Тақырыбы: Экология – табиғатты қорғау мен ұтымды пайдаланудың теориялық негізі. Экология бөлімдері.

Дә ріс кОМПЛЕКСТЕРІ

Қ айта ө ң делді: б.ғ.к., ағ а оқ ытушы. Молдақ арызова А.Ж.

оқ ытушы Айтжанова Г.М.

Алматы, 2015 ж.

Кафедра мә жілісінде талқ ыланып бекітілді

Хаттама №_____ ______________ 2015 ж.

Кафедра мең герушісі, профессор Кенесариев У.И.

Тақ ырыбы: Экология – табиғ атты қ орғ ау мен ұ тымды пайдаланудың теориялық негізі. Экология бө лімдері.

2. Мақ саты: экологияның ғ ылым ретінде қ алыптасуы, оның қ ұ рылымы, міндеттері мен негізгі заң дылық тары, тірі ағ заларғ а жағ ымсыз ә сер ететін экологиялық факторлар туралы білімдерін қ алыптастыру.

3. Дә рiс тезистерi: Экология, негізгі тү сініктер. Қ азіргі таң да экология сабағ ына алуан тү рлі тү сінік бар, ең жиі қ олданылатыны: экология – бұ л тірі ағ залар мен олардың тірішлік ету ортасы арасындағ ы байланысты зерттейтін ғ ылым. " Экология" терминін (грек сө зі: ”oіkos” - ”ү й”, ”тіршілік ету ортасы”; ”logos” - ”ғ ылым”) 1866 жылы неміс биологы Эрнст Геккель ұ сынғ ан. Ол ө зінің «Ағ залардың жалпы морфологиясы» (1866 ж.) кітабында экологияны биологияның бір бө лімі – қ оршағ ан ортада ағ залардың тіршілік ету сапасы туралы ғ ылым деп атады.

Ол ө зінің «Организмдердің жалпы морфологиясы» (1866 ж.) атты кітабында, биология тарауларының бірін экология – организмдердің қ оршағ ан ортада ө мір сү ру жағ дайлары туралы ғ ылым деді. Ежелгі гректің “oikos” осы ғ ылымның атьауы қ ұ ралуы ғ ана емес, жә не адам игерген жә не тұ рақ тандырылғ ан табиғ атты белгілеу ү шін «ойкумена» («экумена») ұ ғ ымын қ ұ рағ ан. Адам космосты игеруімен «экумена» ұ ғ ымы жер шегінен ә рі асты, ал экология, ә зірше білім ретінде болмаса да, термин ретінде ә рбір адамның санасына кірді. Қ азіргі уақ ытта биология тарауларының бірі емес, онымен туыстығ ына география, саяси экономика, философия да, жә не жаратылыс жә не қ оғ амдық ғ ылымдардың барлық комплексі таласады. Оның ү стіне, қ азір экология ғ ылым ұ ғ ымының шегінен шығ ып, мемлекеттік жә не ә рбір адамның алаң дау мен қ амын ойлау затына айналды. Олай болса, экология барлығ ына қ атысты, ө йткені, егер экологиялық кү йреу экологиялық апатқ а дейін дамыса, ол ешкімді де аямайды.

Қ азiргi кездегi экология – бұ л ғ ылым, ө з ара қ арым қ атынасты оқ ытумен айналысады.

1971 ж. Б.Коммонердің қ алыптастырғ ан экологияның негізгі заң дары:

1. Барлығ ы барлығ ымен байланысты (табиғ аттағ ы қ ұ былыстар мен процесстердің байланысы).

2. Бә рі қ айда болса да бару қ ажет (кез келген табиғ и жү йе тек сол жердің қ оршағ ан ортасындағ ы энергетика мен ақ параттық мү мкіндіктерін пайдалана отырып қ ана дами алады).

3. Табиғ ат «жақ сы» біледі (табиғ аттың механизмдері мен функциялары туралы нақ ты дә лелді ақ паратты білмей отырып, оны жақ сартамыз деп табиғ атқ а зардабымызды тигізуіміз мү мкін).

4. Еш нә рсе тегін берілмейді (адамның ең бек барысында алынғ ан заттың барлығ ының орны толтырылу қ ажет).

