Тапсырма.

Мә тіннен негізгі ойды білдіретін сө йлемді табың ыз

Дү ние жү зінде белгілі бір табиғ и ресурссыз ел жоқ. Олар аз болғ ан, ал кейбір елдерде мү лдем болмағ ан жағ дайда бұ л мемлекет кедейлікке душар болады деуге келмейді. ө йткені қ ай елдің болсын ұ лттық байлығ ы оның материалдық игілікктері мен табиғ и ресурстары қ орларының жиынтығ ымен ғ ана ө лшенбейді, бұ ғ ан қ оса ә р елдің адамдары, олардың тә жірибесі мен ең бекқ орлығ ы, білімдері мен шеберліктерінің пайдаланылу дә режесі де ұ лттық байлық ты қ ұ райды.

Мысалы, экономикада ү здік жетістіктерге жеткен Жапонияның ассортимент жағ ынан болсын, мө лшер жағ ынан болсын минералдық ресурстары ө те-мө те шектеулі. Онда кү кірт пен пириттердің ғ ана мол қ орлары бар, ал мұ най, табиғ и газ, темір рудасы, сирек металдар рудалары, фосфориттер, калий тұ здары жә не т.б. ө те-мө те жетіспейді. Жапонияғ а қ арағ анда минерал шикізат ресурстары орасан мол болғ анымен, ә леуметтік-экономикалық дамудағ ы жетістіктері мардымсыз кө птеген мысалғ а келтіруге болады.Табиғ и байлық тардың планета бойынша ә ркелкі орналасуы, бір жағ ынан, халық аралық ең бек бө лінісі процесі мен халық аралық экономикалық байланыстардың дамуына себепші болса, екінші жағ ынан, кейбір табиғ и ресурстары жоқ елдерді белгілі бір экономикалық қ иыншылық тарғ а ұ шыратады.Табиғ атты пайдалану процесінде табиғ и ресурстарды ғ ылыми негізде шаруашылық тұ рғ ысынан бағ алаудың маң ызды мә ні бар. Оның қ ұ рамдас элементтері табиғ и ресурстарды барлау, анық тап ашу, инвентарьлау, сондай-ақ мө лшері мен сапасы тұ рғ ысынан бағ алау болып табылады. Ә лемнің кемел дамығ ан елдерінде мұ ндай ресурстар ендігі жан-жақ ты бағ аланғ ан, ал дамуы баяу елдерде бұ лай бағ алау ә лі жү ргізілмеген. Ал анығ ында табиғ и байлық тарды мұ қ ият есепке алмайынша, ө міріміздің барлық салаларында олардың тұ тынылуын бақ ылаудың мінсіз қ алыптасқ ан жү йесі болмайынша жә не бұ л ресурстарды барынша ү немдемейінше адамзат осылай «мә ң гілік» ө ркендей береді деп ү міттенуге болмайды.Сонымен, адамзат қ оғ амы дамуының барлық кезең дерінде табиғ и ресурстар оның ә леуметтік-экономикалық прогресінің маң ызды алғ ы шарты болды. Алайда олардың сан алуан экономикалық ресурстарғ а айналуы тү птеп келгенде адамғ а, оның ыждағ аты мен талантына байланысты.

Аудиториялық сабақ: Ө нер. Мезгіл мә нді сө йлем.

«Ө нер – таусылмас азық, жоғ алмас байлық»

(халық даналығ ы)

Қ азіргі заманғ ы сә ндік ө нер

Қ азақ халқ ының аса қ ұ нды сә ндік, кө ркемдік мұ ралары- дарынды шеберлер жасағ ан кө ркемө нер шығ армалары. Олар халық ө нерін одан ә рі оқ ып ү йренуге қ ажетті материал ретінде де, сә ндік ө нерді қ азіргі заман талабына сай дамыту ү шін де кең інен пайдаланылады.

