Глоссарий физколлидты – химия.

Термодинамика – энетгияның ә р тү рлі формаларының ө зара ауысуын зерттейтін физикалық химияның негізгі бө лімдерінің бірі. Ол кө птеген тә жірибелердің нә тижесінде тұ жырымдалғ ан бірнеше заң ғ а сү йенеді.

Термодинамиканың бірінші заң ы – энергия сақ талу заң ына негізделіп қ алыптасқ ан. Ол энергияның жоқ тан пайда болмайтынын, ә рі ө шпейтінін, тек бір тү рден екінші тү рге ауысып, ө згеріп отыратынын дә лелдейді.

Жылу сыйымдылық, деп қ ысымның немесе кө лемнің тұ рақ ты жағ дайында заттың берілген мө лшерінің 1 градусқ а арттыруғ а қ ажетті жылу мө лшерін айтады.

Термохимия – химиялық реакциялардың жылу эффектілерін, заттардың жылу сыйымдылық тарын жә не олармен байланысты басқ а шамаларды зерттейді.

Термохимияның бірінші заң ы (Лавуазье-Лаплас заң ы) бойынша: жай заттар ө зара ә рекеттесіп кү рделі зат тү згенде бө лінетін жылу мө лшері сол кү рделі зат қ айтадан жай заттарғ а ыдырағ анда сің ірілетін жылуғ а тең.

Термохимияның екінші заң ы Гесс заң ы. Гесс заң ы былай тұ жырымдалады: химиялық реакция тікелей жү рсін немесе бірнеше сатыдан ө тсін, бә рібір оғ ан сай жылудың мө лшері тұ рақ ты болады.

Стандартты энтальпия – жай заттардан 25^оС жә не 760 мм сн. бағ -да 1 моль зат тү зілгендегі реакциядағ ы стандарт жылу эффектісі.

Жану жылу, 1 иоль зат стандарт жағ дайда оттекпен толық ә рекеттесіп жанғ ан кездегі химиялық реакцияның жылу эффектісі.

Еру жылуы – 1 иоль затты еріткіштің ө те кө п мө лшерінде еріткенде бө лінетін немесе сің ірілетін жылу мө лшері.

Ерудің интеграл жылуы – еріткіштің белгілі мө лшерінде 1 моль затты еріткенде сің ірілетін немесе бө лінетін жылу мө лшері.

Нейтралдау жылуы – қ ышқ ылды негізбен нейтралдағ анда 1 моль Н₂О тү зілгенде бө лінетін жылу мө лшері.

Системаның еркіндік дә реже саны деп системадағ ы фазалар санын сақ тай отырып белгілі шекке дейін шамаларын еркін ө згертуге болатын термодинамикалық кү й параметрлерінің санын айтады.

Компонент – система фазаларының қ ұ рамын сипаттайтын дербес заттардың ең аз саны.

Фаза – гетерогенді термодинамикалық системаның бір-бірінен бө ліну беті арқ ылы оқ шауланғ ан жә не сыртқ ы ә сер жоқ кезде барлық нү ктелерінің химиялық қ ұ рамы мен физикалық қ асиеттері бірдей бө ліктердің жиынтығ ы.

Эвтетикалық температура – система қ ұ рамындағ ы екі зат та ерітіндіден бірдей температурада кристалданады.

Эвтетикалық қ ұ рам – система қ ұ рамындағ ы екі затта ерітіндіден бірдей температурада кристалданатын қ оспа қ ұ рамы.

Солидус – эвтетикалық нү ктені (Э) қ иып ө тетін горизонталь сызық (МN).

Коннонда – тең діктегі фазалардың қ ұ рамын қ осатын ДG сызығ ы.

Ерітінді – екі немесе одан да кө п компаненттерден тұ ратын біртекті система.

Ерітінді бетіндегі еріткіштің бу қ ысымы – тұ рақ ты температурада ерітінді бетіндегі еріткіштің бу қ ысымының салыстырмалы тең деуі еріген заттың мольдік ү лесіне тең.

Коноваловтың бірінші заң ы – сұ йық тық пен тең дікте тұ рғ ан бу, сұ йық тық пен салыстырғ анда, қ осқ анда жалпы қ ысымды арттыратын, компонентке бай болады.

Фракция деп, белгілі температура аралығ ында (t₁ ден t₂ дейін) жинап алынғ ан конденсат.

Бө лшектеп айдау – фракциялап жинақ тауғ а негізделген ә діс.

Коноваловтың екінші заң ы – қ айнау температурасының максимум жә не минимум нү ктелерінде тең діктегі системаның сұ йық бу фазаларының қ ұ рамдары бірдей болады.

