![]() Главная страница Случайная страница КАТЕГОРИИ: АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника |
Тақырып. Механикалық берілістер. Жалпы мағұлматтар. Негізгі кинематикалық және күштік қатынастар.
Машинаны қ озғ алысқ а келтіретін механикалық энергия, қ озғ алтқ ыштың айналмалы қ озғ алысының энергиясы болып табылады. Айналмалы қ озғ алыс келесі артық шылық тарына байланысты машиналар мен механизмдарда кең інен таралғ ан: ү йкеліс ә серінен пайда болатын энергия жоғ алтуды азайта отырып, ү зіліссіз жә не бірқ алыпты қ озғ алысты қ амтамасыз етеді; біріліс механизмі қ арапайым жә не компакті болады. Қ азіргі заманғ ы барлық қ озғ алтқ ыштарды ө лшемдері кіші жә не бағ асы арзан болу ү шін айналу жылдамдығ ы ө те жоғ ары болып дайындалады. Кө п жағ дайларда қ озғ алтқ ыштың білігін, машинаның білігімен жалғ амайды, сол себептен механикалық энергияны қ озғ алтқ ыштан жұ мыс атқ арушы тетіктерге беру ү шін ә р тү рлі механикалық берілістер қ олданылады. Механикалық берілістер деп қ уат пен қ озғ алысты қ озғ алтқ ыштан жұ мыс атқ арушы тетіктерге беру ү шін пайдаланылатын жабдық тарды айтамыз. Берілістер механикалық энергияны бере отырып келесі қ ызметтерді атқ арады: 1. Машина қ озғ алтқ ыштарының айналу жылдамдығ ы ө те жоғ ары, ал іс жү зінде машина ә р тү рлі жылдамдық ты қ озғ алысты қ ызметпен байланысты, сондық тан бірілістер арқ ылы жылдамдық ты тө мендетіп, сә йкесінше кү ш моментінің шамасын жоғ арлатуғ а болады. Энергияның сақ талу заң ы бойынша берілістердің пайдалы ә сер коэффицентін ескермесек, жылдамдық ты қ анша рет кемітсек, кү ш моментін сонша рет жоғ арлатамыз. Ал бұ л жағ дай іс жү зінде барлық машиналарда пайдаланылады. 2. Берілістер айнымалы қ озғ алысты тү зу сызық ты қ озғ алысқ а айналдыру ү шін жә не машинаның жұ мыс істейтін тетіктерінің жылдамдығ ын ө згерту ү шін де қ олданылады. Сондай-ақ бір қ озғ алтқ ыштан бірнеше механизмдерге қ озғ алысты беру ү шін қ олданылады. Берілістер механикалық, пневматикалық жә не гидровликалық болып бө лінеді. Машина бө лшектері курсында тек қ ана айнымалы қ озғ алысты беретін механикалық берілістер қ арастырылады жә не оларды бұ дан былай жай берілістер деп атаймыз. Гидровликалық, пневматикалық жә не тағ ы басқ а берілістер жайында арнаулы оқ улық тарда жазылғ ан. Біз қ арастырып отырғ ан берілістер жетекші жә не жетектегі тү йіндердің ө зара тікелей жанасуы арқ ылы жә не оларды жалғ астыратын ү шінші иілгіш бө лшектің кө мегімен берілетін болып екіге бө лнеді. Бірінші топқ а фрикциялық, тісті жә не червякті берілістер, ал екінші топқ а белдікті шынжырлы берілістер жатады. Сонымен бірге, механикалық берілістер қ уат пен қ озғ алысты ү йкеліс арқ ылы беретін жә не ілінісу арқ ылы беретін болып екі топқ а бө лінеді бө лінеді: ү йкеліс арқ ылы беретін фрикциялық жә не белдікті берілістер болып табылады, ілінісу арқ ылы беретін берілістерге тісті, червякті жә не шынжырлы берілістер жатады. Ү йкеліс арқ ылы беретін берілістердің жұ мыс істейтін беттерінің тайғ анауының ә серінен қ ажалуы жоғ ары болады. Осы аталғ ан берілістерге тоқ талудан бұ рын олардың негізгі кө рсеткіштерімен танысқ ан жө н. Барлық механикалық берілістердің негізгі кө рсеткіштері Теориялық механика курсынан белгілі, айналмалы бө лшектердің сызық тық немесе бұ рыштық жылдамдығ ын олардың айналу осінен қ ашық тығ ына жә не бұ рыштық жылдамдығ ына байланысты анық тауғ а болады: Мұ нда, Осы сызық тық жылдамдық векторының бойымен шең берге жанама (радиусқ а перпендикуляр) ә сер ететін кү шті шең берлік кү ш деп атаймыз. Оның қ уат жә не сызық тық жылдамдық пен арасындағ ы байланысын былайша жазуғ а болады:
мұ ндағ ы Егер білікке ә сер ететін кү ш моменті белгілі болса, онда шең берлік кү ш: Мұ нда, Сондай ақ кө птеген есептеулер кезінде қ уат пен кү ш моментінің қ атынасын білген жө н. Егер қ уат коловатт ө лшемімен берілетін болса, онда былай жазуғ а болады: мұ ндағ ы Халық аралық бірліктер жү йесінде қ уат былайша анық талады:
Жоғ арыдағ ы айтылғ ан берілістердің негізгі кө рсеткіштерінің бірі беріліс саны. Берілістердің беріліс саны деп жетекші жә не жетектегі дененің айналу жылдамдық тарының қ атынасын айтады: Берілістердің пайдалы ә сер коэффиценті ә деттегідей пайдалы қ уаттың (жетектегі денеге ә сер етуші) жұ мсалғ ан қ уатқ а (жетекші денеге ә сер етуші) қ атынасынан анық талады: Сатылы орналасқ ан бірнеше тісті берілістердің жалпы пайдалы ә сер коэффиценті олардың ә рқ айсысының пайдалы ә сер коэффиценттерінің кө бейтіндісіне тең болады& мұ ндағ ы,
|