Мультипликатор теориясы 2 страница

- ұ лттандыру жолымен немесе мемлекет тарапынан қ ажылық кө мек ұ сыну арқ ылы ірі жү йе қ ұ раушы коммерциялық банктерді қ ұ тқ ару;

- арнайы дағ дарысқ а қ арсы бағ дарламаны ә зірлеу жә не оны жү зеге асыру ү шін қ аржылық қ ор қ ұ ру;

- қ аржы жү йесін реттеуде мемлекеттің рө лін кү шейту бойынша шаралар;

- ел ү шін ә леуметтік-экономикалық маң ызы бар нақ ты сектордағ ы ірі компанияларды тікелей қ аржылық қ олдау;

- бизнестің салық ауыртпашылық тарын тө мендету;

- жұ мыссыздық пен кү рес жә не табысы тө мен отбасыларды ә леуметтік қ олдау бойынша шаралар.

Жалпы алғ анда, 2010 жылғ а дейін созылғ ан ә лемдік қ аржылық -экономикалық дағ дарысты ең серу жә не қ аржылық тұ рақ тылық ты қ олдау ү шін ә лемде жалпы ішкі ө нім кө лемінің шамамен 10-15%-ы немесе 10 трлн. доллардан астам қ аржы жұ мсалды. Ал Қ азақ станда дағ дарысқ а қ арсы іс-шаралардың жалпы сомасы 14 млрд. доллардан асып кетті.

Ә лемдік қ аржылық -экономикалық дағ дарыстың басында Қ азақ станның коммерциялық банктері сыртқ ы кө здерден 45 млрд. доллар кө лемінде қ аражатты қ арызғ а алып ү лгерген еді, сондық танда дағ дарыс басталғ аннан кейін Қ азақ станның банктік секторында жағ дай кү рт тө мендеді: сыртқ ы кө здерден арзан несие алу тиылды, қ арыз қ ұ ралдарының бағ асы ө сті, бұ рынғ ы қ арыздарды жабуда жә не экономиканың нақ ты секторын несиелеуде қ иыншылық тар туында-ды. Банктердің банкроттық қ а ұ шырау қ аупі кү шейді.

Осындай жағ дайдарда еліміздің билік басындағ ылары қ алыптас-қ ан жағ даятты дер кезінде нақ ты бағ алай алып ел экономикасын дағ дарыстан шығ арудың дұ рыс шешімдерін қ абылдай білді. Қ азақ стан ТМД елдерінің арасынан бірінші болып Қ Р-сы Президенті Нұ рсұ лтан Ә бішұ лы Назарбаевтың бастамасымен Қ Р-сы Ү кіметі, Қ Р-сы Ұ лттық Банкі жә не Қ аржылық қ адағ алау Агенттігі бірігіп «Батыл бес қ адам» деп аталатын 2009-2010 жылдарғ а арналғ ан экономиканы жә не қ аржылық жү йені тұ рақ тандыру бойынша бірлескен іс-қ имыл Жоспарын ә зірледі.

Осы қ ұ жатқ а сә йкес, ең алдымен, жү йе қ ұ раушы банктерге қ олдау кө рсетіліп 4 млрд. доллар қ аржы бө лінді, бұ л олардың ө тімділігін кө теруге жә не нақ ты жобаларды қ аржыландыруғ а мү мкін-дік берді. Банктік секторды қ олдаудан басқ а, ауыл шаруашылығ ына 1 млрд. доллар, шағ ын жә не орта бизнесті қ олдауғ а 1 млрд. доллар, серпінді индустриялық -инновациялық жобаларды іске асыруғ а 1 млрд. доллар жә не жылжымайтын мү лік нарығ ындағ ы тұ рғ ын ү й мә селелерін шешуге 3 млрд. доллар бө лінді.

