Тақырып. ХIХ ғ бейклассикалық философия.

Сонымен, жоғ арыдағ ы тарауларда кө рсеткенiмiздей, ХУIII ғ бастап Батыс философиясында рационализм бағ ыты ө зiнiң кемелiне келiп, философияның негiзгi iргетасына айналады. Бiр қ арағ андағ ы материализм мен идеализм бағ ыттарының арасындағ ы ү лкен айырмашылық тарғ а қ арамастан - осы екi негiзгi ағ ымның негiздерiнде адамның ақ ыл-ойына деген сенушiлiк, адамзаттың болашақ ө рлеуiне кү мә н келтiрмеушiлiк, ал маркстiк философияны алар болсақ, онда тiптi ақ ыл-ойдың негiзiнде болашақ коммунизмге қ арай жылжуда адамзаты тек жағ алай ортаны кү рт ө згертiп қ ана қ оймай, сол iс-ә рекеттiң негiзiнде адамның ө зiнiң табиғ аты ө згеретiндiгiне сену байқ алды.

Бiрақ, сол кездегi ө мiрдегi қ оғ амдық қ атынастар мұ ндай оптимистiк ө мiршең дiк кө зқ арастарғ а бiрте-бiрте кү мә ндә нудi туғ ызды. Бiрiншiден, кү ннiң жарық сә улесiнiң шығ уын асығ а кү ткендей сияқ ты шаттық пен қ арсы алынғ ан ұ лы Француз революциясы ү лкен тө ң керiстерге ғ ана ә келiп қ оймай, сонымен бiрге зор қ антө гiс, зорлық -зомбылық қ а ұ ласып, одан кү ткен ү мiттердi жоқ қ а шығ арды. 1848-49 ж.ж. бiршама Европа елдерiн дү р сiлкiндiрген буржуазиялық -демократиялық революциялар да олардан кү ткен ү мiттi ақ тамады, ал 1871 ж. Париж коммунасының тә жiрибесi марксизмнiң “жұ мысшы табының диктатурасының қ ажеттiгi² жө нiндегi идеяларды тудырып, кө п ойшылдардың жалпы ағ арту, адамзаттың ө рлеуiне деген кө зқ арастан, ақ ыл-ойдың қ ұ дiреттi кү шiне сенуден бас тартып, оларғ а тү ң iлуiне ә келiп соқ ты.

Осы кө рсетiлген жә не басқ а себептер рационализм ағ ымына, яғ ни жалпы классикалық философияғ а, дискурсивтiк (discursus - латын сө зi, - ақ ыл-ойғ а, қ исынғ а негiзделген тұ жырымдар) ойлау ә дiсiне деген терiс пiкiрлердi оятып, оларғ а қ арсы бағ ытталғ ан философиялық ағ ымдарды тудырды. Бұ л кө штi бастағ ан немiс философы А.Шопенгауер мен Дания ойшылы С.Кьеркогер болды. Бұ лардың екеуi де Гегельдiң панлогистiк кө зқ арасын сынаудан бастады.

Кьеркогердiң ойына қ арағ анда, Гегельдiң философиясы ақ ыл-ойғ а негізделген, онда бү кіл дү ниенiң шындығ ы ашылғ андай. Бірақ, оның философиясында адам Абсолюттік идеяның танымдық қ ұ ралына айналады. Кьеркогер Гегельдiң болмыс пен ойлаудың тепе-тең дiгi жө нiндегi негiздемесiне қ арсы шығ ады, ө йткенi ол болмыстың не екенiн бiзге тү сiндiрмейдi, сондық тан ол “абстракциялық қ ұ быжық ² қ ана. Философияның негiзгi пә нiне, сондық тан, тек қ ана жеке адамның ө мiр сү руi, оның қ айғ ысы мен қ уанышы, ү рейi мен зардабы, ө з-ө зiнiң рухына ү ң iлуi т.с.с. жатуы керек. Соң ынан мұ ндай кө зқ арастардың негiзiнде ХХ ғ экзистенциализм философиясы пайда болады. Ол бағ ытты талдағ ан кезде бiз Кьеркогердiң идеяларына қ айтып ораламыз.

Рационализм бағ ытына қ арсы шық қ ан екiншi философ - А.Шопенгауер болды. Оның ойынша, дү ниенiң негiзiнде материя, я болмаса сана, рух жатыр деген кө зқ арастар - жалғ ан пiкiрлер. Философияның тарихындағ ы мың дағ ан жылдарғ а созылғ ан iс-ә рекеттер - оны ғ ылыми дә режеге кө теруге бағ ытталғ ан ү мтылыс - оны ү лкен дағ дарысқ а ә келiп соқ ты. Шынына келгенде, философия - ғ ылым емес, ол ө нердiң бiр тү рi. Ө йткенi, дү ниенiң негiзiнде жатқ ан нә рсе - ол ессiз, бейсаналық ә лемдiк ерiк. Ендi, мiне, Шопенгауердiң философиясына толығ ынан тоқ талуғ а мү мкiндiк келдi, екiншi жағ ынан, ойшылдың кө п идеялары бү гiнгi дағ дарыстағ ы қ оғ амдағ ы адамдардың сана-сезiмiнде бiршама қ ызығ ушылық тудырып отырғ аны қ ұ пия емес.