Гендер белсенділігінін реттелуін оперондык моделінін сызбасын сызу.

Алғ аш рет Ф. Жакоб жә не Ж. Моно прокариоттарда гендер активтілігінің реттелуін зерттеу мақ сатында ішек таяқ шасында β -галактозидаза ферментінің синтезі реттелуіне тә жірибе жү ргізді. Тә жірибе нә тижесінде фермент синтезделудің индукциясв мен репрессиясының механизмдерін тү сіндіретін “оперон моделін” ұ сынды.

Жакоб жә не Мононың бұ л моделі бойынша оперон қ ұ рамында:

1. Бірнеше белок-ферменттердің синтезін анық тайтын қ атарласа орналасқ ан қ ұ рылымдық гендер болады.

2.Осы гендердің активтілігін бақ ылайтын реттеуші немесе оператор гені болады.

Оперондағ ы қ ұ рылымдық гендердің ерекшелігі –олар оперонда қ атарласа орналасқ ан кластерлік гендерді қ ұ райды. Осы кластерлік гендерден тұ тас бір ғ ана полицистронды РНҚ тү зіледі.Лактозалық оперондағ ы қ ұ рылымдық гендер 3-цистроннан тұ рады: Z, Y, A.Бұ л гендердің ө німі –ферменттер лактоза қ антын ыдыратуғ а қ атысады.

16.Геномдық мутациялар типінің сызбасын сызу жә не олардың пайда болу механизмін тү сіндіру. Геномдық мутациялар -мейоз немесе митоздың бұ зылуының нә тижесінде не хромосома санының ө згеруі мен артуы не кемуі болатын мутация.Оларғ а полиплоидия гаплоидия гетероплоидия жатады.Полиплоидия-хромосомалардың диплоидтық санының гаплоидтық жиынтығ ына еселеніп артуы(2п+п, 2п+2п, 2п+3п).Кариотипте хромосомалардың тек гаплоидты жиынтығ ы болса оны гаплоидия дейді(п).Диплоидты жиынтық та жеке хромосомалардың санының ө згеруі гетероплоидия д.а.Бірнеше тү рі бар.Хромосоманың диплоидты жиынтығ ында бір жұ п хромосоманың болмауы нуллисомия д.а.(2п-2)Нулисомиктер ө мір сү ре алмайды.Кейде диплоидты жиынтық 1 хромосомағ а кемиді, оны моносомия д.а.(2п-1)Адамда тек қ ана 1 моносомия белгілі.Бұ л жыныс Х хромосома бойынша моносомия Тернер-Шерешевски синдромы.Ал егер хромосомалардың жұ бы 1 хромосомағ а артса (2п+1)оны трисомия, егер екеуге(2п+2)тетрасомия д.а.Қ азіргі кезде 750 геномдық мутациялар 100 астамы адамның хромосомалық ауруының себепшісі. Оларғ а полиплоидия, гаплоидия, гетероплоидия (анеуплоидия) жатады.

Полиплоидия хромосоманың диплоидтық санының гаплоидтық жиынтығ ына еселеніп артуын айтамыз. (2n+n; 2n+2n; 2n+3n;)

Гаплоидия хромосомалардың тек гаплоидты жиынтығ ының болуы. (n)

Гетероплоидия (анеуплоидия) диплоидтық жиынтық та жеке хромосомалар санының ө згеру.

Нулисомия-(2n-2), моносомия-(2n-1), трисомия-(2n+1), тетрасом

ия-(2n+2).