Тұ тастай, мемлекеттің антикризистік саясатын іске асыруғ а бағ ытталғ ан кө лемді қ аржы 2, 2 трлн. тең гені немесе елдің жалпы ішкі ө німінің 14%-дан астамын қ ұ рады. Сө йтіп, осы бірлескен іс-қ имыл Жоспарын жү зеге асырудың нә тижесінде 2009 жылы нақ ты жалпы ішкі ө німнің ө суі қ алпына келе бастады. 2010 жылы антикризистік бағ дарламаларды орындау ә ріқ арай жалғ асып, Ү кіметтің кү шімен БТА банктің жә не Альянс банктің қ арыздарын қ айта қ ұ рылымдау жү ргізілді жә не сол арқ ылы экономикалық қ ұ лдырауды жұ мсарту жә не экономиканы посткризистік даму жолына салу міндеттері алғ а қ ойылды. Сондай-ақ, «Бизнестің жол картасы» бағ дарламасына сә йкес, жаң а жұ мыс орындары ашылды, жұ мыссыздық қ ысқ арды, қ осымша ө ндіріс қ уаттары іске қ осылды, басымдық ты жобалар белсенді қ аржыландырылды, шағ ын жә не орта бизнестің жұ мысы жандана тү сті жә не олардың қ ұ рылымы ө згерді. 2010 жылдың қ аң тарынан қ абылданғ ан экономиканың ү демелі индустриялық -инновациялық дамуының Мемлекеттік бағ дарламасы сә тті орында-лып келеді жә не осының аясында жаң адан ішкі жә не сыртқ ы нарық тар игерілу ү стінде, атап айтсақ, мұ най мен газ, металл, бидай ө німдерін экспорттаудың қ ытайлық бағ ыттылығ ы, ислам елдерінен, Оң тү стік Кореядан, Қ ытайдан жә не басқ а да елдерден тікелей инвестициялар тарту.

Қ азіргі жү ргізіліп отырғ ан іс-шаралар ө з жемісін беруде: нақ ты ЖІӨ 7%-ғ а ө сті, жұ мыссыздық дең гейі 5, 5%-ғ а қ ысқ арды, инфляция қ арқ ыны 7, 8%-ды қ ұ рады, нақ ты жалақ ы 7, 5%-ғ а ө сті, банктердегі депозиттердің жалпы сомасы 13, 7%-ғ а ө сіп 6, 8 трлн. тең гені қ ұ рады, банктердің жиынтық активтері де 4, 2%-ғ а ө сіп 12, 0 трлн. тең гені қ ұ рады, валюталық активтерді қ оса есептегенде Ұ лттық қ ордағ ы қ аражаттың кө лемі 59 млрд. долларғ а тең болды, Ұ лттық Банктің алтын валюталық активтері 22, 5%-ғ а ұ лғ айып 28, 3 млрд. доллар болды.

Қ азіргі уақ ытта, Қ азақ станның антикризистік жә не посткризис-тік жетістіктері халық аралық аренада мойындалып отыр.

12.2 Экономикалық ө су: тү сінігі, тү рлері, факторлары, негізгі ү лгілері

Экономикалық ө су кез-келген елдің экономикалық ө мірінің аса маң ызды мә селесі болып табылады. Алдымен, «экономикалық ө су» мен «экономикалық даму» ұ ғ ымдарын ажырата білу қ ажет. Экономикалық даму экономиканың ө суімен қ атар экономиканың қ ұ лдырау ү рдістерін де ө зіне жатқ ызатын аса кең мағ ыналы ұ ғ ым болып табылады.

Экономикалық ө су қ андай да бір елдің ұ лттық экономикасын-да белгілі бір уақ ыт аралығ ында ө ндірілген тауарлар мен кө рсетілген қ ызметтер кө лемінің ө суін сипаттайтын сол елдің экономикалық ә леуетінің ұ лғ аюын кө рсетеді.

Экономикалық ө су - ұ лттық ө німнің сан жағ ынан ө суімен қ атар сапа жағ ынан жетілдірілуі; ө ндіргіш кү штердің ұ зақ мерзімді дамуымен байланысты ө ндірістің нақ ты кө лемінің табиғ и дә режесінің ұ зақ мерзімдегі ө згерістерін атайды.

Экономикалық ө судің негізгі мақ саты – бұ л халық тың ә л-ауқ атын материалдық тұ рғ ыдан кө теру, ұ лттық қ ауіпсіздікті қ амтама-сыз ету, шығ арылғ ан тауарлар мен кө рсетілген қ ызметтердің сапасын жақ сарту, орта есеппен бір адамғ а шақ қ андағ ы табыстың ө суін шапшаң дату, сонымен қ атар, ұ лттық табыстың халық тың ә р топтары арасында бө лінуін жақ сарту.

