Инаудит» ЖШС-ның төлем қабілеттілігін бағалау

Тө лем қ абілеттілгінің талдауы ұ йымның міндеттемелерін қ олма-қ ол ақ ша қ аражаты арқ ылы дер кезінде тө лей алу жағ дайын кө рсетеді. Сондық тан тө лем қ абілеттілігін бағ алау ү шін, біз Инаудит ЖШС ның активтері мен міндеттемелерін, сонымен қ атар балас ө тімділігін талдаймыз.

Баланс активтерінің қ ұ рамы мен қ ұ рылымының динамикасын талдау – кә сіпорынның барлық мү ліктерінің жә не оның жекелеген тү рлерінің абсолютті жә не салыстырмалы арту немесе кему мө лшерін белгілеуге мү мкіндік береді.

Қ аржылық есептің маң ызды элементі болып саналатын активтерді, талдау барысында, осы активтердің нақ ты қ олда бары зерттеледі. Активтердің жалпы қ ұ рылымын жә не оның жеке топтарын талдау, олардың рационалды таратылуын талқ ылауғ а мү мкіндік береді.

Активтердің ө суі (артуы) кә сіпорынның болашақ тағ ы дамуын кө рсететін болғ андық тан, ол осы кә сіпорын жұ мысының оң нә тижесін сипаттайды.

Алайда, кә сіпорын мү лік қ ұ нының ө су себептерін талдағ анда, жоғ ары дең гейі баланстық есептің номиналды кө рсеткіштерінің нақ ты кө рсеткіштерден айтарлық тай ауытқ уына ә келіп соқ тыратын инфляция ә серін ескеру қ ажет. Отандық тә жірибеде инфляцияны есепке алу тек негізгі қ ұ ралдардың баланстың қ ұ нын қ ұ ру барысында жү ргізіледі.

Отандық есептік-аналитикалық тә жірибеде ө ндірістік қ орлар, дайын ө нім жә не тауарларды қ айта бағ алау жү ргізілмейді. Сондық тан да олардың қ ұ нының ө суі, инфляциялық фактор ә серінен болатыны кү мә нсіз.

Баланс мә ліметтері бойынша активтердің қ ұ рамы мен олардың қ ұ рылымына талдау жасау ү шін келесі 2 аналитикалық кестесі қ ұ рылады.

Кесте деректері бойынша кә сіпорынның ұ зақ мерзімді активтер кө лемі 6 017 599 мың тең геден 2013 жылы 9 213 800 мың тең геге дейін 2014 жылы ө скен. Ұ зақ мерзімді активтердің ө суіне қ аржылық активтердің 1 589 449 мың тең геден 2013 жылы 2 267 322 мың тең геге дейін ө суіне ық пал еткен. Ағ ымдық активтер кө лемі талданып отырғ ан 2 жылда 3 409 549 мың тең геге ө скен.

Сонымен кә сіпорынның актив балансында талданушы мерзім аяғ ына қ арай ұ зақ мерзімді активтер ү лесі тө мендеп, ағ ымдық активтер ү лесі ө скенін кө реміз.

Осы кө рсеткіштен кейін баланс валютасындағ ы ағ ымдағ ы активтер ү лесін анық тау маң ызды: ағ ымдағ ы активтер қ ұ нының кә сіпорынның барлық мү лкінің қ ұ нына қ атынасымен анық талатын кә сіпорын активтерінің іске тартылу (мобильді) коэффициентінің ө суі. Ол қ арызды ө теуге арналғ ан қ аражат ү лесін сипаттайды. Коэффициент мағ ынасы артқ ан сайын кә сіпорынның ү здіксіз жұ мысты қ амту жә не кредиторлармен есеп айырысу мү мкіндігі де арта тү седі. Қ аржы тұ рғ ысынан алғ анда оның ө суі актив қ ұ рылымындағ ы жағ ымды ө згеріс болып табылады – яғ ни мү лік ә лдеқ айда мобильді (іске тартылғ ан) болады, оны пайдалану тиімділігінің ө скендігін кө рсетеді.

Талданушы кә сіпорында бұ л кө рсеткіш дең гейі 2013 жылы 37, 6 (5 235 108 мың тең ге: 139 229 мың тең ге), 2014 жылы 39 (8 644 657 мың тең ге: 221 188 мың тең ге) қ ұ райды. Бұ л кө рсеткіш есепті жылы ө ткенге қ арағ анда жоғ ары, бұ ғ ан иммобильді қ аражаттардың ө су қ арқ ынынан мобильді қ аражаттардың ө су қ арқ ындары басым болуы ық пал еткен.

