АЗАҚСТАН ҒЫЛЫМЫ

Қ азақ стандағ ы ең бірінші институт-Абай атындағ ы Қ азақ педагогика институты 1928 жылы ашылғ ан. Содан кейін Зооветеринарлық жә не мал дә рігерлік (1929ж.) Ауыл шаруашылығ ы (1930ж.) Медицина (1931ж) Орал педагогикалық (1932ж) институттары Қ ұ рылды.Қ азақ мемлекеттік университеті 1934 жылы ашылды.

Қ аныш Имантайұ лы Сә тбаев (1899-1964)-аса кө рнекті ғ алым, академик. Қ азақ стан ғ ылымының негізін салғ ан. Қ азақ ССР Ғ ылым Академиясының шаң ырағ ын кө терген жә не оның тұ ң ғ ыш президенті. Ғ ылым саласында тұ ң ғ ыш Лениндік сыйлық алғ ан (1958ж) жә не де ол Мемлекеттік сыйлық лауреаты. Қ азақ та тұ ң ғ ыш аспан денелеріне есімі берілген ғ ұ лама жә не тұ ң ғ ыш акедемик атағ ын алғ ан ғ ылым адамы.

Қ ұ дайберген Қ уанұ лы Жұ банов (1899-1938)Темір ауданының Ақ жар ауылында туғ ан.Ол-қ азақ тілі білімінің негізін қ алаушылардың бірі, тү ріктанушы, педагог-ағ артушы, профессор.

Жұ бановтың тіл білімі бойынша жазғ ан ең бектері қ азақ ә ліпбиі мен орфографиясы мә селелері арналғ ан.

Латын ә ліпбиіне негізделген қ азақ орфографиясын жасауғ а қ атысты.

1938 жылы «халық жауы» деген жаламен атылып, 1957 жылы КСРО Жоғ арғ ы соты Соғ ыс коллегиясының ү кімімен ақ талды.

Қ ұ дайберген Жұ банов есімі Ақ тө бе мемлекеттік университетіне, қ алалар мен ауылдарғ а беріліп отыр.

Ә лкей Хақ анұ лы Марғ ұ лан (1904-1985) - Қ азақ стан археология мектебінің негізін салушы, ғ ылымның кө птеген салалары: этнография, тарих, шығ ыстану, ә дебитану, ө нертану бойынша кө рнекті қ айраткер.Философия ғ ылымдарының докторы (1945), Бү кілодақ тық География қ оғ амының толық мү шесі, Қ азақ ССР Ғ а академигі (1958), профессор (1960), Қ азақ ССР ғ ылымының ең бек сің ірген қ ызметкері (1961).

Ол 1904 жылы Ақ меті болысында (қ азіргі Павлодар облысы, Баянауыл ауданы)дү ниеге келді.

1943 жылы «Хандар жарлығ ының тарихи маң ызы» атты тақ ырыпта кандидаттық диссертация қ орғ ағ ан.

1945 жылы қ азақ ғ ылымының тарихында тұ ң ғ ыш докторлық диссертация қ орғ ады. Қ азақ тың ерлік жырлары тақ ырыбы бойынша жазылғ ан «Қ азақ халқ ының эпикалық жырлары» атты диссертациясы кү ні бү гінге дейін аса қ ұ нды, мә н-маң ызы ө те жоғ ары ғ ылыми ең бек болып саналады.

Ол қ азақ халқ ының тарихы мен ә дебиетің зерттеуге зор ең бек сің ірді.Оның қ аламынан туғ ан тарих, археология, этнография, ә дебиет жә не ө нер салаларына қ атысты ондағ ан кітап, ү ш жү зден астам ғ ылыми зерттеу жә не жү зден астам энциклопедиялық мақ алалар жарық кө рді.Академик Ә.Х. Марғ ұ лан берілген мә ліметтер бойынша 14 томдық негізгі ең бектерінен тұ ратын зор ғ ылыми мұ ра қ алдырды.Ә лкей Марғ ұ ланның ұ зақ жылғ ы қ оғ амдық ө мірдегі жә не бағ аланып, ол Ленин, Ең бек Қ ызыл Ту ордендерімен жә не бірнеше медальдармен марапатталады.

Нығ мет Тінә ліұ лы Сауранбаев (1910-1958)-қ азақ тіл білімінің негізін салушылардың бірі, турколог, филология ғ ылымның докторы.