Қ азіргі уақ ытта, Қ азақ стан да экономикалық ө судің осындай мақ сатын кө здей отырып, сапалы экономикалық ө суге жету ү шін бірқ атар міндеттерді орындауды алғ а тартады.

Экономикалық ө судің міндеттері:

1. Посткризистік даму жағ дайында мемлекеттің экономикағ а араласу саясатын оң тайлы ү йлесімділікпен жү ргізу.

2. Экономикалық ө суге негізделген ө ң деуші ө неркә сіп салалары-на шетел инвестицияларын кө птеп тарту жә не тиімді инвести-циялық саясатты жү зеге асыру.

3. 2011-2014 жә не 2020 жылдарғ а арналғ ан индустриялық -инновациялық Стратегияны жү зеге асыру;

4. Отандық кә сіпкерліктің ө німділігін арттыру жә не «Ө німділік – 2020» бағ дарламасын орындау.

5. Отандық ө ндіріс салаларының бә секелік қ абілеттілігін кө теру жә не ө ндірісті ә ртараптандыру.

Алдағ ы уақ ытта, еліміз экономикалық ө судің осы жә не басқ а да міндеттерін орындау арқ ылы экономикалық ө судің тиімділігі мен сапасына маң ызды тү рде кө ң іл бө леді. Демек, экономикалық ө судің тиімділігі мен экономикалық ө судің сапасы кез-келген ұ лттық экономиканың ә леуметтік-экономикалық даму дең гейін бағ алайды.

Экономикалық ө судің тиімділігі – бұ л тауарлар мен қ ызмет-тердің сапасын жақ сарту, олардың бә секелік қ абілеттілігін кө теру, ө німнің жаң а тү рлерін жасау, ө ндірістің мамандандырылуын терең -дету, инновациялар мен жаң а технологияларды игеру сияқ ты эконо-микалық қ ызметтің ә ртү рлі бағ ыттарын қ амтитын кең мағ ыналы ұ ғ ым.

Экономикалық ө судің сапасы – бұ л халық тың материалдық жағ дайларын жақ сарту, ә леуметтік инфрақ ұ рылым салаларының даму дең гейін арттыру, адам капиталына инвестиция қ ұ юды кү шейту, адамдардың ө мір сү ру дең гейі мен ең бек жағ дайларының қ ауіпсіз-дігін сақ тау, толық жұ мысбастылық ты қ амтамасыз ету жә не халық ты ә леуметтік қ орғ ауды кү шейту сияқ ты маң ызды кө рсеткіштер арқ ылы сипатталатын ел экономикасының дамуының ә леуметтік бағ ыт-тылығ ы.

Экономикалық ө судің қ арқ ыны мен оның сапасы арасында белгілі бір ө зара байланыс болады. Бірқ атар жағ дайларда, экономика-лық ө судің жоғ ары қ арқ ыны сапаның ө суімен сә йкес жү рмеуі мү мкін немесе керісінше, экономиканың ө судің тым ә лсіз қ арқ ыны ө мір сү ру сапасының жақ саруына мү мкіндік беруі мү мкін. Сондық танда, кө птеген экономистер қ азіргі уақ ытта, экономикалық ө судің тұ рақ тылығ ын кө рсететін ө судің орташа қ арқ ынын (жылына 2-3%) қ амтамасыз ету ә лдеқ айда тиімдірек деп санайды. Олай болса, дамығ ан елдердегі экономикалық ө судің стандартты дең гейі орта есеппен жылына 2-3%-ды қ ұ райды деген сө з. Бұ л жерде осындай стандартты ө су жұ мыссыздық пен инфляцияның қ алыпты дең гейіне сә йкес келетін жұ мыспен толық қ амту дең гейімен ұ штастырылуы тиіс. Бірақ, кез-келген экономикалық ө судің ә рқ ашанда оң нә тижеге ә келе бермейтіндігін ұ мытпағ анымыз жө н, яғ ни теріс экономикалық ө су де болады. Экономикалық ө судің дағ дарысы – бұ л ә лемдік тә жірибеде нақ ты жалпы ішкі ө нім кө лемінің қ атарынан ү ш жыл бойы жалғ асқ ан 9%-ғ а дерлік тө мендеу кө рсеткіші.

Ал қ азіргі дамығ ан нарық тық экономика жағ дайында экономикалық ө судің шын мә ніндегі кө рінісін тепе-тең діктік эконо-микалық ө су сипаттайды.