Ортаның экологиялық факторлары. “Экологиялық фактор” дегеніміз тірі организмдерге тікелей немесе жанама тү рде ә сер ететін ортаның кез келген элементі.. Организмдер ү шін экологиялық факторлардың тү рлі мө лшері, не дең гейі тү рліше ә сер етеді. Экологиялық факторлардың ә сер ету сипаты жә не организмнің оғ ан жауап реакциясы фактор ә серінің интенсивтілігімен немесе оның мө лшерімен анық талады.

Кез келген организмнің тіршілігі ү шін қ олайлы не қ олайсыз болып саналатын факторлар ә серінің белгілі интервалы болады. Экологиядағ ы классикалық немесе ә деттегі классификация бойынша экологиялық факторлар абиотикалық, биотикалық жә не антропогенді болып бө лінеді.

Абиоттық факторлар – бұ л тірі емес табиғ аттың ә сері, тірі ағ заларғ а тікелей немесе жанама ә сер етуі (жарық, температура, радиация, қ ысым, ауа ылғ алдылығ ы, судың қ ұ рамы, жергілікті рельеф т.б.).

Биоттық факторлар – тірі ағ залардың бір біріне тура немесе жанама тү рде ә сер етуі. Кез келген ағ за ө зіне шынайы жағ дайда басқ а ағ залардың ә ртү рлі ә серін сезеді.

Антропогенді факторлар – адамның іс ә рекетінен пайда болатын фактор. Жиі қ олданылатын терминдердің бірі «антропогенді фактор». Адамның тіршілік барысына байланысты фактор. Соң ғ ы жылдары ә сер ету кү шіне байланысты антропогенді факторларды жеке дең гейлі фактор етіп қ арайды.

Қ азіргі экологияның қ ұ рылымы мен міндеттері. Экология – барлық тірі организмдердің тіршілік ету ортасын зерттейтін комплексті ғ ылым. Экологияның басты зерттеу нысаны - экожү йе, яғ ни, тірі ағ залар мен тіршілік ортасынан қ ұ ралғ ан біртұ тас табиғ и жиынтық. Сонымен бірге, оның қ ұ зыреттілік аумағ ына ағ залардың кейбір тү рлерін зерттеу (ағ залық дең гей), олардың популяциясы, яғ ни, бір тү рдің жиынтығ ы (тү рдің популяциялық дең гейі) жә не биосфера толығ ымен (биосфералық дең гей) кіреді.

4.Иллюстрациялы материалдар: мультимедийлік презентация.

5.Ә дебиет:

1. Экология: учеб. пособие/ C.А. Сергейчик. - Минск: Современная школа, 2010. -400 с.,

2. Экология в вопросах и ответах: учеб. пособие/ В.И. Коробкин, Л.В.Предельский: Феникс, 2009.-378с,

3. Учение об окружающей среде: учеб. пособие/ Г.К. Ерубаева: Алматы, казак универс 2011.-153с.

4. Экология и устойчивое развитие. учеб. пособие/ Колумбаева С.Ж., Бильдебаева Р.М., Шарипова М.А. Алматы, Қ азақ университеті, 2012 -133 с.

5. Экология: учеб. пособие/ В.И. Коробкин, Л.В.Предельский: Феникс, 2008.-315с, стр. 5-14.

6. Бигалиев А.Б., Халилов М.Ф., Шарипова М.А. Основы общей экологии Алматы, «Қ азақ университеті», 2007- 240с.

7. Кенесариев У.И., Жакашов Н.Ж. Экология и здоровье населения. Учебник для ВУЗов и колледжей. - Алматы, 2002 -260 с.

8. Хандогина Е.К., Герасимова Н.А., Хандогина А.В. Экологические основы природопользования, М., «Форум», 2007

9. Вернадский В.И. «Философские мысли натуралиста», М., «Наука», 1988

10. Вернадский В.И. «Живое вещество», М., «Наука». 1969

11. Доклады Министерства охраны окружающей среды РК «О состоянии природной среды РК» 2000-2007гг.

12. Колумбаева С.Ж., Бидельбаева Р.М. Общая экология. Алматы, «Қ азақ университеті», 2006-195с.

13. Общая экология: учеб. пособие/ Маулкен Акишовна Аскарова.- Алматы: Қ азақ ун-ті, 2004.- 184 с.

6.Қ орытынды сұ рақ тары (кері байланыс):

1. Экология, негізгі тү сініктер. Қ азіргі экология.

2. Экологиялық білім.

3. Б.Коммонердің қ алыптастырғ ан экологияның негізгі заң дары.

4. Ортаның экологиялық факторлары.