Тақырып: Философиядағы таным мәселесі.

Дү ниені танып-білудің мә ні. Ақ ыл-парасат, сана-сезім иесі ретінде адамның ең басты қ асиеттерінің бірі - ө зін қ оршағ ан ортаны танып-білуге деген ерекше ұ мтылыс. Адам айналасындағ ы ә леуметтік дү ниені, табиғ и ә лемді танып білу барысында олардың ішкі қ ұ пиясына ү ніледі, қ асиеттерін анық тайды, даму заң дылық тарын біледі, ө зінің орнын, басқ а адамдармен қ арым-қ атынасын белгілейді. Осы негізде ө зі белсенді іс-ә рекетке араласады, мү дделерін, сұ ранымдарын қ анағ аттандырады. Танымның субьектісі деп жеке адамдарды, таптар мен ә леуметтік топтарды, кең мағ ынада алғ анда, тұ тас тарихи нақ тылы қ оғ амды айтуғ а болады. Сондай-ақ, субьект ө з болмысын, ө зінің ішкі дү ниесін таным обьектісі ретінде қ арай алады. Табиғ атты, қ оғ амдық қ атынастарды таным обьектісі ретінде қ арастыру қ ажет. Олар субьектінің ө ндірістік, ә леуметтік жә не ғ ылыми қ ызметі арқ ылы таным обьектісіне айналады. Адамдардың осындай заттық -материалдық, нысаналы ө згертушілік қ ызметін практика деп атайды. Яғ ни, практика дегеніміз адамдардың табиғ атты жә не қ оғ амдық қ ұ былыстарды нысаналы тү рде ө згертуге бағ ытталғ ан қ оғ амдық жә не материалдық қ ызметі. Тү йсік негізгі екі топқ а: 1)сыртқ ы дү ниедегі заттар мен қ ұ былыстардың қ асиеттерін бейнелейтін тү йсіктерге (кө ру, есту, дә м, тері арқ ылы сезу тү йсіктеріне); 2)дене мү шелері қ озғ алысын жә не ішкі мү шелердің жайын бейнелейтін тү йсіктерге (тепе-тең дік, бұ лшық ет, организм арқ ылы тү йсіну) бө лінеді. Қ абылдау дегеніміз сезім мү шелеріне тікелей ә сер ететін сыртқ ы матералдық заттың тұ тас бейнесі. Елестету де қ абылдаулар сияқ ты нақ ты, кө рнекті бейнелер. Бірақ олардың қ абылдаулардан ү ш тү рлі айырмашылығ ы бар. Елес қ азіргі сә тте заттардың тікелей ә сері тимей тұ рғ ан кезде санада қ айтадан туатын бейнелер болғ андық тан, қ абылдауғ а қ арағ анда неғ ұ рлым бұ лдырлау келеді де, тиянақ сыз болады. Ойлау - адам миының ең жоғ ары қ ызметі, сыртқ ы дү ние заттарын, олардың маң ызды жақ тарын, байланыстары мен қ атынастарын аралық, дерексіз жә не жалпылама тү рде бейнелейтін қ ызмет. Ұ ғ ым дегеніміз логикалық ойлаудың аса маң ызды элементі. Бү кіл ойлау процесі ұ ғ ымдар туғ ызу, оларды жү йеге келтіру жә не пайдалану жолымен қ алыптасады.

Ақ иқ ат теориясы. Ақ иқ ат – танымның негізгі мақ саты. Сонымен, ақ иқ ат теориясы мынадай қ ағ идаларғ а сү йенеді: 1) ақ иқ ат-ә леуметтік процес; 2) обьективті ақ иқ атты мойындау – обсолютті ақ иқ атты мойындау деген сө з; 3) ақ иқ ат барлық жағ дайда нақ ты; 4) практика – ақ иқ аттың жалпы ө лшемі; 5) ақ иқ атты тану – қ айшылық ты, кү рделі диалектикалық процесс. Ғ ылыми танымның ә дістері мен тү рлері. Ғ ылыми танымның барлық ә дістерін шартты тү рде ү ш топқ а бө луге болады: 1) жалпылама диалектикалық ә діс. Ол болмыстың барлық жақ тарын зерттеуге жә не таным процесінің барлық кезең дерінде қ олданылады; 2) жалпы ғ ылыми ә дістер. Олар ғ ылымның барлық саласында пайдаланылғ анымен, таным процесінің барлық кезең інде қ олданыла бермейді; 3) жекеше ә дістер. Олар нақ ты қ ұ былыстарды бір ғ ылымның шеғ берінде зерттеуге қ олданылады. Ғ ылыми танымның эмпириялық дең гейінде кең қ олданылатын ең қ арапайым ә діс – бақ ылау деп аталады. Оның мә ні – зерттеу обьектісін белгілі бір мерзім аралығ ында нысаналы ұ йымдасқ ан тү рде жү йелі бақ ылай отырып, ондағ ы ө згерістерді жете қ адағ алау. Келесі ә діс – эксперимент – ғ ылыми тә жірибе деп аталады. Оның ерекшелігі – зерттеліп жатқ ан обьектіге адамның, зерттеушінің тікелей ә сер етіп, ондағ ы процестерге араласуы.

Ғ ылыми таным процесінде анализ (талдау, саралау) жә не синтез (қ иыстыру, біріктіру) ә дістері ү лкен рө л атқ арады. Зерттелуге тиіс обьектіні ойша тү рлі қ ұ рамдас бө ліктер мен жақ тарғ а қ арастыруды, сол негізде оның тү рлі қ асиеттерін, ішкі байланыстарын анық тау ә дісін анализ деп атайды. Бұ л синтез ә дісі арқ ылы іске асырылады. Анализ жә не синтез – адамның кү нделікті практикалық іс-ә рекеті негізінде дү ниеге келген ә дістер. Жекелеген тұ жырымдар негізінде жалпы қ орытынды жасауды индукция ә дісі деп атайды. Бұ ғ ан кереғ ар ә дісті, яғ ни нә тижеден кері қ арай жү ріп жеке-жеке тұ жырымғ а келуін дедукция дейді. Сонда абстракциялау дегеніміз зерттеуге жататын заттың, обьектінің маң ызды бір жағ ын, қ ырын ойша бө ліп алып қ арастыру. Ғ ылымғ а тә н негізгі тү сініктердің, категориялардың бә рі де осы абстракциялық ойлау ә дісінің нә тижесінде қ алыптасқ анын айта кеткен жө н. Гипотеза – ғ ылыми тұ рғ ыдан дә йектелген болжамғ а негізделген теория. Ә рине, кез келген болжам гипотеза бола алмайды. Бұ л ү шін, біріншіден, ол болжам ғ ылымның сол саласындағ ы осы уақ ытқ а дейін белгілі ғ ылыми жетістіктерге қ айшы келмей, керісінше, соларды ә рі қ арай ө ркендету керек; екіншіден, ол болжамның ық тималдығ ы тиянақ талғ ан болуғ а тиіс.