Тақырыбы: Адам әрекетінен жер бетінің өзгеруі

Мақ саты: Адам ә рекетінен жер бетінің ө згеруі туралы тү сінік беру.

Ойлау, есте сақ тау қ абілеттерін, сө здік қ орын, жү йелі тү рде мазмұ ндау қ абілеттерін дамыту.

Айналадағ ы қ оршағ ан ортаны қ орғ ауғ а, тазалығ ын сақ тауғ а тә рбиелеу.

Сабақ тү рі: Аралас сабақ. Ә дісі: Тү сіндіру, сұ рақ -жауап, ә ң гімелеу. Кө рнекілігі: Суреттер.

Барысы: І. Ұ йымдастыру кезең і: Сабақ қ а ә зірліктерін тексеру, назарын сабақ қ а аудару

ІІ. Ү й тапсырмасын тексеру кезең і:

-Қ андай қ ұ былыстардың ә серінен жер беті ө згеріске ұ шырайды?

-Бұ зылғ ан тау жыныстары қ алай тасымалданады?

-Терең шатқ алдар қ алай пайда болғ ан? Мазмұ нын сұ рау

ІІІ.. Мақ сатын қ ою кезең і:

Тақ ырыбын, мақ сатын хабарлау «Адам ә рекетінен жер бетінің ө згеруі»

ІҮ.. Жаң а материалды тү сіндіру кезең і:

- Адам жер бетін қ алай ө згертеді деп ойлайсың дар? Оқ улық бойынша тү сіндіру.

«Оба»дегеніміз 15-20 метр болатын қ олдан ү йілген тө бе.Оба ертеде, жаугершілік заманда жау ә скерін алыстан байқ ау ү шін ә дейі ү йіліп жасалғ ан.

Сонымен бірге ертеде атақ ты адамдар жерленген моланың ү стіне де ү йілетін болғ ан.

Есік обасын айтуғ а болады.Обаның ү стін кө п уақ ыт ө ткендіктен ө сімдік басып, табиғ и тө бе сияқ ты болып кеткен.

«Террикондар» -- шахтадан кен қ абатына жеткенге дейінгі шық қ ан бос жыныстардың ү йінділері. Қ арағ анды шахталарының тө ң ірегінде мұ ндай террикондар кө п.

Террикондар тү тіндеп маң айдағ ы ауаны ластайды.Қ азір ө ркениетті елдерде бұ л кө рініске ө згеріс ене бастады. Бірқ атар террикондар мү лде жойылды.Кө мірі таусылғ ан ескі шахталардың орнын бос тау жыныстарымен толтырады.Бірқ атары тегістеліп, террасарларғ а айналдырылады. Ол жерге қ ұ нарлы топырақ тө гіліп, ағ аш, бұ та, шө п егіледі.Террикондардың біразы шахтер ауылына кө рік беретін жасыл желекке айналды.

Ашық карьерлерден ө ндірілген пайдалы қ азбалар орнында орасан зор шұ ң қ ырлар қ алады. Беткі қ абатын ашқ андағ ы тау жыныстары тө ң ірегінде тау-тау болып ү йіледі.

Ондай шағ ын таулар Қ останай облысындағ ы Арқ алық боксит, Соколов –Сарыбай темір кені, Қ арағ анды облысындағ ы Қ оң ырат мыс кені орнында кездеседі.

Мұ ндай карьерлердің орнына қ олдан кө л жасап, айналасына ағ аш отырғ ызғ ан тиімді.Ондай жерлерді демалыс орны ретінде пайдалануғ а болады.

Мұ най мен газ ө ндіргенде жер беті қ андай ө згеріске ұ шырайтынын ешкім ойлағ ан емес.20 ғ асырдың орта тұ сында ғ ана алғ ашқ ы қ ауіп дабылдары тү сті. 1939жылы АҚ Ш-тың мұ найды кө п ө ндіретін Калифорния аймағ ында жердің айтарлық тай қ озғ алғ аны сезілген. Мұ най мен газ ө ндірген жер қ ойнауында қ алғ ан орасан зор қ уысқ а жер беті шө ге бастағ анысебеп болғ аны анық талғ ан. 60-жылдары жер беті кей жерде 8 м дейін шө ккен.Нә тижесінде қ алалар кө п зиян шекті.

Жер бетінің шө гуі тездеп, жылына 80см. жеткен.Ғ алымдар бұ л залалдан қ ұ тылу жолын жедел іздестірді. Ақ ыры бос орынғ а су айдап толтыруды шешті. Тә жірибе бірден оң нә тиже берді.Жер бетінің шө гуі бірден тоқ тады. Ендігі жерде газ бен мұ най ө ндірілетін аймақ тарда жер қ ойнауында міндетті тү рде су жіберілетін болды.

Оқ улық пен жұ мыс.

Тізбектей дауыстап оқ ыту. Дә птермен жұ мыс.

Кү н ретін, ауа райын жазу. Адамдардың қ андай ә рекетінен жер беті ө згеріске ұ шырайтынын жазып шығ у.

V. Бекіту кезең і: --Террикондар деген не? Олардың қ андай зияны бар?

-Ашық карьерлердің орнын қ алай пайдалануғ а болады?

-Оба дегегн не? Есік обасы туралы не білесің?

-Мұ най мен газ алынғ ан орынғ а су толтырудың маң ызы бар ма?