Кә сіпорын активтерін таратудың тиімділігін сипаттайтын келесі кө рсеткіш–мобильді жә не иммобильді қ аражаттар қ атынасының коэффициенті. Ол ағ ымдағ ы активтер қ ұ нын ұ зақ мерзімдік активтер қ ұ нына бө лу арқ ылы анық талады. Бұ л қ атынастың қ олайлы жә не қ ауіпті кө лемі, кә сіпорынның салалық ерекшеліктеріне байланысты. Ө неркә сіптік кә сіпорындарда берілген кө рсеткіштің дең гейі 0, 5-тен тө мен болмауы тиіс.

Талдау жү ргізіп отырғ ан кә сіпорында бұ л коэффициенттің дең гейі 2013 жылы 0, 86 (5 235 108 мың тең ге: 6 017 599 мың тең ге), 2014 жылы 0, 3 (8 644 657 мың тең ге: 9 213 800 мың тең ге) қ ұ рады. Бұ л кө рсеткіш 2014 жылы жоғ ары мә нге ие болғ ан, яғ ни есепті жылы ө ткен жылмен салыстырғ анда ағ ымдық активтердің айналымдылығ ы баяулағ анын, пайдалану тиімділігінің тө мендегенін кө рсетеді.

Ә рі қ арай кә сіпорынның мү ліктік жай-кү йінде қ андай сапалық ө згерістер болғ анын зерттеу қ ажет. Бұ л кә сіпорынның материалды-техникалық базасын қ ұ райтын жә не негізгі қ орлары болып саналатын, оның ө ндірістік потенциалының маң ызды элементінің жағ дайын зерттеу қ ажет.

Кә сіпорын мү ліктерінің жалпы қ ұ нындағ ы негізгі қ ұ ралдардың нақ ты қ ұ нының (қ алдық) ү лес салмағ ының ө згеруі, ерекше назар аударады. Ө йткені бұ л кө рсеткіш кә сіпорынның кә сіпкерлік қ ызметінің кө лемін анық таудағ ы басты бағ ыт болып табылады. Кә сіпорын мү ліктерінің жалпы жиынындағ ы негізгі қ ұ ралдардың нақ ты қ ұ нының коэффициентінің мө лшері баланс активтерінің барлық сомасының 50 пайызынан кем болмауы тиіс.

Баланс валютасындағ ы негізгі қ ұ ралдардың қ алдық қ ұ нының ү лесі 31, 2% – 2013 жылы; 33, 24% – 2014 жылы қ ұ рады. Яғ ни соң ғ ы жылы бұ л кө рсеткіштің теориялық мә ніне сә йкес келмейді. Негізгі қ ұ ралдардың жалпы қ ұ нындағ ы оның активті бө лігінің ү лесін анық тау ө те маң ызды жә не де бұ л кә сіпорынның материалды-техникалық базасының дамуындағ ы жағ ымды кезең болып табылады. Оның ү лес салмағ ының ө суі қ ор қ айтарымдылығ ы ө суіне ә келеді.

Кесте деректері бойынша ағ ымдық активтердің қ ұ ны 5 235 108 мың тең геден 2013 жылы 8 644 157 мың тең геге дейін 2014 жылы қ атты ө сті. Оның ішінде тауарлы-материалдық қ орлар қ ұ ны 2 жылда 205 369 мың тең геге ө скен. Аяқ талмағ ан ө ндіріс соң ғ ы ү ш жыл бойы орын алмағ ан. Ақ шалай қ аражат кө лемі 1 589 449 мың тең геден 2014 жылы 2 267 322 мың тең геге дейін ө сті, ө ткен 2013 жылмен салыстырғ анда бұ л кө рсеткіш 42271 мың тең геге ө сті. Дебиторлық қ арыз кө лемі есепті жылы қ алғ ан жылдарғ а қ арағ анда қ атты ө скен. Сонымен қ орыта келе ең мобильді активтер яғ ни ақ ша қ аражаттары есепті жылы ө ткен жылмен салыстырғ анда қ атты ө скенін кө реміз. Ағ ымдық активтердің ең мобильді бө лігін, олардың қ ұ нына қ атынасы арқ ылы анық талатын айналым қ аражаттарының мобильдік коэффициентін келесідей анық таймыз:

, (2.1)

мұ ндағ ы, Кмоб – мобильділік коэффициенті;

А_{қ ар} – Ақ ша қ аражаттары мен олардың эквиваленттері;

АА – ағ ымдағ ы активтер.

