Тақырып: Ұлттық діндер және олардың түрлері.

1. Ү ндістандағ ы ұ лттық діндер – индуизм жә не сикхизм.

2. Қ ытайдағ ы ұ лттық діндер: конфуцийшылдық жә не даосизм.

3. Жапондардың ұ лттық діні - синтоизм

4. Еврейлердің ұ лттық діні – иудаизм.

Индуизм - қ азіргі Ү нді елінде кең таралып, брахманизм ілімі негізінде елдегі ә р тү рлі діни нанымдарды бір жү йеге біріктірген дін. Ол 4--5 ғ.ғ. қ ұ л иеленуші қ оғ амның ыдырап, феодалдық қ оғ амның дамуы тұ сында қ алыптасты. Ә детте «Индуизм» деген атауды пайдаланбайды. Олар ө з діндерін арьядхарма («арии заң дары») деп, сондай-ақ «санатана- дхарма» немесе жә й «санатана» деп те атайды. Индуизмде ү ш қ ұ дай бар: Брахма (жаратушы), Вишну (сақ таушы), Шива (бұ зушы, қ айта жаратушы). Брахма кө птеген ә р тү рлі бейнелерге ие, соның ішінде ә йел бейнесі Шакти де бар. Индуизмнің негізгі бағ ыттары: вишнуизм, шиваизм, шактизм. Бү кіл Ү нді елінде осы қ ұ дайларғ а арналғ ан мың дағ ан ү лкенді – кішілі храмдар салынғ ан.Осы бағ ыттар ү лкен қ ұ дайлар пантеонын қ ұ райды. Храмдардан басқ а қ асиетті кө птеген орындар, ө зендер бар. Ең қ асиетті ө зен «Ганг» болып есептеледі. Ү ндістанда тек қ ұ дайларғ а ғ ана емес, сиырдың, ө гіздің, маймылдың, жыланның мү сіндеріне де табынушылық кездеседі. Индуизмде бірегей шіркеу басшысы, шіркеу иерархиясы жоқ, сондай-ақ кононизация, ұ йымдасқ ан шіркеу, клир де болғ ан емес. XV ғ асырда діни ғ ұ рыптар қ ара халық тың тілі болып саналатын хинди тілінде атқ арыла бастады. Осының нә тижесінде Вишнудің кө пшілік арасындағ ы мә ртебесі жоғ арылай тү сті. Шивағ а қ ұ лшылық жасау да осы қ ұ дайды мойындаушы қ ауымдардың бірлігінің нығ аюына қ ызмет етті. Бірақ, кө пқ ұ дайлық ү нді халық тарының одан ә рі қ ауымдаса тү суіне кедергі болғ ан жоқ. Керісінше, осы кө п қ ұ дайлар біртұ тас діни тү сінік аясында қ ұ рметтеліп, индуизм баршаның дініне айналды.

Индуизм ү шін " Махабхарата" жә не " Рамаяна" ә постары - Ү ндістанды арий тайпалары жаулап алуы кезең індегі ү нділердің қ аһ армандық кү ресі туралы ә ң гімелейтін қ асиетті аң ыздар жинағ ы. Поә мада индуизм қ ұ дайлары пантеоны туралы кең ә ң гімеленеді. " Рамаянада" Раманың жә не оның жұ байы Ситаның ө мірі баяндалады. Индуизмнің діни ескерткіштерінің ішінде қ ұ рылымдық жағ ынан " Махабхарата" ә посына енетін дү ниетанымдық проблемаларғ а тү сініктемелер беретін ' Бхагават-Гита " (" Жаратушы ө лең і" немесе " қ ұ діретгі ө лең ") философиялық концепция тұ тастығ ымен ерекшеленеді. Концепцияның негізін кү ллі болмыстың (соның ішінде психика мен сананың) бастауы ретіндегі пракрит (материя, табиғ ат) туралы жә не одан дербес таза рух - пуруша (кейде Брахман немесе Атман деп аталады) туралы ережелер қ ұ райды. Осылардан шығ арма авторларының екі негізді мойындағ ан дуалистік кө зқ арасы айқ ын кө рінеді.

