп бір немесе бірнеше арнайы ұ йымдармен – балалар шығ армашылық орталығ ымен (ү йлерімен), балалар спорт мектептерімен, мұ ражайлармен, кітапханалармен тағ ы с.с. ә рекеттесу туралы шарт жасау;

Тө ртіншіден, қ осымша білім беру блогында жұ мыс істейтін барлық педагог қ ызметкерлерге лауазымдық нұ сқ аулар дайындау.

Сонымен қ атар, лауазымдық нұ сқ аулар олардың мақ саттарын, қ ызметтерін, қ ұ қ ық тарын, міндеттерін, жауапкершіліктерін белгілейді жә не келесі жағ дайларда қ ажет:

– мектептегі қ ызметкердің мә ртебесі мен жұ мысының кө лемін анық тау қ ажет;

– оның кә сіби міндеттерін кө рсеткенде, белгісіздікті жою жә не қ ызметтердің шең беріне шек қ ою.

Білім беру ү дерісін ұ йымдастыру.

Қ осымша білім беру блогының жұ мысы жылдық жә не жоспарлардың басқ а тү рлерімен, мектеп директоры немесе оның қ осымша білім беру жө ніндегі орынбасары бекіткен қ осымша білім беру бағ дарламалары жә не жоспарлары негізінде іске асырылады.

Қ осымша білім беру блогында оқ у жылы 15 қ ыркү йекте басталады жә не ағ ымдағ ы жылғ ы 25 мамырда аяқ талады. Жазғ ы каникул кезінде білім беру ү дерісін (білім беру бағ дарламаларында қ арастырылғ ан жағ дайда) жорық, жиындар, плэнерлер, экспедициялар, тү рлі бағ ыттардағ ы лагерлерде жә не тағ ы с.с. жалғ астыруы мү мкін. Осы кезең де білім алушылардың қ ұ рамы ө згермелі болуы мү мкін. Кө п кү ндік жорық тарғ а шық қ ан жағ дайда педагогтің жү ктемесін кө бейтуге рұ қ сат етіледі.

Балаларғ а қ осымша білім беру бірлестіктеріндегі сабақ кестесі балалардың жә не жасө спірімдердің міндетті оқ у жұ мыстарына қ осымша жү ктеме болып табылатынын ескере отырып қ ұ растырылады.

Осығ ан байланысты, ә рбір баланы бірлестікке қ абылдағ анда, денсаулығ ының жағ дайы туралы анық таманы жә не таң дағ ан бейіні бойынша қ осымша білім беру топтарында оқ уғ а мү мкіндіктері туралы дә рігерден қ орытындысын кө рсетуі қ ажет.

Сабақ кестесін оқ у жылының басында білім алушылардың ең қ олайлы ең бек жә не демалыс тә ртіптерін ескере отырып, педагог қ ызметкерлердің ұ сынысы бойынша ә кімшілік қ ұ растырады. Сабақ кестесін мектеп директоры бекітеді. Сабақ тарды ауыстыру немесе сабақ кестесін ө згерту қ осымша білім беру блогы бойынша ә кімшілік келісімі бойынша жасалады жә не қ ұ жатпен ресімделеді. Мектептегі каникул кезің де сабақ тар арнайы кесте бойынша ө ткізіледі.

Балалар бірлестігінің тізімдік қ ұ рамы:

- бірінші оқ у жылы - 12-15 адам;

- екінші оқ у жылы- 10-12 адам;

- ү шінші жә не оқ ытудың кейінгі жылдары - 8-10 адам;

Оқ у-зерттеу қ ызметіндегі балалардың тізімдік қ ұ рамы 8 адам (мұ ндай топтарда білім алушылардың саны, оқ у топтарына қ арағ анда аздау, 4-8 адам; сабақ тар 2-4 адамнан тұ ратын топтарда ө ткізілуі мү мкін.

Қ осымша білім беру блогында қ алалық, республикалық жә не халық аралық байқ ауларғ а қ атысатын балалармен жеке жұ мыс жасау қ арастырылғ ан (аптасына 2-ден 6 сағ атқ а дейін).

Жыл бойы сабақ қ а қ атысуы тө мендеген жағ дайда, топтарды біріктіруге немесе таратуғ а болады. Бұ л жағ дайда артылғ ан қ аражат балалардың жаң а бірлестіктерін ашуғ а жұ мсалады.

Аптадағ ы сабақ тардың ұ зақ тығ ы мен саны қ осымша білім беру педагогінің білім бағ дарламаларымен, сондай-ақ қ осымша білім беру ұ йымдарындағ ы балалардың қ ызметтерінің тә ртібі мен талаптарына сә йкес анық талады.

Сабақ тарда компьютерлік техникаларды пайдалану Санитарлық -эпидемиологиялық ережелер мен нормаларғ а сә йкес болуы керек.

Бағ дарламағ а сә йкес педагогке білім беру қ ызметіндегі ә ртү рлі нысандарды: аудиториядағ ы сабақ тар, дә рістер, семинарлар, жаттық тыру сабақ тары, экскурсиялар, концерттер, кө рмелер, экспедициялар жә не т.б. пайдалануғ а болады. Сабақ тарды барлық топпен, сондай-ақ 3-5 адамнан тұ ратын топтарда немесе жеке ө ткізуге болады.