Тепе-тең діктік (тең герімді) экономикалық ө су – бұ л белгілі бір уақ ыт аралығ ында бір-біріне тұ рақ ты тү рде тең есетін жиынтық сұ раныс пен жиынтық ұ сыныс кө лемдерінің ұ лғ аюын кө рсететін ұ лттық экономиканың ұ зақ мерзімдік дамуы. Жиынтық сұ раныс пен жиынтық ұ сыныстың тең герімді ө суі нә тижесінде бағ алардың тұ рақ -ты дең гейін ұ стап тұ руғ а болады.

Қ андай да бір елдің экономикалық ө суінің нә тижесін жалпы ішкі ө нім, ұ лттық табыс ретіндегі негізгі макроэкономикалық кө рсеткіштер сипаттайды. Олар белгілі бір уақ ытқ а пайызбен ө лше-неді.

Экономикалық ө суді ө лшеудің тә сілдерін екіге бө луге бола-ды:

1. Нақ ты жалпы ішкі ө німнің (ЖІӨ) ө суі. Бұ л ә діс экономика мү мкіншілігінің молаю шапшандығ ын бағ алау ү шін қ олданылады.

2. Жалпы ішкі ө німнің (ЖІӨ) бір адамғ а шақ қ андағ ы ө суі. Халық тың ә л-ауқ атының дамуын талдағ анда, немесе елдер мен аймақ тардағ ы тұ рмыс дә режесін салыстырғ анда қ олданылады.

Қ оғ амдық ө ндірістің типіне байланысты, ө німнің ө су шапшан-дығ ы мен ө ндіріс факторлары кө лемі ө згерістерінің арасындағ ы сә йкестік ә ртү рлі болуы мү мкін, сондық тан экономикалық ө су де бірнеше типке бө лінеді.

Экономикалық ө су қ арқ ыны – пайыздық кө рсеткішпен ә детте бір жылғ а есептелетін нақ ты ЖІӨ -нің ө сім қ арқ ынының кө рсеткіші. Бірақ, бұ л кө рсеткіш зерттелу сипатына қ арай бір айғ а, кварталғ а, жартыжылдық қ а, онжылдық қ а, яғ ни уақ ыттың қ андай да бір қ олайлы кезең іне сә йкес есептелуі мү мкін. Экономикалық ө суді ө лшеудің мынадай негізгі кө рсеткіштері бар:

1. Ө су коэффициенті – бұ л қ арастырылып отырғ ан ағ ымдық кезең дегі ө су кө рсеткішінің базистік кезең дегі ө су кө рсеткішіне қ атынасы:

Y_t = Y_t - Y_{t -1} / Y_{t -1}, немесе, Δ Y_t = Y_t - Y_{t -1}

2. Ө су қ арқ ыны – 100%-ғ а кө бейтілген ө су коэффициенті;

3. Ө сім қ арқ ыны – ө су қ арқ ыны минус 100%.

Экономикалық ө су жиынтық динамикалық кө рсеткіш болып табылады жә не ұ лттық экономиканың жағ дайын белгілі бір уақ ыт аралығ ында жалпы сипаттайды. Алайда, жоғ арыда аталып ө ткендей, экономикалық ө судің кө рсеткіші ә рқ ашанда оң шама бола бермейді. Кө птеген статистикалық деректерден экономикалық ө судің нө лдік немесе теріс шамаларын да кө руге болдаы. Мә селен, Қ азақ станда 1991-1998 жылдар аралығ ында экономикалық ө судің оң нә тижелері байқ алмады. Себебі, тә уелсіздік жылдары еліміз ө тпелі экономика жағ дайында нарық тық қ атынастардың бірнеше кезең інен ө те отырып экономикалық жү йенің жаң а қ ұ рылымын жасаумен болды. Осы кезде, 1997 жылы қ абылданғ ан «Қ азақ стан-2030» Стратегиясы елдің экономикалық ө суіне мұ рындық болды. Сө йтіп, 1999 жылдың екінші жартысында экономикалық ө су орын алды жә не 2, 7%-ды қ ұ рады. Ә ріқ арай, Қ азақ станның экономикалық ө су қ арқ ынын жә не жан басына шақ қ андағ ы ЖІӨ -ді тө мендегі кестелерден кө руге болады.