Халық тың қ олданбалы ө нерінен ү йренеріміз кө п, ол ә мбепан. Оны бұ л қ асиетті қ азақ ө нерімен таныс емес шетелдіктер де тү сініп бағ алайды.Қ азіргі кезге дейін сақ талып келген, басқ а халық тар да пайдаланғ ан ескі де негізгі техника- апликация бү гінде кең інен пайдаланылады.

Қ азақ халық ө нерінде ө рнекті фигураларды киізден, матадан, теріден ойып алатын болғ ан. Ал қ азіргі кезде бұ л ө нер коллаж жұ мыстарында пайдаланылады.

Ұ лттық ө нер оның ішінде ұ лттық ою-ө рнектер қ азіргі таң да эстетикалық тә рбие мен кө ркем білім беруде мектептерде кең інен пайдаланып жү р.
Бұ л қ асиетті қ азақ ө нерімен таныс емес шетелдіктер де бір қ арағ анда тү сініп, бағ алайды. Қ азақ тың халық тық қ олө нерінде ә рбір қ азақ қ ызы, ә йелі ө зінің тұ рғ ан ү йін безендіре білген. Олардың шебер де қ амқ ор қ олынан киіз басу, кілем тоқ у, қ ұ рақ кө рпе-тө сек, қ оржын мен ыдыс-аяқ қ аптары, қ ұ рақ жастық тар жә не тағ ы басқ а жасау келеді.

Сә ндік қ олданбалы ө нер заттары кө біне ұ лттық сызбалармен кө зге тү седі. Осы арқ ылы біз халқ ымыздың ерекшелігін кө ре аламыз. Сә ндік қ олданбалы ө нерді ә зірлеу ү шін мынандай материалдарды қ олданады: ағ аш, сү йек, тас, ә йнек, табиғ и немесе жасанды заттар. Кейбір материалдар ө ндеуді талап етеді. Мысалы: алтын мен кү міспен қ аптау, ағ ашты лакпен бояу, т.б. жұ мыстар. Сә ндік қ олданбалы ө нер кескіндеме мен мү сіндеу ө нерімен тығ ыз байланысты. Осының барлығ ын ою-ө рнекпен безендіреді.

Мә тінмен жұ мыс

1.Мә тінді мә нерлеп, тү сініп оқ ың ыз

2.Мә тіннің мазмұ нына қ арай бө лімге бө ліп, ә рқ айсысына тақ ырып қ ойың ыз.

Тапсырмалар:

1. Сө здер мен сө з тіркестерін оқ ыныз, есте сақ таң ыз, аударың ыз

2. Сө здер мен сө з тіркестерін қ атыстыра отырып сө йлем қ ұ рың ыз

Қ ұ нды, сә ндік, мұ ра, дарын, қ ажетті, ретінде, заман талабы, дамыту, сай, кенінен, пайдалану, қ олданбалы ө нер, ә мбепан, қ асиетті, таныс емес, шетелдіктер, бағ алау, ескі, негізгі, бү гінде, ө рнек, киіз, мата, тері, ойып алу.

3.«мұ ра», «ә мбебап», «ө рнек», сө здерімен бірнеше сө з тіркестерін қ ұ растырың ыз.

4.Қ ұ растырғ ан сө з сө з тіркестерің ізбен сө йлем қ ұ растырың ыз.

5. Лексикалық тапсырма.

1. Тө мендегі сө здердің синонимін табың ыз: қ ұ нды, бү гінде, жұ мыс, шағ армалар.

2. Тө мендегі сө здердің антонимін табың ыз: қ ұ нды, қ азіргі, кең, ескі.

Грамматика Назар аударың ыз

6.Грамматикалық тапсырма.

1. Мә тіннен мезгіл мә нді сө йлемдерді теріп жазың ыз.

2. Мезгіл мә нді сө йлемнің тү рлерін анық таң ыз.

Тапсырмалар:

1.Кө п нү ктенің орнына тиісті жұ рнақ тарды қ ойың ыз.

