Zygophyllacae (парнолистник) тұқымдасты Zygophyllum (парнолистник) тектес өсімдігі туралы жалпы мағлұмат.

Тү йетабан (Zygophyllacae Парнолистник) тұ қ ымдасты ө сімдігінің жер шарында 30 тұ қ ымдасы жә не 240 тү рі, кө бінесе қ ұ рғ ақ тропикалық, субтропикалық жә не қ атты жылы емес аймақ тарда кездеседі. Қ азақ станда 2 тұ қ ымдасы жә не 31 тү рі кездеседі. Оның ішінде 14 тү рі эндемдік.

Тү йетабан туысының (Zygophyllum L парнолистник) Қ азақ станда кездесетін тү рлері:

1. Кә дімгі тү йетабан – Парнолистник обыкновенный – Zygophyllum fabago L.;

2. Амудария тү йетабаны – Парнолистник амударьинский – Zygophyllum oxyanum Boriss.;

3. Алабү йір тү йетабаны – Парнолистник неравнобокий – Zygophyllum obliquum M.;

4. Іріаяқ тү йетабаны – Парнолистник крупногий – Zygophyllum macropodum Boriss.;

5. Балжапырақ тү йетабаны – Парнолистник короткокрылый – Zygophyllum brachypterum Kar. et Kir.;

6. Қ ызыл тү йетабаны – Парнолистник сурико-красный – Zygophyllum miniatum Cham. et Schlecht.;

7. Бетбақ дала тү йетабаны – Парнолистник бетпакдалинский – Zygophyllum betpakdalense Golosk. et N. Semiotr.;

8. Розов тү йетабаны – Парнолистник Розова – Zygophyllum rosovii Bge.;

9. Жалпақ жапырақ тү йетабаны – Парнолистник широколистный – Zygophyllum latifolium Schrenk.;

10. Ұ сақ жеміс тү йетабаны – Парнолистник мелкоплодный – Zygophyllum microcarpum. Boriss.;

11. Тү рікмен тү йетабаны – Парпнолистник туркменский – Zygophyllum turcomanicum. Fisch. et Mey.;

12. Сырдария тү йетабаны – Парнолистник сырдариньский – Zygophyllum jaxarticum M. Pop.;

13. Ү шдана тү йетабаны – Парнолистник почти трехпарный – Zygophyllum subtrijugum C.A.M.;

14. Балқ аш тү йетабаны – Парнолистник Балхашский – Zygophyllum balchaschense Boriss.;

15. Айрық ша тү йетабан – Парнолистник вильчатый – Zygophyllum furcatum C.A.M.;

16. Ү шкіржеміс тү йетабаны – Парнолистник остроплодный – Zygophyllum oxycarpum M. Pop.;

17. Қ опал тү йетабаны – Парнолистник копальский – Zygophyllum kopalense Boriss.;

18. Найза тү йетабаны – Парнолистник остроконечный – Zygophyllum cuspidatum Boriss.;

19. Қ аратавлық тү йетабан – Парнолистник каратавский – Zygophyllum karatavicum Boriss.;

20. Іле тү йетабаны – Парнолистник илийский – Zygophyllum iliense M.Pop.;

21. Кегендік тү йетабаны – Парнолистник кегенский – Zygophyllum kegense Boriss.;

22. Ү лкенқ анатты тү йетабаны – Парнолистник крупнокрылый – Zygophyllum macropterum C.A.M.;

23. Қ анаттұ қ ымды тү йетабаны – Парнолистник крылатоплодный – Zygophyllum pterocarpum Bge.;

24. Талды-қ орғ андық тү йетабаны – Парнолистник талды-курганский – Zygophyllum taldy-kurganicum Boriss.;

25. Кә дімгі тү рді тү йетабаны – Парнолистник фабаговидный – Zygophyllum fabagoides M.Pop.;

26. Жұ мыртқ а тә різді тү йетабаны – Парнолистник яйцевидный – Zygophyllum ovigerum Fisch. et Mey.;

27. Жің ішке қ анатты тү йетабаны – Парнолистник узкокрылый – Zygophyllum stenopterum Schrenk.;

28. Будундық тү йетабаны – Парнолистник будунский – Zygophyllum budunense Semiotr.

Zygophyllum rosoviі bunge 15-25 см-лік биіктіктегікө пжылдық ө сімдігі. Тамыры ағ аш тә різді, мық ты, кө пмү шелі, ө ркендері сансыз кө п, тік немесе шашырап тұ рады. Бұ тақ тары қ алың, ашық, шашыраң қ ы, биіктігі 10-15 см болады. Жапырағ ы бұ ршақ тә різді, кішкене ақ ланцентті ө ркені бар, бірақ кейін ол тү сіп қ алады. Бір жұ п жапырағ ы жасыл тү сті, ұ зындығ ы 0, 8-1, 5 см жә не ені 0, 7-1, 2 см болады. Гү лшелері ұ зындығ ы 0, 5-0, 7 см жә не ені 0, 2 см, жоғ ары жағ ы дө ң гелектенген жә не ақ шыл келген, ал қ алғ ан жері қ ызыл-сары жә не қ ызыл. Аталық тары қ ызыл-сары болады. Тастақ баурайларында, қ ұ мды жә не тұ зды топырақ т жерде ө седі. Гү лдеу кезең і мамыр-шілде айында. Орталық Азияда: Тянь – Шаньда, Алматы аймығ ында, Монғ олия, Тибет, Батыс Қ ытайда кең таралғ ан. Негізгі тү рі Париж қ аласында кездеседі. Кө бінесе 4100 м биіктіктегі Памир тауы шың ында ө седі [1].

Бұ л ө сімдік тү рі халық медицинасында жара жазушы, диарея ауруын тудырады, тамыр кең ейткіш жә не қ ан айналымын жақ сартқ ыш, тері ауруларын жазатын емдік қ асиетін кө рсетеді [2].

Сурет 1- Zygophyllum rosoviі ө сімдігінің бейнесі