Кесте 12.3 Қ азақ стандағ ы экономикалық ө су қ арқ ыны,

Жж.

Дерек кө зі: Қ Р Статистика агенттігі, www.stat.kz

Кестеден кө ріп отырғ анымыздай, 2000-2007 жылдар аралығ ында эконо-микалық ө су қ арқ ыны орта есеппен 9, 7%-ды қ ұ рады. Ал 2008-2010 жылдардағ ы отандық жә не ә лемдік қ аржылық -экономикалық дағ дарыстың салдарынан ө су қ арқ ыны нө лдік дең гейге дейін тө мен-дегенімен, 2010 жылдан бастап Қ азақ стан посткризистік экономика-лық ө су қ арқ ынын қ алпына келтіре алды.

Дегенменде, нақ ты ЖІӨ кө рсеткіші экономикалық ө судің қ арқ ынын нақ ты ө лшей алмауы жә не экономиканың жалпы жағ дайын дұ рыс анық тай алмауы мү мкін. Осы жерде экономиканың жағ дайын аса нақ ты анық тай алатын басқ а да кө рсеткіш қ олданыла алады – ол жан басына шақ қ андағ ы ЖІӨ.

Жан басына шақ қ андағ ы ЖІӨ – елдер арасындағ ы экономи-калық ө суді жә не экономикалық жағ дайларды салыстыру ү шін қ олданылатын ө суді нақ ты ө лшей алатын ә діс.

Кесте 12.4 Қ азақ стандағ ы жан басына шақ қ андағ ы

Жалпы ішкі ө нім (ЖІӨ) қ арқ ыны, 1991-2010 жж.

Мемлекет басшысы Н.Ә. Назарбаевтың ел Ү кіметіне жү ктеген міндеттеріне сә йкес, 2011-2015 жылдар аралығ ында еліміздің эконо-микалық ө су қ арқ ыны орташа есеппен 7%-ды қ ұ рап, жан басына шақ қ андағ ы ЖІӨ 15 мың АҚ Ш долларына жетуі тиіс.

Кесте 12.5 2011-2015 жылдарғ а экономикалық ө су қ арқ ынының болжамы

Дерек кө зі: www.minplan.kz

Экономикалық ө судің екі тү рін ажыратып кө рсетеді:

1. Нақ ты экономикалық ө су – бұ л статистикалық органдардың кезең ділікпен жариялап отыратын ЖІӨ -нің немесе басқ адай макро-экономикалық кө рсеткіштердің жыл сайынғ ы шынайы тү рде ө суі.

2. Ә леуетті экономикалық ө су – бұ л экономиканың белгілі бір жылдамдық пен немесе қ арқ ынмен ө се алу мү мкіндігі мен дә режесі. Бұ л ө суді қ амтамасыз ете алатын факторларғ а мыналар жатады: а) ең бек, капитал жә не жер сияқ ты ресурстарды арттыру; ә) технологиялық прогресстің кө мегімен, ө ндірістің ұ йымдастыры-луын жақ сарту немесе жұ мыс кү шінің біліктілігін арттыру есебінен осы ресурстарды пайдаланудың тиімділігін арттыру.

Экономикалық ө судің теориялық тұ рғ ыдан негізгі ү ш типі бар:

1. Интенсивті типі - техника мен технологияның жетілдірілуі арқ ылы ЖІӨ мен ұ лттық табыстың сапа жағ ынан ө суі. Тиімді экономика экономикалық ө судің интенсивті типін қ олдануғ а тырысады. Экономикалық ө судің интенсивтік факторлары:

- қ олданылатын ресурстар сапасының ө суі (жұ мыс кү шінің сапасын ө сіру жә не заттық капиталдың сапасын жақ сарту);

- ресурстарды пайдалану ә дістерін жақ сарту (технологияны жетілдіру, ө ндірісті жә не ө ткізуді ұ йымдастыру мен басқ аруды жетілдіру).

2. Экстенсивті типі – қ осымша ө ндіріс факторларын тарту арқ ылы ЖІӨ мен ұ лттық табыстың сан жағ ынан ө суі. Экономикалық ө судің экстенсивтік факторлары:

- жұ мыс кү ші санының ө суі;

- капитал кө лемінің ө суі.

3. Аралас типі - факторлардың ө суімен қ атар, техника мен технологияның жетілдірілуі арқ ылы ЖІӨ мен ұ лттық табыстың сапа жағ ынан да, сан жағ ынан да ө суі.