Бұ л коэффициент, ағ ымдағ ы міндеттемелерді ө теуге бағ ытталатын қ аражаттардың жалпы саласындағ ы тө леуге дайын қ аражаттардың ү лесін кө рсетеді.

2013 жылы: = 0, 30бірлік;

2014 жылы: = 0, 26бірлік;

Кестеден кө ріп отырғ анымыздай, есепті жылда активердің нақ ты қ ұ ны 53, 1%-ғ а ұ лғ айды немесе 2013 жылмен салыстырғ анда 2014 жылы 3 196 201 тең геге ө сті. Бұ л оң кө рсеткіш, оны одан ә рі дамытудың дә лел ретінде, кә сіпорынның жұ мысын сипаттайды. Активтердің талдауы кезінде келесілерге кө ң іл бө лі керек: қ алай орналыстырылғ ан жә не есепті жылы неге кө п кө ң іл бө лінген, «Инаудит» ЖШС-ның ө ндірістік ә леуеті, оның негізгі қ орлары жә не мү ліктік ұ тқ ырлығ ы қ андай болып табылады. Ө з кезегінде, 2013 жылдың ұ қ сас кезең імен салыстырғ анда 2014 жылдың аяғ ында қ олма-қ ол ақ шамен ө суі едә уір байқ алады. Оның ауытқ уы, компанияның тө лем қ абілеттілігі ұ зартуы кө рсетеді 42, 6% болды.

Сонымен қ атар, кестеде деректер жыл соң ында ұ зақ мерзімді жә не ағ ымдағ ы активтердің арасында ақ шаның ө суі соң ғ ы жылдың пайдасында екенін кө рсетеді. 2013 жылы ағ ымдағ ы активтер 5 235 108 тең гені қ ұ раса, асып ұ зақ мерзімді сол жылы 6 017 599 тең гені қ ұ рады. Осығ ан ұ қ сас ү рдіс 2014 жылдың соң ында байқ алды.

Кә сіпорынның орналастыру активтерінің тиімділігін одан ә рі бө лек индикатор, ұ ялы жә не иммобилизацияланғ ан кө лік қ ұ ралдарын қ атынасы. Ол ұ зақ ө мір сү руші активтер қ ұ нының ағ ымдағ ы активтердің қ ұ нын бө лу арқ ылы анық талады:

Kimmob = TA / Д.А., (2)

мұ ндағ ы: Kimmob - жылжымалы жә не иммобилизацияланғ ан қ атынасы

қ ұ ралдары

ДА - ұ зақ мерзімді активтердің қ ұ ны

Киммоб(2013)=5235108/6017599=0, 86

Киммоб(2014)=8644657/9213800=0, 93

Оң тайлы жә не осы коэффициенттің мә ні сыни ө неркә сіп кә сіпорындарының ерекшеліктеріне байланысты. Ө неркә сіптік кә сіпорындар бұ л кө рсеткіштің дең гейі 0, 5 тө мен болмауы тиіс.

Қ арыз капиталын коэффициенті қ атынасы қ арағ анда ағ ымдағ ы активтердің қ атынасы жә не ұ зақ мерзімді ү лкен ү лестік міндеттеме кепілдік кезде минималды қ аржылық кә сіпорын тұ рақ тылығ ы қ ол жеткізіледі деп кө зқ арастарғ а негізделген, ағ ымдағ ы активтері бойынша тұ рақ тылық шарты болып табылады деген белгісі қ амтылғ ан.

Кестеде кө ріп отырғ анымыздай, ЖШС «Инаудит» арқ ылы есепті кезең де ең кө п ү лесі ақ ша қ аражаттарына жә не 2015 жылдың соң ында тиісінше 16, 1% жә не 2013 жылы 14, 3% қ ұ райды.

Активтер кө зі талдау қ алыптастыру процесінде капитал (қ арыз) ө з жә не тартылғ ан нақ ты ө лшемін орнатың ыз, есепті кезең ішінде олардың ө згеру себептерін анық тады, тиісті бағ алау оларғ а беріледі. Фокусты капиталдың резервтік кө здері ретінде капиталдың табылады - қ аржылық тұ рақ тылық тың маржа.

