Бақылау сұрақтары. 2. Жады қорын бақылайтын функциялар

1. Жұ мыс функциялары

2. Жады қ орын бақ ылайтын функциялар

3. Жадығ а программаны орнату қ алай орындалады

4. Жадыны бө лу қ алай орындалады

14 дә ріс. Телеқ атынасқ ұ рудың программалық қ амтамасы.Хабарларды тіркеу, буферлеу жә не бағ дарғ ылау.

Торапты басқ ару. Торапты басқ арудың ең басты мә селесі пакеттерді тиісті орынғ а дұ рыс жеткендігін қ амтамасыз ету.

Осы тапсырманың шешімін анық тайтын басты фактор болып:

1. Кабельді байланысқ ан жү йенің бү тіндігі, олар арқ ылы электірлі сигналдардың берілуі жү зеге асырылады.

2. Артық трафик. Ол ө те ү лкен жү ктеме болғ анда шлюздегі пакеттердің жоғ алуына ә келеді.

3. хаттама ерекшелігі, яғ ни хаттама спецификасы торапты қ айта жү ктеу. Жаң а пайдаланушылардың қ осылуы.

Бұ л кезең де 3 компонент қ атысады: жү йе, пайдаланушының ө зі жә не администратор. Жү йе 3 кезең ді орындайды:

1. файлды тү зету

2. парольді орнату

3. жаң а пайдаланушығ а бастапқ ы каталогты анық тау.

Пайдаланушы:

1. жіберілетін файлды бастапқ ы каталогқ а кө шіру

2. электронды поштаның мекенін орнату

Администратор:

1. etc/group файлна жаң а пайдаланушыны қ осу

2. тіркелу ақ паратын енгізу

3. пайдаланушыны ұ йымды база пйдаланушыларына қ осу

4. жергілікті анық тамағ а байланыс ақ паратын жазу

5. дискілік квантты орнату

6. бюджетті қ ұ рудың дұ рыстығ ын тексеру

Файл etc/passwrd жү йеге белгілі, жолдардан қ ұ ратын ә р пайдаланушығ а бө лінетін пайдаланушылар тізімін жазады, ал бұ л тізімнің ә р жолы 7 ө рістен тұ рады:

1. тіркелу аты;

2. шифрланғ ан пароль;

3. UID мә ні – пайдаланушы идентификаторы

4. GID – топ идентификаторы

5. GECOS ө рісі – пайдаланушының тіркелген параметрлері

6. бастапқ ы каталог

7. тіркеуші shell

Атау аттарды кө рсету стандартты келісіммен анық талады. Пароль шифрланғ ан тү рде беріледі, жасырын механизм парольдері бойынша жә не файлдарда сақ талады.

UID, GID бү тін диапазон сан 0-32767 тү рінде анық талады. Сонымен қ атар ә р пайдаланушы 8-16 топтарғ а мү ше бола алады. UID тораптың файлды жү йемен (NFS) бақ ыланады жә не тораптың шекараларында қ олайлы.

GECOS толық атауды қ ұ рады, қ ызметі жә не телефоны. Берілген ө ріс chth файлында енгізіледі.

Бастапқ ы каталог иесінің атымен аталып орнатылады.

Shell негізінде командалық интерпритатордың версиясы анық талады. Шығ ыс паролі пұ рсаттыланғ ан пайдаланушымен мына команда: passwrd – пайдаланушы аты арқ ылы орнатылады.

Қ атынауғ а руқ сат коды chmod командасы арқ ылы беріледі. Chown командасы кө мегімен иелері бекітіледі, ал chgrp – командасы бойынша пайдаланушыны топқ а енгізу. ә р бір қ айтадан қ ұ рылғ ан

каталогтар бос кезінде root пайдаланушысына меншікті болады, яғ ни жү ктеушіге, себебі келесіде иелерінің ауысуы болуы керек. Электронды пошта ү шін машинаны орнату кезінде файлдарда ауқ ымды псевдонимдер etc/aliases sendmail командасы арқ ылы жазылып тү зеледі.

Егер қ ажет болса, онда топтарды тү зету мысалы басқ аша енгізілген мә ліметтер бойынша тү зетулер жү ргізіледі: Etc/group: staff

Ядроның конфигурациясы келесі жағ дайда жү ргізіледі:

- жаң а машинаны іске қ осқ анда

- алғ ашқ ы конфигурацияғ а енгізілген артың компоненттер алынып тасталғ ан уақ ытта - жаң а қ ұ рылғ ыларды қ осу немесе қ олда бар жабдық тардың модернизациясы кезінде - жө ндеу кестесінің реконфигурациясы кезінде.