Тұ рақ ты қ айнайтын немесе азеотроп қ оспалар деп, қ ұ рамы ө згермей айдалатын сұ йық тарды айтады.

Ерудің критикалық температурасы – сұ йық тық тар бір-бірінде шексіз араласа бастайтын температура.

Таралу коэффициенті – тұ рақ ты температурада бір-бірінде ерімейтін немесе шекті ғ ана араласып еритін екі еріткіш қ оспасына еріткен ү шінші компоненттің екі сұ йық қ абаттағ ы концентрацияларының қ атынасы тұ рақ ты шама.

Меншікті кедергі – 1 см жә не кө лденең қ имасы 1 см² ө ткізгіштің кедергісі.

Меншікті электр ө ткізгіштік деп, меншікті кедергінің кері шамасын айтады.

Электролит ерітінділері ү шін меншікті электр ө ткізгіштік деп, арақ ашық тығ ы 1 см беттерінің ауданы 1см² екі электрод аралығ ындағ ы 1 мл электролит ерітіндісінің электр ө ткізгіштігін айтады.

Эквиваленттік электр ө ткізгіштік – 1 г-экв еріген заты бар ерітінді кө лемі сиятын ара қ ашық тығ ы 1 см электроттардың аралығ ына орналасқ ан ерітіндінің электр ө ткізгіштігін айтады.

Буферлік ерітінділер – қ ышқ ылдың немесе сілтінің аз мө лшерін қ осқ анда, сонымен қ атар сұ йылтқ анда сутек иондарының концентрциясы ө згермейтін ерітінділер.

Буферлік ә сер – буфрелі ерітінділерге қ ышқ ыл немесе сілті қ осқ анда, иә болмаса оларды сұ йылтқ анда рН ө згермей тұ рақ ты болу.

Сорбция – заттың екінші бір затты ө з бойына сің іруі.

Адсорбция – сің іру тек дененің беткі қ абатында іске асады.

Абсорбция – сің іру дененің барлық кө лемінде жү реді.

Адсорбент –сің іруші зат, адсорбтив – сің ірілетін зат.

Капиллярлық конденсация – сің іру процесі қ уысты, кеуекті заттардың ө те ұ сақ тү тікшелерінде іске асатын типтегі процесс.

Катализатор – химиялық реакцияның жылдамдығ ын арттыратын, ө зі реакция нә тижесінде ө згеріссіз қ алатын зат.

Катализ – реакция жылдамдығ ының катализатор қ атысында ө згерісі.

Активтендіру энергиясы - ә ректтесуші заттардың молекулаларын активті кү йге келтіру ү шін қ ажетті энергия.

Гальваникалық элемент – химиялық энергияның электр энергиясына айналуын кө рсететін қ ұ рал.

Электродтық потенциал – системада қ ос электр қ абатының пайда болуы металл мен ерітінді арасында потенциалдық айырым туғ ызады.

Нормалды немесе стандартты элкетродтық потенциал – ерітіндідегіметалл иондарының концентрациясы 1 мольּ л ^-1 болғ андағ ы металл ерітінді жанасу бетіндегітү зілген қ ос элемент қ абаттары арасындағ ы потенциалдар айырымы.

Колориметриялық ә діс – сутек иондарының концентрациясына байланыстытү рлі индикаторлардың тү стерінің ө згеруіне негізделген қ арапайым ә діс.

Потенциометриялық ә діс – ерітіндідегі иондардың концентрациясына байланысты гальваникалық тізбектегі электр қ озғ ауыш кү штің ө згерісін ө лшеуге негізделген.

Индикатор электрод – электродтық потенциалы сутек иондарының концентрациясына тә уелді электрод.

Электролиз – электролиттердің балқ ымалары немесе ерітінділері арқ ылы тұ рақ ты электр тогы ө ткенде электродтарда тотығ у-тотық сыздану реакциялары жү ріп, заттархимиялық ө згерістерге ұ шырайды.

Фарадейдің бірінші заң ы – электродта бө лінетін зат массасы (m) электролит арқ ылы ө тетін электр мө лшеріне (Q) тура пропорционал.

Фарадейдің екінші заң ы. ә р тү рлі электролиттердің ерітінділері арқ ылы бірдей мө лшерде электр тогы (Q) ө ткенде электродтарда бө лінетін заттардың массасы (m) олардың химиялық эквиваленттеріне (Э) тура пропорционал.

Электрохимиялық эквивалент – электролит ерітіндісі арқ ылы 1 Кл электр ө ткенде, электродта бө лінетін заттың массасы.

