Сүйек сыну туралы түсінік және олардың белгілері. Сыну түрлері, олардың асқынуы. Травмалық шок, профилактика

Мақ саты: Cү йектің сынуы, жарақ аттан уыттану, соғ ып алу кезіндегі алғ ашқ ы медициналық кө мек. Сү йектің сынуы туралы тү сінік жә не олардың белгілері. Шоктың пайда болу себептері жө не оның ауырлық кезең дері

Сү йек тұ тастығ ының бұ зылуы — сыну деп аталады. Бұ л механикалық кү ш ә серінен болып, жұ мсақ тіндердің зақ ымдануымен сипатталады. Сынық тың жабық жә не ашық тү рлері бар. Ашық сынық тарда сынғ ан жерде жара болады. Бұ л ө те қ ауіпті, ө йткені жарағ а инфекция тү су қ атері жоғ ары. Егер сынық екі жарық шақ ты болса, онда ол:

· Жабық (терінің закымдануынсыз);

· толық (сү йектің бү кіл тұ тастығ ының бө лігі бұ зылуы), толық емес (сү йек шыбығ ының белгілі бір бө лігі бұ зылуы)
болып бө лінеді.

Закымданғ ан сү йектің ө зінде едә уір ө згерістер болуымен бірге, оның айналасындағ ы жұ мсақ тіндер де (тері, бұ лшық ет, буын жү йке) ө згеріске ұ шырауы мү мкін.

Сынық белгілері:

· сынғ ан жердің катты ауруы (шұ ғ ыл, сол жердің ауруы), аяқ -кол функцияларының бұ зылуы — толық сыну кезінде анық, ал толы емес сыну кезінде жә не шаншылғ ан немесе аяқ -қ ол сү йегінің бірі сынуы кезінде онша білінбейді;

· аяқ -қ ол сү йектерінің қ ысқ аруы (тексеру немесе ө лшеу кезінде), аяқ -қ ол сү йектері формасының ө згеруі (деформация-майысу);

· зақ ымданғ ан жердегі қ алыпсыз козғ алыстың болуы (сипалап кө ру кезінде), кейде сық ырлау немесе сү йек сық ырлауы (сынық тардың қ ажалуы — қ олмен сезуге немесе естуге болады), кейде дене қ ызуының кө терілуі (алғ ашқ ы кү ндері —38°С-қ а дейін);

· бас сү йегі, қ абырғ а, омыртқ а мен жамбас сү йектері сынғ ан кезде бас пен омыртқ а кемігі, ө кпе, қ уық, тік ішек жә не басқ аларының закымдану белгілері айқ ындалады.

Сынық тү рлері мен олардың асқ ынулары

Толық сынық тү рлері:

· кө лденең сыну сызығ ы — сү йек ұ зындығ ына кө лденең келеді (тү тікті сү йектерде, қ ысқ а сү йектерде — білек, балтыр, табан сү йектері, тізе тобығ ы, ө кше сү йегі жә не т.б.);

· қ иғ аш сыну сызығ ы — сү йек ұ зындығ ына кө лденең (аяқ -колдың ұ зын сү йектерінде жиі кездеседі);

· бойлық сыну сызығ ы — сү йек ұ зындығ ына параллель (кө біне саусақ сү йектерінде немесе аяқ -қ ол ұ зын сү йектерінің буын ұ штарында, бұ ранда тә різді сыну сызығ ы — бұ ранда тә різді сызық тү рінде (ұ зын сү йектердің бұ ралғ ан кезінде — кө бінесе аяқ, иық сү йектерінде);

· аралас сыну (сызық тарының бірнешеуі Т—тә різді, Ш—тә різді) сызығ ы.

· шаншылғ ан сү йек сынығ ы — басқ а сү йекке еніп (" шаншылып") кетеді.

Сү йек тұ тастығ ының бұ зылуы саны бойынша жекеленген жә не кө птеген, жарық шақ ты болады (сү йектің ү ш жә не одан да кө п сынуы, кө бінесе ок тиген жараларда).

Сыну кезінде сү йек сынық тарының орны ауысуы мү мкін (бұ лшық еттің жиырылуы сү йек сынығ ына жабысып тұ рғ ан) инфекцияның дамуы (жұ мсақ тіндердің ірің деуі, зақ ымданғ ан сү йекте ірің ді некротикалық процестің дамуы —оқ тиген жара остеомиелиті).

Балаларда ерекше сынық тар жиі байқ алады — мертігулер сү йек дө ң есі бетіндегі сынық, сү йек асты-ү сті аз жылжуы, эпифизиолиздер, сү йек ұ штарындағ ы сү йектенбеген эпифизарлы шеміршек аумағ ындағ ы сынық.

Сынық кезінде зардап шегушіні толық тыныш қ алыпқ а келтіру керек. Бұ л шоктың пайда болу себептерін азайтады, жұ мсақ тіндер мен тамырлардың сү йек сынық тарымен зақ ымдануының алдын алу кажет. Егер сынық тар ашық болса, онда алдымен қ ан кетуді тоқ татып, жарағ а таң ғ ыш салады. Киім мен аяқ киім шешіледі немесе тігісінен сө гіледі. Жарақ аттық уыттану туралы тү сінік (жұ мсақ тіндердің ұ зақ уақ ыт бойы шаншылып қ алу синдромы) жә не оның белгілері

Жұ мсақ тіндер кө бінесе (аяқ -қ олдың) киратылғ ан ғ имараттар, кұ рылыстар, шахталардағ ы опырылғ ан тау жыныстарының сынық тарымен шаншылып калуы мү мкін.