1932 жылдан бастап ол жоғ ары оқ у орындарында сабақ берді, оқ улық тар жазды, студенттер мен аспиранттардың ғ ылыми-зерттеу жұ мыстарына жетекшілік етті.

Ол «Қ азақ ә деби тілінің дамуындағ ы Абайдың рө лі», «Қ азақ тілінің жасалуы туралы», «Қ азіргі қ азақ тіліндегі диалектілер», «Қ азақ ә деби тілінің тарихын зерттеу туралы», атты ең бектер жазды.

Ғ ұ байдолла Айдаров (1921-2001) – белгілі тү ріктанушы ғ алым. Ол қ азіргі Маң ғ ыстау облысы Форт-Шевченко ауданындағ ы №4 ауылында дү ниеге келді.

Енисей, Орхон жә не Талас жазба ескерткіштерінің тілі туралы зерттеулер жү ргізді, мә тіндердің транслитерациясын жасап шық ты.

1974 жылы филология ғ ылымдарының докторы, 1994 жылы Қ азақ стан Республикасының ең бегі сің ген ғ ылым қ айраткері атағ ын алғ ан. Оғ ан Қ азақ стан мен Тү рікменстанның «Ағ арту ісінің озаты» деген атақ берілді.

Ғ.Айдаров 20-ғ а тарта кітап, 200-ден аса ғ ылыми жә не ғ ылыми-кө пшілік мақ алаларын жазды.

Тоқ тар Оң ғ арбайұ лы Ә убә кіров – Қ азақ станның тұ ң ғ ыш ғ арышкер-ұ шқ ышы.1946 ж. маусымның 27-сінде Қ арағ анды облысы Қ арқ аралы ауданы, «1- інші май» ұ жымшарында дү ниеге келген. Жоғ ары білімді.Техника ғ ылымдарының докторы, профессор, академик, авиация генерал-майоры.Зерттеуші –ғ арышкер

1991ж. қ азанның 2-сінде Тоқ тар Ә убә кіров зерттеуші ғ арышкер есебінде, Александр Волков жә не Австрия ғ арышкері Франц Фибек, «Союз ТМ-13» ғ арыш кемесімен ғ арышқ а ұ шуғ а кірісті. Апта бойы «Мир» орбиталды кешенінде жұ мыс істеді. 1991ж. қ азанның 10-ында Тоқ тар Ә убә кіров, Анатолий Арцебарский, Австрия ғ арышкері Франц Фибек «Союз ТМ-13» ғ арыш кемесімен Жерге қ айтып қ онды. Ғ арышта ө ткізген мерзімі -7 кү н 22 сағ ат 13 минут.

Т.Ә убә кіров –Қ азақ станның тұ ң ғ ыш ғ арышкері, Кең ес Одағ ының ақ ырғ ы (72-ші) ғ арышкері.

Марапатталады:

«Халық Қ аһ арманы» атағ ы

«Қ азақ станның ғ арышкер-ұ шқ ышы» атағ ы

«Отан ордені»(1995)

Талғ ат Аманкелдіұ лы Мұ сабаев – Қ азақ станның ұ лттық ғ арыш агенттігінің тө рағ асы. Ғ арышкер, техника ғ ылымдарының докторы (2008), авиация генерал-лейтенанты (2007).

1951 ж. қ аң тар Алматы облысы Жамбыл ауданының Қ арғ алы ауылында туғ ан.

2007 ж. сә уір Қ азақ станның ұ лттық ғ арыш агенттігінің тө рағ асы.

1994 ж. ғ арышқ а 1 рет ұ шқ анда (Союз ТМ-19)126 кү н ғ арышта ө ткізген 126 кү н ғ арышта ө ткізген.

1998ж. ғ арышқ а 2 рет ұ шқ анда (Союз ТМ-19)208 кү н ғ арышта ө ткізген ғ арышта ө ткізген.Гиннестің ү здік табыстары кітабында бір айдың ішінде 5 рет барлығ ы 30 сағ 8 минут ұ зақ тығ ымен ашық ғ арышқ а шық қ аны жазылып алынғ ан.

2001ж. ғ арышқ а 3 рет ұ шқ анда (СоюзТМ-32) 8 кү н ғ арышқ а ө ткізген.

Марапаттары:

«Халық Қ аһ арманы» атағ ы (1995)

«Қ азақ станның ғ арышкер-ұ шқ ышы» атағ ы (1995)

«Отан» ордені (1998)

«Барыс» 1 дә режелі ордені

«Астана» медалі (1999)