Потенциалды ыдырау кернеуі – электролиттарда заттардың бө лінуі белгілі бір потенциалдар айырымында ғ ана іске асады.

Анодтық потенциал - анод пен ерітінді арасындағ ы потенциалдар айырымын, ал катодтық потенциал - катод пен ерітінді арасындағ ы потенциалдар айырымын.

Коррозия – металдардың жә не олардың қ ұ ймаларының қ оршағ ан ортаның ә серінен бұ зылуы.

Ингибиторлар – қ ышқ ылдық ортада металдардың коррозиясын системағ а кейбір заттарды қ осып баяулатуғ а, тіпті бә сең детіп тежеуге болады.

Зольдер – коллоидты системада дисперсті фаза бө лшектері қ атты кү йде, ал орта сұ йық кү йде болатын ерітінділер.

Эмульсия – егер коллоидты системадағ ы дисперсті орта да, дисперсті фаза да сұ йық заттың бө лшектерінен қ ұ ралады.

Пептизация – пептизаторлар коллодты бө лшектер бетінде адсорбцияланып, олардың зольге айналу ә дісі.

Диализ ә дісі – коллоидты ерітінділерді еріткіштің жә не бос жү рген иондардың артық мө лшерінен тазарту.

Электрдиализ – диализ процесі элкетр тогы ә серімен асады.

Ультрадиализ – ультрафильтр пайдаланып, қ ысымды реттеу арқ ылы диализдеу.

Электроферез – электр ө рісі ә серінен диспресті фаза бө лшектерінің катодқ а немесе анодқ а бағ ытталып қ озғ алуы.

Дзэта потенциал – сұ йық тың қ атты дене бетіндегі қ озғ алмайтын қ абаты мен ерітінді кө леміндегі қ озғ алмалы қ абаты арасынды пайда болатын потенциал айырымы.

Кинетикалық тұ рақ тылық – коллоидты системадағ ы фаза бө лшектері – мицелалар ьроуындық қ озғ алыстың нә тижесінде ұ зақ уақ ыт тұ нбағ а тү спей система кө лемінде біркелкі таралып жү ретін тұ рақ тылық.

Агрегаттық тұ рақ тылық – системадағ ы бө лшектердің дисперстігі ұ зақ уақ ыт сақ талатын болса, яғ ни олар жекеленіп ұ сақ бө лшектерге дараланып, іріленбейтін тұ рақ тылық.

Коагуляция – коллоидты ерітіндідегі бө лшектердің ө зара бірігіп іріленуі.

Седиментация процесі – іріленген бө лшектер ауырлық кү шінің ә серінен тұ нбағ а тү седі.

Критикалық потенциал – дзэта – потенциал шамасы 30 мВ маң ында болғ ан жағ дайда ұ ю процесі басталғ андығ ы анық талады.

Стаблизатор – коллоидты ерітінділердің тұ тқ ырлығ ын арттыратын заттар.

Ү йкеліс кү ші – дененің қ озғ алу жылдамдығ ына қ арсы ә сер етуші кү ш.

Тұ тқ ырлық – системаның ә р тү рлі жылдамдық пен қ озғ алатын қ ұ рам бө ліктерінің аралығ ындағ ы ү йкеліс.

Ақ қ ыштық – тұ тқ ырлық тың кері шамасы.

Салыстырмалы тұ тқ ырлық – заттың абсолюттік тұ тқ ырлығ ының судың тұ тқ ырлығ ына қ атынасы.

Седиментациялық тұ тқ ырлық – дисперсті фазаның система кө лемінде біркелкі таралып, тұ рақ ты кү йде болуы.

Ісіну – еріткіш молекулаларының ү лкен молекулалы қ осылыстарғ а енуі.

Ісіну дә режесі – 1 грамм полимер сің ірген сұ йық тың грамм санымен анық талады.

Эмульгаторлар – эмульсиялардың тұ рақ тылығ ын арттыру ү шін қ олданылатын заттар.

Коалесценция – эмульсия тамшыларының ө зара бірігіп, системаның жеке фазаларғ а жіктелуі.

Эмульсия фазаларының айналуы – системағ а СаCl₂ қ осу барысында май мен су жартылай жіктеліп, қ айтадан тұ рақ ты система – майдағ ы су (С/М) типтес эмульсияның пайда болуы.

Кө бік тү згіштер – кө біктің тұ рақ тылығ ын арттыратын заттар.

Кө бік еселігі – кө біктің алғ ашқ ы кө лемінің осы кө бікті тү зу ү шін жұ мсаплғ ан кө бік тү згіш ертіндісі кө леміне қ атынасы.