Шоктың пайда болу себептері жә не оның ауырлық кезең дері

Шок—ағ заның жарақ атқ а жауап ретіндегі кү рделі реакциясы. Ол ауырсыну жө не рефлекторлык тітіркендіргіштер салдарынан туындайды. Шок кезінде орталық нерв жү йесінін жұ мысы тежеледі, жү рек-қ ан айналым жә не тыныс алу жү йесінің қ ызметі бұ зылады, артерия қ ысымы кү рт тө мендейді жә не зардап шегушінің жалпы жағ дайы ауыр болады. Шок себептері ә р алуан. Шок, кө бінесе, жұ мсақ тіндердің ауқ ымды мылжалануы, кеуде жә не кеуде қ уысы мү шелерінің немесе ірі нерв тармақ тарының зақ ымдануы, сү йектерінің жарық шақ танып сынуы, уатылуы, аяқ -қ олдың жұ лынып кетуі, сонымен бірге ауқ ымды кү ю, аралас зақ ымдану жә не т.б. болғ ан жарақ аттар кезінде байкалады. Оның себептері: салқ ындау, едә уір кө лемде қ ан кету, сә уле ауруы, ашыну, шө лдеу, титық тау, зардап шегушіні селкілдегіш кө лікпен тасу, зақ ымдау орнын, (мысалы, сынық ты) нашар орау, жү йке бұ зылуы болуы мү мкін.

Шоктың 2 фазасы (кезең і) болады. Бірінші кезең (фаза) — козу: зақ ымданушы мазасызданып, ың ырсиды, кө п аунақ шып, қ озғ алады, тамыры қ арқ ынды соғ ады. Бұ л фаза (кезең) ө те қ ысқ а уакытқ а созылып, екінші фазағ а ауысады — самарқ аулык, бозару, суық тер басады, тыныс алуы тарылып, артериялық қ ан қ ысымы тө мендейді, мелшиіп қ алу жағ дайы туады. Зардап шегуші есінен танбауы да мү мкін, бірақ еш нә рсеге назар аудармайды немесе реакциясы ө те ә лсіз болады.

Жарақ аттық шок белгілері:

· қ оршағ ан ортағ а қ арым-қ атынасы мү лде самарқ ау (есінен айырылмайды);

· терінің жамылғ ыш қ абаттарының бозару, қ арашық тың ү лкейіп, кө здің шү дірейіп кетуі, ә лсіз жә не жиі, кейде қ ылдай тамыр соғ ысы;

· тыныс алудың тарылуы, жиілеуі, кейде дұ рыс
болмауы, дене температурасының (32—30°С-қ а дейін) жә не
артериялық қ ан қ ысымының тө мендеуі, аурудың бет-ә лпетінің қ озғ алыссыз қ алуы, кейде
шө лдеу, қ ұ су немесе жү рек айну белгілерінің болуы.

Шок қ ұ былысының даму мерзіміне сә йкес оның алғ ашқ ы немесе ерте (жарақ аттан соң бірден) жә не екінші немесе кеш (2—6 сағ аттан кейін) шок деген тү рлері болады. Шок формалары: " таза" (ауыратын) жә не аскынғ ан (қ ан кететін, сә уле ауруымен бірге) болады. Алғ ашқ ы шоктың ө туін екі фазағ а бө луге болады: қ озу (кысқ а мерзімді жә не тұ рақ сыз) жә не сезімсіз (организмнің бү кіл ө мір сү ру ә рекетінің қ ажу белгілері).

Жарақ аттық шок ауырлығ ына қ арай тө ртке бө лінеді:

· жең іл — аурудың жалпы жағ дайы қ анағ аттанарлық, бозарғ ан, тамыр соғ ысы минутына—90—110. Жоғ арғ ы артериялық қ ысымы 90—100 мм сынап бағ анасы;

· орта — аурудың жалпы кү йі ауыр, бозарғ ан, кейде
мазасызданады, теріні суық тер басады, тамыр соғ ысы
минутына —110—130 рет. Артериялық қ ысымы 70—85 мм
сынап бағ анасы;

· ауыр — аурудың жалпы жағ дайы ө те ауыр, тамыр
соғ ысы минутына — 130—160 рет, санауғ а қ иын, кейде ә лсіз,
сезілмейді. Артериялық қ ысымы 60—70 мм сынап бағ анасы
жә не одан тө мен;

· ақ тық немесе жанталасу жағ дайы — естен танады, тамыр соғ ысы ө те ә лсіз, тіпті санауғ а келмейді. Артериялық қ ысымы тө мен тү се береді (50 мм сынап бағ анасынан тө мен немесе анық талмайды), тыныс алуы ү стіртін жә не жиілей тү седі. Мұ ндай кү йде кө біне ө луге душар етеді.