1.қ анда, -кенде, - ғ анда, -генде

1. Ол ө зіне сенбе................... қ орқ ады..

2. Ол бар................., Ә сем жоқ еді.

4. Балам де..........., сө з бар ма?

5. Мына кө лік жү р......... де, қ атты жү реді екен.

2. Диалогты мезгіл мә нді сө йлемді пайдалана отырып жалғ астырың ыз.

- Кә милә, Астанағ а келгең ізге кө п болды ма?

- Екі аптадай ғ ана болды.

- Дегенмен, Астананы аралап кө рген боларсыз?

- Кө рдім, Астана шынында да ә сем қ ала екен, ә сіресе, Есілдің жағ алауында

серуендеу мағ ан қ атты ұ нады.

- Иә, Алматыда Алатау болғ анымен, бірақ Есіл жоқ қ ой.

- Дұ рыс айтасыз, Алматыда туылып, Алматыда ө скенімізбен, Астана да ө з

қ аламыз ғ ой.

-...........................................................................................................................................

-...........................................................................................................................................

-...........................................................................................................................................

-............................................................................................................................................

3.Сұ рақ тарғ а мезгіл мә нді сө йлеммен жауап берің із.

1. Сіз мұ ражайда қ анша уақ ыт боласыз?

____________________________________________________________

2. Кітап қ ызық па екен?

____________________________________________________________

3. Сурет кө рмесіне кімдер қ атыспады?

____________________________________________________________

4. Неге келмедің із?

____________________________________________________________

5. Бұ л ә ң гімені кім айтты?

____________________________________________________________

4.Сурет бойынша мезгіл мә нді етіп сө йлем қ ұ рың ыз.

6. Ойды жалғ астырың ыз. Ою-ө рнек, кесте десе, ойымызғ а ең бірінші оралатыны – тү скиіз. Бірақ қ азіргі заманауи интерьерде тү скиіздің орнын басқ а да бейнелеу ө нерінің туындылары басып жатыр. Алайда бұ л ою-ө рнектің кө неріп, кестелеу ө нерінің артта қ алғ анын білдірмесе керек. Зейнелхан Мұ хамеджанұ лының қ азақ халқ ының дә стү рлі кестелеу ө нерімен айналысқ анына 30 жылдан астам уақ ыт болғ ан. Ол ер адам ү шін біз ұ стап кесте ү йренудің оң ай болмағ анын айтады.Ол кестеден картина жасайды.

Аудиториялық сабақ: Ө нер шеберлері. Мезгіл мә нді сө йлемнің ү стеу арқ ылы жасалуы

«Адам мен Ғ алам-менің ой ізденістерімнің ә лемі мен кең істігі, мұ ң ым мен ү мітім. Жер бетіндегі Бақ ыт пен Болашақ қ а деген сенім рухына бө ленген ойлар кө рінісі. Менің картиналарым адамның жарқ ын мақ сат-мү ддесі мен оның жан дү ниесінің ә семдігіне бағ ышталғ ан».

Қ анафия Темір-Болатұ лы Телжанов

Кескіндеме ө нерінің шебері Қ.Тельжанов

Қ анафия Темір-Болатұ лы Телжанов Омбыда 1927 жылы 1 мамырда Кө кшетау облысындағ ы Телжан ауылының беделді руына жататын отбасында дү ниеге келген.

Қ азақ стан бейнелеу ө нері дамуы тарихында жаң а бір кезең ашты.

Қ анапия Телжанов 1953 жылы Ленинградтың Репин атындағ ы живопись, мү сін жә не сә улет ө нері институтын бітірген. Ол- композициялық ойлау мен этюд қ ұ растыру бойынша шебер суретші.