Педагог ө з бетінше бағ а қ ою жү йесін тандауғ а, білім алушыларды аттестаттауғ а қ ұ қ ылы. Қ осымша білім беруде аттестаттаудың келесі формалары: тест, сауалнама, сынақ, сұ хбаттасу, баяндама, реферат, олимпиада, байқ ау, кө рме, конференция, концерт, басылым жә не т.б. пайдаланады.

Білім алушыларды балалар бірлестіктеріне бағ дарламада қ арастырылғ ан мерзімге қ абылдайды. Мектеп жарғ ысын, Ішкі тә ртіп ережесін бұ зғ ан жағ дайда білім алушыларды бірлестіктен шығ арады. Білім алушы науқ астанғ ан жағ дайда немесе шипажайлық -курорттық емдеуде болғ анда, бірлестікте орны сақ талады.

Оқ ушылардың қ ызметтері бірдей жастағ ы жә не қ ызығ ушылық тары бойынша ә ртү рлі бірлестіктерде (оқ у тобы, клуб, студия, ансамбль, театр жә не т.б.) іске асырылады. Бірлестіктің жұ мысына тізімдік қ ұ рамына кірмесе де, педагогпен келісіп, ата-аналарғ а да қ атысуғ а болады.

Ә рбір білім алушы бір уақ ытта болатын ә ртү рлі бағ ыттағ ы бірлестіктерде оқ уғ а, сонымен қ атар оқ ытудың бағ ытын ө згертуге қ ұ қ ығ ы бар.

Балаларғ а қ осымша білім беру бірлестіктеріндегі білім беру ү дерісінің мазмұ ны

Қ осымша білім беру жү йесінде кө ркем-эстетикалық, экология-биологиялық, тарихи-ө лкетану, ә леуметтік-педагогикалық, дене шынық тыру – сауық тыру жә не т.б. бағ ыттардағ ы балаларғ а қ осымша білім беру бағ дарламаларына сә йкес іске асырылады.

Бірлестіктерде сабақ тарды бір тақ ырыптық немесе кешенді (біріктірілген) бағ дарламалар бойынша ө ткізуге болады.

Кешенді білім бағ дарламаларын іске асыру ү шін 2 немесе одан кө п педагогті тартуғ а болады, оқ у жү ктемесі қ осымша білім беру бағ дарламасында кө рсетіледі.

Педагог бағ дарламаның Тү сінік хатында кө рсетілген білім беру міндеттерін, психологиялық -педагогикалық мақ саттылығ ын, санитарлық -гигиеналық нормаларды айқ ындайтын қ осымша білім беру бағ дарламасының мазмұ ны, оны іске асыру, ә дісі мен формасы, бірлестіктің санын жә не жас ерекшеліктерінің қ ұ рамын ө зі анық тайды.

Педагог қ ызметкерлер ө здері дайындағ ан білім бағ дарламаларын пайдалануғ а немесе мектеп директоры бекіткен балаларғ а қ осымша білім беру ұ йымдарының бағ дарламаларын қ олдануына болады.

Балаларғ а қ осымша білім беру жү йесінде ұ йымдастырылғ ан білім беру ү дерісі келесі талаптарғ а сә йкес болу керек:

– дамытушылық сипаттың болуы, яғ ни балалардың табиғ и қ абілеттері мен қ ызығ ушылық тарын дамытуғ а бағ ытталғ ан (білім беру ү дерісінде білім алушылардың білім, білік, дағ дыларының дең гейі ө зіндік мақ саты, балалардың тұ лғ алық кө п қ ырлы дамуы мен қ абілеттеріне сә йкес жетістіктері);

– формалары бойынша ә ртү рлі болуы (топтық жә не жеке, теориялық жә не практикалық, орындаушылық жә не шығ армашылық сабақ тар), сонымен қ атар мазмұ ны бойынша (балалардың жалпы жә не арнайы қ абілеттерін дамытуғ а жағ дай жасайды);

– қ осымша білім беру бағ дарламаларының алуан тү рлілігі — жобалық, модификацияланғ ан, авторлық бағ дарламаларына негізделуі; олардың барлығ ы білім алушының дене жә не психикалық денсаулығ ына зиян келтірмеуі ү шін білім беру ү дерісіне енгізбестен бұ рын ә дістемелік немесе педагогикалық кең есте қ арастырылуы;

– балаларды оқ ытудың дамыту ә дістеріне негізделуі; қ осымша білім беру педагогіне пә ндік салада сабақ беретін білімі жеткіліксіз: балаларғ а қ осымша білім беруден оқ ытудың дамыту жү йесіне ауысуы ә р оқ ытушыдан ө з жұ мысында психологиялық жә не дидактикалық принциптерді жә не балалардың қ абілеттерін дамыту ә дістерін, олардың жеке басының ө суіне ептілігін пайдалануды талап етеді;

– ә ртү рлі қ ызығ ушылық тары мен проблемалары бар балаларғ а жү регіне жақ ын іспен айналысу ү шін балалардың мү дделері мен уә ждемелерінің диагностикасын пайдалану.