Макроэкономикада экономикалық ө судің факторларын негізгі ү ш топқ а бө ліп қ арастырады:

1. Ұ сыныс факторлары – адам ресурстарының болуы, табиғ и ресурстар, негізгі капитал, технология дең гейі.

2. Сұ раныс факторлары – бағ алар дең гейі, тұ тыну шығ ында-ры, инвестициялық шығ ындар, мемлекеттік шығ ындар, таза экспорт кө лемі.

3. Бө лу факторлары – экономикалық айналымғ а тартылатын ресурстардың тиімділігі, ресурстардың ө ндіріс ү рдісінде толық, ә рі ұ тымды тү рде пайдаланылуы.

Дегенмен, экономикалық ө суде маң ызды рө лді ұ сыныс факторлары ойнайды. Осының ішінде, ең бек жә не ең бек ө німділігін ерекше атап ө туге болады, яғ ни, ең бек экономикалық ө судің факторы ретінде ең бек ө німділігі кө рсеткішімен анық талады. Ең бек ө німділігі – бұ л бір жұ мысшығ а келетін ө ндірістің жалпы кө лемі жә не ол мына қ атынаспен анық талады: Y/L, мұ нда Y-шығ арылым кө лемі, L-экономикадағ ы жұ мыспен қ амтылғ андар саны немесе ең бектің істелген адам-сағ ат саны. Ә ртү рлі елдердің келтірген есептеулерінде ең бек ө німділігінің дең гейі неғ ұ рлым жоғ ары болса, жан басына шақ қ андағ ы ЖІӨ дең гейі де соғ ұ рлым жоғ ары болады деп саналады.

Жоғ арыда аталып ө ткендей, экстенсивті экономикалық ө су кезінде белгілі бір уақ ытта, ең бек ө німділігінің шамасы ө згермейді, яғ ни, Y/L шамасы тұ рақ ты болып қ алады. Ал интенсивті эконо-микалық ө су кезінде ЖІӨ -нің ө су қ арқ ыны жұ мыспен қ амтылғ андар санының ө су қ арқ ынына қ арағ анда тезірек болады, яғ ни ең бек ө нім-ділігі артады.

Ең бек ө німділігінің артуына технологиялық прогресс факторы аса маң ызды тү рде ә сер етеді. Технологиялық прогресс – бұ л ө ндірістік ү рдісті ұ йымдастырудың жә не басқ арудың жаң а ә дістері, жаң а ақ параттық технологиялар, ө ндірістік ү рдісте қ олданылатын ғ ылымның ә ртү рлі салаларындағ ы ашылымдар мен жаң алық тар жә не басқ а да заманауи жетістіктер. Сонымен қ атар, білім жә не адам капиталы сияқ ты ерекше факторғ а жә не оның экономикалық ө суге қ осатын ү лесіне де маң ызды тү рде кө ң іл бө лген жө н.

Адам капиталына инвестициялар – қ азіргі заманғ ы экономи-калық ө судің аса маң ызды факторы. Осындай инвестициялар ә леу-меттік-экономикалық қ ұ рылымның Ғ ТП-нің даму ырғ ағ ына ү здіксіз ілесіп, ә рі бейімделіп отыруына жағ дайлар жасайды. Демек, бү гінгі кү ні сапалы білім алуғ а, денсаулық сақ тауғ а, жұ мыс орнында тә жі-рибе жинақ тауғ а, инновацияларды енгізуге инвестиция салусыз, яғ ни адам капиталын дамытусыз экономикалық ө судің шынайылығ ына қ ол жеткізу мү мкін болмайды.

Алайда, экономикалық ө судің теріс факторлары да болады. Экономикалық ө суді тежейтін факторларды экономикадағ ы ә леумет-тік ө згерістер деп атайды. Оларғ а ә леуметтік саланы мемлекеттік реттеу, қ оршағ ан ортаны қ орғ ау, денсаулық сақ тау саласын шектен тыс мемлекеттік реттеу деген факторлар жатады. Мә селен, қ оршағ ан ортаның ластануын бақ ылау бойынша мемлекеттік реттеуді кү шейту қ ысқ а мерзімде экономикалық ө су қ арқ ынының бә сең деуіне алып келуі мү мкін.