Апаттар кезіндегі ӘКУЗ зақымдану масштабтары

Мақ саты: Апаттар кезіндегі Ә КУЗ зақ ымдану масштабтарымен танысу.

Химиялық зақ ымдау ошағ ы - Қ Ә УЗ-дің зақ ымдағ ыш ә сері таралатын шектегі алаң. Аварияның ық тимал салдарының кө лемі белгілі бір дең гейде химиялық қ ауіпті объктілердің ү лгісіне, Қ Ә УЗ тү ріне, оның ерек-шелігіне, санына жә не сақ тау жағ дайына, аварияның, ауа райы жағ дайының жә не басқ ада факторлардың сипатына байланысты. Химиялық қ ауіпті объектілердегі басты зақ ымдағ ыш факторы аумағ ы ондағ ан шақ ырымдарғ а дейін созылатын аймақ тың химиялық зақ ымдануы болып табылады.
Химиялық қ ауіпті объектілердегі авариялардың қ айталама факторы ретінде жарылыстар мен ө рттер болуы мү мкін.

Улағ ыш заттар (УЗ) химиялық қ арудың негізін қ ү райды. Химиялық қ арудың ә серінен адамдар мен малдардың жаппай зақ ымдануы болғ ан аумақ химиялық зақ ымдану ошағ ы деп аталады.

УЗ зақ ымдау ә серінің белгілі ерекшеліктері бар. Олар қ ысқ а мерзімде адамдар мен малдарды жаппай зақ ымдандыруы мү мкін. УЗ тек аумақ ты ғ ана емес, сондай-ақ жер ү стіндегі ауа қ абатын да зақ ымдайды. Бу (газ) тә різдес кү йде, тү ман тү рінде УЗ ғ имараттарғ а, қ ымталмағ ан қ орғ аныс панаханаларына еніп, адамдарды зақ ымдайды. УЗ зақ ымдағ ыш ә серін бірнеше сағ ат, тә улік, апта бойында сақ тайды.

УЗ тыныс алу органдары арқ ылы, тері ұ лпалары мен кілегейлі қ абық тар арқ ылы, сондай-ақ УЗ-мен зақ ымданғ ан тамақ пен су арқ ылы асқ азан-ішек жолдарымен организмге ө ткен кезде адамдарды зақ ымдайды.
Осы заманғ ы УЗ организмге тек терінің зақ ымдалғ ан бө ліктері арқ ылы ғ ана емес, сондай-ақ киім арқ ылы да зақ ымдауғ а қ абілетті. Зақ ымдау ә серінің ө ткірлігі, уланудың жылдам жә не ауырлануы организмге тү скен УЗ-ның улағ ыш қ асиеттері мө н санына, УЗ-ның тү су жолдарына, оны қ олдану ә дістері мен қ ұ ралдарына, метеорологиялық жағ дайларғ а, сондай-ақ организмнің жә й-кү йіне байланысты.

Зілзала, ө ндірістік авариялар болғ ан уақ ытта, осы заманғ ы зақ ымдау қ ү ралдары қ олданылғ ан кезде химиялық зақ ымдау ошақ тары қ атты ә сер ететін улы заттардың (УЗ) ыдыстарының қ ирауы нә тижесінде пайда болуы мү мкін.

Улағ ыш заттардың жіктелуі. Барлық УЗ организмге улылық ә серінің сипаты бойынша мынадай топтарғ а бө лінеді:

· жү йкені жансыздандыратын УЗ - фосфорорганикалық заттар
(ФОЗ) тобы - зарин, зоман, V - газдар;

· жалпы улағ ыш ә сері бар УЗ - кө гілдір қ ышқ ылы, хлорциан;

· терінің қ ү рысуына ә сер ететін УЗ - иприт, люизит;

· тұ ншық тырғ ыштық ә сердегі УЗ - фосген, дифосген;

· кө здің жасын ағ ызатын жә не тітіргендігіштік ә сері бар УЗ - хлорпикрин, хлорацетофенон, адамсит СЗ (си-эс);

· психохимиялық ә сер ететін УЗ - ДЛК жә не В2 (би-зет) лизергин қ ышқ ылының диэтиламиді;

· Улылық ә серін анық тау уақ ытына байланысты жылдам ә сер ететін УЗ (зарин, зоман, V -газдар, кө гілдір қ ышқ ылы) жә не баяу ә сер ететін УЗ болып бө лінеді (иприт, фосген).

УЗ улылық жіктелісі бойынша былай бө лінеді:

· ө лімге ұ шырататын - (зарин, зоман, V - газдар, кө гілдір
қ ышқ ылы, иприт, люизит, фосген);

· уақ ытша есті тандыратын - ДЛК, В2;

· тітіркендіретін - хлорпикрин, хлорацетофенон, адамсит СЗ.

УЗ тө зімділігі бойынша тө зімді жә не тө зімді емес болып бө лінеді. Тө зімді УЗ-ғ а иприт, заман, V - газдар жатады, олар жерді бірнеше сағ аттан бастап бірнеше тә уліктерге дейін, кейде тіпті айлар бойы зақ ымдайды. Тө зімді емес УЗ-ғ а зақ ымдағ ыш ә сері бірнеше минуттан бір сағ аттқ а дейін созылатын заттар жатады (кө гілдір қ ышқ ылы, фосген).