1954 жылы салынғ ан «Жамал» атты шығ армасы ең таң даулы шығ армаларының бірі болып табылады. Суретте жас қ азақ қ ызының сымбатты дене бітімі ө те ә серлі берілген. Кө к майса ү стінде ойғ а шомғ ан қ ыз бала суреті. Алыстан жайылып жү рген мал кө рінеді. Сол жақ та – киіз ү йдің жанында демалып отырғ ан қ ойшылар. Қ ыздың алдында тамақ пісіп жатқ ан қ азан. Осындай тамаша кө рініс бейнеленген. Суреттен жастық арман тақ ырыбы анық кө рінеді. Бұ л шығ арманың ұ лттық ө зіндік бейнесін суретші нә зік, жең іл колоритпен композицияның нақ тылығ ы, тү сініктілігі арқ ылы берген..

1967 жылы Монреалда Қ азақ станғ а арналғ ан кү ндерде осы картина кө рменің тө рінде тұ рды. Сол жылы шығ арманы Третьяков галереясы сатып алды.

Жиырма жылдан астам уақ ыт бойы Қ анафия Телжанов КСРО суретшілер қ оғ амына мү ше болды, бірнеше мә рте Жоғ арғ ы Кең ес депутаты болды.

М.Б. Греков атындағ ы кү міс медаль иегері, «Қ ұ рмет белгісі» ордені, Ең бек қ ызыл Ту ордені жә не «Отан» орденін кеудесіне тақ ты. Бү гінгі кү нде Қ анафия Телжанов Т. Жү ргенов атындағ ы Қ азақ ұ лттық ө нер академиясының жетекшісі.

Мә тінмен жұ мыс

1.Мә тінді мә нерлеп, тү сініп оқ ың ыз

2.Мә тіннің мазмұ нына қ арай бө лімге бө ліп, ә рқ айсысына тақ ырып қ ойынң ыз.

Тапсырмалар:

1 .Сө здер мен сө з тіркестерін оқ ыныз, есте сақ таң ыз, аударың ыз

2. Сө здер мен сө з тіркестерін қ атыстыра отырып сө йлем қ ұ рың ыз

Беделді руына жататын, мү сін, сә улет, ой, ойлау, қ ұ растыру, таң даулы, болып табылады, сымбат, дене бітімі, ә сер, ә серлі, кө к майса, сол жақ, оң жақ, арман, анық, жастық, композициялық ойлау, этюд қ ұ растыру, таң даулы шығ армалары, жастық арман тақ ырыбы, тамақ пісіп жатқ ан қ азан, тамаша кө рініс, ұ лттық ө зіндік бейнесі, нә зік, жең іл колорит, композицияның нақ тылығ ы, суретшілер қ оғ амы.

3.Лексикалық тапсырма.

1. Тө мендегі сө здердің синонимін табың ыз:

Бітірген, бейнелеу, жанында, тамаша, отбасы, кө к майса, ойғ а шомғ ан қ ыз.

2. Тө мендегі сө здердің антонимін табың ыз:

Бітірген, алыс, сол жақ, демалу, алдында, жең іл

3. Тө мендегі сө з тіркестерінің мағ ынасын ашың ыз. Кө к майса ү стінде ойғ а шомғ ан қ ыз бала, қ азақ қ ызының сымбатты дене бітімі

4.Мә тін бойынша сұ рақ тар қ ұ растырың ыз.

5.Мә тінді ә ң гімелең із.

Грамматика Назар аударың ыз

Мезгіл мә нді сө йлемнің ү стеу арқ ылы жасалуы

Тапсырмалар:

1.Мә тіннің екінші мағ ыналық бө лігіндегі мезгіл мә нді сө йлемнің ү стеу арқ ылы жасалуын тауып, олардың астын сызың ыздар.

2 .Суретпен жұ мыс. Суретке қ арап сө йлем қ ұ растырың ыз.

3. Тө мендегі картинаның авторы кім? Суретте не бейнеленген? Сө здік қ ұ растырың ыз. Сө здер мен сө з тіркестерін пайдаланып, ә ң гімелең із.

4. Қ азақ тіліне аударың ыз.