" Бхагавад-Гитаның " негізгі мазмұ нын Кришнаның ө сиеттері деген орынды. Ү нді мифологиясы бойынша Вишнудің сегізінші аватарасы (осы кейіпте кө рінуі) болып саналатын Кришна ә р адамды ө зінің ә леуметтік (варналық) қ ызметі мен міндеттерін орындауғ а, тұ рмыс тіршілігі жемістеріне бейтарап болуғ а, ө зінің бар ойын қ ұ дайларғ а бағ ыштауғ а ү йретеді. Йога " Ведаларғ а" сү йенеді жә не Веда философиялық мектептерінің бірі болып табылады. Ол ә рі философия, ә рі тә жірибе (харакет), жекелей алғ анда, ә р адамның рух еркіндігіне жету жолы, ол ең бірінші кезекте медитация арқ ылы адамның ө з сезімі мен ойын ө з ырқ ына бағ ындыруғ а арналады. Йога жү йесінде қ ұ дайғ а сену азаптан қ ұ тқ арылуғ а бағ ытталғ ан іс-қ имылдың шарты жә не теориялық дү ниетанымдық кө зқ арастың ә лементі ретінде қ арастырылады. Дара (Жаратушымен) қ осылу адамның ө зінің даралығ ын сезінуі ү шін қ ажет нә рсе. Медитацияны жақ сы мең герген жағ дайда адам самадха кү йіне (толық интраверсия) енеді.

Индуизмнің тағ ы бір арнасы – «Пурана» діни-мистикалық поә малары. Оларда космогониялық аң ыздар мен қ ұ дайлар генеалогиясы топтастырылғ ан. Индуизм тарихының ерте кезең інде Брахманың ә лемді жаратушылық орны, оның қ ұ дайлардың ішіндегі біріншілігі қ алтқ ысыз мойындалса, бертін келе Вишну мен Шива онымен қ атар қ ойылып, " Тримурти " немесе ү штік ұ ғ ымы орнығ ады. Мифологиядағ ы Шива бейнесі - қ арама-қ айшылық ты бейне. Ол кейде жағ ымды жағ ынан да кө рінеді. Мә селен, Шива мә йектілік пен шексіз шығ армашылық қ уаттың қ ұ дайы. Ә лем ә рқ ашан Шива жә не оның жұ байы - Деви қ ұ дайдың ә мірімен пайда болады жә не ә рдайымғ ы солардың бақ ылауындағ ы қ уат арқ ылы жасайды. Индуизмдегі абыздардың басты міндеті – шә кірттердің діни білім алуын ұ йымдастыру. Мұ ндай білім таратушыларды " гуру" яеп атайды.

Индуизмнің басты мерекелері - Кришна мен Раманың туғ ан кү ндері мерекелері жө не Ганеша мен Шиваның қ ұ рметіне ө ткізілетін салтанаттар. Индуизм - ө мір салты жә не мың дағ ан жылдар бойы орнық қ ан дә стү р. Индуизм ү нділіктер мекен ететін Непалда, Бангладеште, Шри-Ланкада жә не басқ а елдерде тарағ ан. Қ азіргі кездері индуизмге Батыстың елеулі кө ң іл аударып отырғ аны байқ алады. Бү гінгі Ү ндістанда индуизм, буддизм, ислам, христиандық, сикхизм, зороастризм жә не ө зге діндер қ атар уағ ыздалады.

Конфуцийшылдық ежелгі Қ ытайда б.д.д. 6 ғ. орта шенінде қ алыптасқ ан философиялық жү йе. Оның негізгі салғ ан ежелгі Қ ытай ойшылы Конфуций (Кун-цзы, б.д.д. 551-479 жж). Конфуцийшілдіктің басты мә селелерінің бірі – Чжә н Мин (атауды ө згерту) туралы ілімі. Ол ә р адамнан ө зінің қ оғ амдағ ы орнын есінде ұ стауды талап етеді. Жалпы алдың ғ ы орынғ а дү ниеге кө зқ арастық мә селелер емес, ә леуметтік-ә тикалық мә селелер қ ойылады. Басты қ ұ дірет кү ші деп конфуцийшілдер аспанды есептейді, ал Қ ытайды билеушілерді – «аспанның ұ лы» деседі.