Ол меншікті капиталының ғ ана ө лшемін орнату маң ызды болып табылады, сонымен қ атар капиталдың жалпы сомасындағ ы оның ү лес салмағ ының анық тау ү шін. ә дебиетте бұ л кө рсеткіш ә р тү рлі атау (меншік қ атынасы, тә уелсіздік коэффициенті, меншікті капитал қ атынасы) болып табылады, бірақ оның мә ні бірдей: ол қ аншалық ты компания қ арамастан қ арызды бойынша сотталады жә не ө з қ аражаты маневр жасау. Тә уелсіздік коэффициенті мына формула бойынша озық жалпы капиталғ а капиталдың қ атынасы:

Тк= МК/АК

где: Тк- тә уелсіздік коэффициенті

МК- меншікті капитал

АК- аванстық капитал

«Инаудит» ЖШС-нде тә уелсіздік коэффициентін есептеу ү шін бухгалтерлік балансын пайдаланып, есептеуіміз қ ажет. Зерттелген компанияда соң ғ ы жылдары бұ л кө рсеткіш қ ұ рады:

Тк (2013)= 1589449/380118 = 4, 18

Тк (2014) =2267322/1778839 = 1, 27

Шамамен 0, 5 тә уелсіздігі коэффициент ұ сынылатын норма. ЖШС «Инаудит» компаниясының жоғ ары тө лем қ абілеттілігін кө рсетеді.

Кә сіпорынның қ аржылық тұ рақ тылығ ын абсолютті кө рсеткіштер арқ ылы талдау нә тижелері арқ ылы келесі қ орытынды жасауғ а болады:

- 2013 жылы қ аражаттар кө здерінің жеткіліктілігін кө рсететін 3 кө рсеткішке сә йкес келетін қ орлардың қ амтамасыз етілу дең гейлері тө менгі дә режеде, бірақ оның ішінде ТМҚ негізгі қ алыптасу кө здерінің жалпы мө лшері артығ ымен болғ андық тан, 2012 жылы кә сіпорынның қ аржылық жағ дайы тұ рақ сыз деген бағ а беруге болады.

- 2014 жылы алдың ғ ы жылдарғ а қ арағ анда 3 кө рсеткіш дең гейі де тө мендеген, бірақ ТМҚ негізгі қ алыптасу кө здерінің жалпы мө лшері оң шамада болғ андық тан, тө лемқ абілеттілігі нашар, бірақ меншікті қ аражаттар кө здерінің толық тырылуы, дебиторлық қ арыздың қ ысқ аруы мен қ орлар айналымының жеделдетілуі есебінен тепе-тең дікті қ алпына келтіру мү мкіндігі сақ талатын тұ рақ сыз қ аржылық жағ дай орын алғ ан.

- 2015 жылы кә сіпорынның қ аржылық жағ дайы қ алыпты дең гейге келеді, барлық 3 кө рсеткішке де қ ажеттілік қ анағ аттандырылды. Кә сіпорынның жағ дайы тұ рақ ты дең гейге жетті.

Қ аржылық жағ дайдың нашарлауы капиталдың жаратылуы мен қ арыздардың ө суіне ә келеді. Осыдан қ аржылық тұ рақ тылығ ы, яғ ни кә сіпорынның қ аржылық тә уелсіздігі, меншікті қ аражаттарды маневірлеу қ абілеті, шаруашылық қ ызметтің қ аржымен жеткілікті қ амтамасыз етілуі дең гейі тө мендейді.

Кә сіпорын қ ызметінің тұ рақ тылығ ы оның жалпы қ аржылық қ ұ рылымымен, сыртқ ы кредиторлармен жә не инвесторлармен қ атынас дең гейіне байланысты. Осылай қ ызметтің ү рдісі барысында кө птеген кә сіпорындар меншікті капиталмен бірге біршама қ арыз қ аражаттарының соммасынан тартады. Бірақ қ арыз міндеттемелерінің едә уір ұ лғ аюы нә тижесінде, егер бірнеше кредитор бір уақ ытта ө з қ аражаттарын қ айтаруды талап етсе, банкроттық қ а ұ шырауы мү мкін.

Тә уелсіздік коэффициентіне кері кө рсеткіш болып табылатын тә уелділік коэффициенті келесідей анық талады:

= немесе = 1 - , (2.6)

Берілген коэффициент авансталғ ан капиталдың жалпы сомасындағ ы қ арыздың ү лесін сипаттайды. Оның ү лесі жоғ арлағ ан сайын кә сіпорынның сыртқ ы қ аржыландыру кө здеріне тә уелділігі сә йкесінше ұ лғ аяды.

Қ арастырылып отырғ ан кә сіпорында бұ л кө рсеткіш келесі мә ндерге ие:

2013 жылы: = 1 – 4, 18 = -3, 18бірлік;

2014 жылы: = 1 – 1, 27 = -0, 27бірлік.