АЗАҚСТАН ЖЕРІ

Қ азақ стан жері Батыс, Солтү стік, Орталық, Шығ ыс, Оң тү стік болып бірнеше экономикалық аймақ қ а бө лінеді

Батыс Қ азақ станғ а – Ақ тө бе, Атырау, Маң ғ ыстау жә не Батыс Қ азақ стан облыстары жатады.

Атырау – мұ най қ оры мол аймақ. Ол – Еуропа мен Азияны тү йіскен жерінде орын тепкен.

Каспи тең ізі, Жайық ө зені, Маң ғ ыстау шығ анағ ы жә не Ноғ ай хандығ ының астанасы болган кө не Сарайшық қ аласы осы аймақ та.

Бұ л жерде Ә йтеке Би, Сырым батыр, Исатай Тайманов, Махамбет Ө темісұ лы, Қ ұ рманғ азы мен Дина, Ә лия мен Мә ншү к дү ниеге келген

Солтү стік Қ азақ стан - астығ ы мол ө лке. Ол- Қ останай, Солтү стік Қ азақ стан, Ақ мола, Павлодар сияқ ты солтү стік аудандар. Бұ л жерде темір, асбест кен орындары, Екібастұ з жылу энергиясын ө ндіретін ө ндіріс орындары бар. Атақ ты сұ лу жерлері: Кө кшетау, Баянауыл.

Орталық Қ азақ стан – бұ л негізінен Сарыарқ а деп аталатын аймақ. Ол – Қ арағ анды мен Жезқ азғ анды жә не Ақ мола, Павлодар облыстарының біраз бө лігін қ амтиды.

Сарыарқ а - Қ азақ стандағ ы тү сті металдардың ү лкен қ оймасы. Мұ нда алтын, мыс, қ орғ асын, вольфрам, молибден, марганец т.с.с метелдар кө п

Қ азақ станның мә дени ескерткштерінің бірі – Алаша хан кү мбі Қ арағ анды облысынағ ы Қ аракең гір ө зенінің оң жағ ында. Ол – X-XI ғ.ғ сахаралық сә улет ө нерінің ү лгісінде салынғ ан кү мбез.

Шығ ыс Қ азақ стан – Семей жә не Ө скемен ө ң ірін қ амтиды. Мұ нда Зайсан, Марқ акө л сияқ ты ә сем кө лдер бар

Марқ акө л кө лі Алтай тауының арасында орналасқ ан. Ол – Қ азақ станда суы ең тұ щы кө л. Марқ акө лдің солтү стігінде – Кү ршім тауы, оң тү стігінде Азутау қ оршап жатыр

Алакө л кө лі (Шұ бар кө л) Қ азақ станнның ішкі бө гендері арасындағ ы кө лемі жағ ынан екінші жә не республиканың ағ ынсыз ө зендерінің арасындағ ы жалғ ыз терең кө л болып табылады

Мұ нда қ азақ тар ү шін сондай қ асиетті мекен – Шың ғ ыстау бар. Бұ л жерде халқ ымыздың ү ш кемең гер ақ ын – жазушысы ө мірге келген. Олар: Абай, Шә кә рім, Мұ хтар.

Оң тү стік Қ азақ стан – Қ ызылорда, Жамбыл, Онтү стік Қ азақ стан, Алматы облысы жатады. Мұ нда Алатау, Қ аратау таулары, Сырдария, Іле секілді ірі ө зендері бар. Ол Арал тең ізінен Жоң ғ ар тауларына Балқ аш кө лінен Алатау жә не Қ аратауғ а, Сарыарқ ағ а дейін созылып жатыр

Бұ л ө лке – мақ та, кө кө ніс, жеміс-жидек ө сірілірін аймақ. Қ ызылорда – кү ріштін, қ ауын мен қ арбыздың отаны. Мақ та тек оң тү стікте ғ ана ө седі. Қ аратау тауының ұ зындығ ы – 420 шақ ырым. Ең биік жері 2176 метр. Алматы, Талдық орғ ан ө ң ірі ежелден бері Жетісу деп аталады. Жетісудің жеті ө зені мыналар: Лепсі, Ақ су, Кө ксу, Сарқ ан, Қ аратал, Іле, Шу.

Қ азақ станның мә дени ескерткіштері: Арыстанбаб, Х.А.Яссауи – Оң тү стік Қ азақ станда, Айша бибі, Қ арахан кесенесі – Жамбыл облысында, Қ орқ ыт ата кесенесі, Қ ызылорда облысында.

АЗАҚ СТАННЫҢ Ө ЗЕН – СУЛАРЫ

ЗЕНДЕР

§ Қ азақ станда ұ зындығ ы мың км-ден асатын жеті ө зен бар, олар: Ертіс, Тобыл, Есіл, Жайық, Сырдария, Іле, Шу

§ Республикамыздың ө зендері негізгі екі алапқ а жатады:

1. Солтү стік Мұ зды мұ хит алабы

2. Ішкі тұ йық кө лдер алабы

§ Солтү стік Мұ зды мұ хит алабына жататын ө зендер: Ертіс (Есіл, Тобыл салалрымен).

§ Ішкі тұ йық кө лдер алабына ішкі кө лдерге қ ұ ятын ө зендер жатады.

Каспий тең ізі алабына жататын ө зендер: Жайық. Жем, Сағ ыз, Ойыл, Ү лкен ө зен, Кіші ө зен

Арал тең ізі алабына жататын ө зендер: Сырдария, Арыс, Шу, Сарысу, Торғ ай, Ырғ ыз, Талас.

Балқ аш – Алакө л алабына жататын ө зендер: Қ аратау, Лепсі, Ақ су, Іле, Тентек, Сарқ ан, т.б

§ Қ азақ стан ө зендерінің жиілігі солтү стіктен оң тү стікке қ арай кемиді.

§ Қ азақ стан аумағ ындағ ы ең ұ зын жә не ең суық мол ө зен – Ертіс ө зені.

Ертіс ө зенінің ұ зындығ ы – 4248 км

Ертіс ө зенінің Қ азақ стан жеріндегі ұ зындығ ы – 1700км

Ертіс ө зені Қ ытай жерінен басталып, Қ азақ станғ а Қ ара Ертіс деген атпен кіріп, Зайсан кө ліне қ ұ яды.

Ертіс ө зенінің дең гейі – сә уір, мамыр айларында кө теріледі

Ертіс ө зені Қ азақ стан жеріндегі кеме жү зуге ең қ олайлы ө зен болып саналады

Ертіс ө зені – Ресей жеріндегі Обь ө зенінің сол жақ ірі саласы болып табылады

Ертіс ө зені оң жақ ірі саласы – Бұ қ тырма ө зені

Ертіс ө зенінің бойында – Бұ қ тырма, Шү лбі, Ө скемен СЭС-тары (су электр стансиялары) салынғ ан

Орталық қ азақ станды сумен қ амтамасыз ету мақ сатында Ертіс – Қ арағ анды каналы салынды

§ Қ азақ стандағ ыең лайлы ө зен – Сырдария ө зені. Сырдария ө зені – орталық Тянь-Шань тауларынан басталады. Сырдария ө зенінің Қ азақ стан жеріндегі ұ зындығ ы 1400км. Сырдария ө зені бойында Шардара СЭС-і орналасқ ан

§ Іле ө зенінің бойында Қ апшағ ай СЭС-і орналасқ ан