Даосизм. Бұ л діни-философиялық бағ ыттың негізін салушы– Лао-Цзы. Оның ең бегі даналық сө здеерден тұ ратын «Дао-дә -цзин», яғ ни Дао туралы кітап.

Мағ ыналық тұ рғ ыдан Дао ілімі ә рі қ ұ дай, ә рі табиғ ат, ә рі даналық ілімі дегенді де білдіреді. Сол себепті табиғ аттың қ озғ алыс заң ына бағ ындау дао заң ына немесе қ ұ дайғ а бағ ынбауды білдіреді. Дао ілімі зұ лымдық тың қ ай тү ріне болмасын қ арсы.

Сондай-ақ ө те ертеде пайда болғ андық тан ол да ө з тарихында бірнеше кезең дерден ө тіп, қ азіргі кезде тү п нұ сқ асынан тү рленген формасын ұ шырату тарихта жаң алық емес.

Синтоизм («жапон. Синто – қ ұ дайлар жолы) – Жапонияда ежелгі феодалдық дә уірде жергілікті анимистік нанымдар мен шаман діни нанымдары белгілерінің негізінде қ алыптасқ ан дін. Билеп- тө степ отырғ ан император династиясының бастауы, ең басты қ ұ дайы, кү н қ ұ дайы Аматә расуболып табылады, шығ у кезінен бастап синтоизм будда дінімен тығ ыз байланыста. Елде будда діннің таралуына байланысты синтоизмнің рө лі бірте – бірте кеми берді. Будда храмдары кезінде синтоизм абыздарының рұ қ сатымен салынғ ан жә не синтоизм қ ұ дайлары олардың қ амқ оршысы деп есептелінді. Ө з ретінде кейбір синтоизм храмдарына будда қ ұ дайлары қ амқ оршы делінеді. Орта ғ асыр дә уірінде аралас синто – будда храмдары да пайда болды.

Иудаизм - ө те ерте шығ ып, осы кезге дейін сақ талып келген еврейлердің діні. Семит тайпасының ішінде б.д.д. екі мың ыншы жылдар ішінде шық қ ан. Израиль мемлекетінде иудаизм мемлекеттік дін болып саналады. Иудаизмнің ө зіндік ерекшелігі бар; бір қ ұ дай Яхвені ғ ана мойындау, еврей халқ ы «қ ұ дайдың қ алаулысы» деген уағ ыз, қ асиетті кітаптарды кү нә сіз деу, мессияғ а (қ ұ тқ арушы қ ұ дайдың келуі), о дү ниеге сену Иудаизм пайда болғ аннан бастап ұ лттық сипат алды, «Қ ұ дай қ алағ ан халық тың» Яхве қ ұ даймен одақ қ ұ рғ ан діні болып жарияланды. Қ ұ дай қ алағ андық идеясы, тіптен еврейлер басқ а елдерге таралып кеткен кү ннің ө зінде де, иудаизмге еврей тайпаларынан тысқ ары шығ уына мү мкіндік бермеді. Мұ ның себебі – иудаизмнің ұ лттық сипатында. Иудей дінінің ө зегі – яхве қ ұ дайдың қ ұ діреттілігіне сену. Иудаизм қ ызметшілері діндарлардан қ ұ дайғ а соқ ыр сенімді талап етеді. Қ азіргі иудаизмнің жаң а ерекшілігі оның христиан дінімен жақ ындасуында. Бұ л мә селе тө ң ірігінде алғ ашқ ы сө з еткен Англиядағ ы еврей буржуазиясының ө ткен ғ асырдың аяғ ындағ ы ө кілі Клод Монтефьоре. Діни мә селелеріндегі бірігу тенденциясына қ оғ ам қ айраткерлері де жақ болуда. Ватикан да бұ л бірігу ұ мытылысына оң қ арайды, арнаулы комиссия осы мә селемен шұ ғ ылдануда. Осындай бірігу тенденциясымен қ атар иудейлер дінінде неохасидизм де орын алып отыр.