Негізінен конфигурация тапсырмасы 9 кезең нен тұ рады:

1. жабдық ревизиясы – апараттық қ ұ рылғ ылардың қ ұ рамын анық тау

2. ядроны конфигурациялау, файлды тү зету жә не қ ұ ру

3. ядроның компиляциялық каталогын қ ұ ру

4. тү бір аймақ ты жә не свопинг аймағ ын тағ айындау

5. ядроны тұ рғ ызудың программалар байланысын шығ ару.

6. ядроның тү зілуі

7. ескі ядроныархивтеу жә не жаң а ядроны инсталляциялау 8. тестілеу жә не жаң а ядроның ө ң делуі 9. жаң а ядроны қ ұ жаттау.

Тораптық интерфейстердің конфигурациялануы

Тораптық интерфейсті қ осу немесе ө шіру ү шін қ олданылады, IP- мекенінің берілуі, кең таралымды мекенді анық тау жә не кө мекші опциялар қ атары.

Жиі қ олданылатын опциялар:

- netmask – берілген интерфейс бойынша тораптық қ алқ а, тө рт байтты оналтылық санмен беріледі.

- broadcast – интерфейстің кең таралымды IP – мекені,

- metric – берілген интерфейспен байланысқ ан ө тулер санының санашығ ы route бағ ытының конфигурациялануы. route командасының тағ айындалуы: ядроны бағ ыттау

кестесіндегі элементтерді анық тау. Пакеттің тү суі. Басқ а машиналар ү шін IP- мекені бойынша

тағ айындау пунктіне келген пакет ядро бағ ыттауының кестелер бағ ытымен жалыстырылады. Тағ айындалу пункт торабының нө мерлерімен қ андайда бір пакет бағ ытының торап нө мерімен сә йкес келген кезде пакет келесі берілген бағ ытпен байланысқ ан ретқ ақ паның IP – мекені бойынша беріледі.

Бағ ыттау домендері routed

Жергілікті торапқ а ө тулер санымен анық талатын ішкі бағ ыттау RIP хаттама базасына негізделген.

Ә р бір 30 секунд ө ткен сайын бағ ыттау серверлері торапты оларғ а белгілі бағ ыттар жө нінде хабар берген кездегі кең тарамды режимде жұ мыс жасайды. Клиенттер немесе алушылар ө здерінің деректер қ орына ядро кестесінің жаң а бағ ыттарын енгізеді.

Берілген доменнің дамығ ан тү рі gated домені болып табылады. – бағ ыттаудың базалық

командасының санашығ ы. Ол бір уақ ытта бірнеше хаттамаларды қ олдана отырып жұ мыс жасай алады:

- RIP жә не OSPF – ішкі бағ ыттау хаттамалары

- EGP/BGP – сыртқ ы бағ ыттау хаттамалары

Usenet телеконференциясы – бұ л хаттамалардан, файлдар пішімінен тұ ратын жә не интернет қ ұ ралдары арқ ылы мақ алаларды тарату ү шін қ олданылады. Негізгі принципі – мақ аланы барлық пайдаланушыларғ а пайдалану мү мкіндігі.

Мақ алаларды оқ у программалары материалды тікелей кө рсетуден тізбек қ ұ руғ а болатын пайдаланушылардың сұ ратуларына базаланады.

Сұ ратуларғ а қ ызмет кө рсету келесі сұ лбалардың біреуі арқ ылы орындалуы мү мкін: 1. жү ргізушісіз – кезкелген қ алаушығ а мақ аланы жариялау. Негізгі қ асиеті – қ ауыпсіз ақ параттардың кө п болуы.

2. техникалық бейімділігі – барлық қ алаушыларғ а жариялануы мү мкін, бірақ белгіленген тематика бойынша. Кемшілігі – қ ажетсіз ақ параттардың болуы.

3. ә луметтік. Кемшілігі – қ ажетсіз ақ параттардың болуы.

Маң ызды конференциялар жиі қ ойылатын сұ рақ тар – Fregnently Asked Questions файлымен бірлесе – жү реді. Бұ л файлда ә р тү рлі сұ рақ тарғ а жауаптар жазылады.

Негізгі ә дебиеттер 8 [349-360], 2 [253-255], 10 [364-390]

Қ осымша ә дебиеттер 18[144–157], 16[66-76] Бақ ылау сұ рақ тары

15 дә ріс. Қ ашық тан ө ң деу. Электрондық пошта. Операциялық жү йені инициализациялау, генерациялау жә не пішінү йлесімдіру. Ақ паратты тораптық қ орғ ау программалық қ ұ ралдары. Қ ортынды.

Электронды поштаны басқ ару. Sendmail программасы.

Бұ л программа тораптық қ олданбаларда электронды поштаны ұ йымдастырудың негізі болып табылады.

Келесі функциялар орындалады:

- пайдаланушыдан бастап хабарларды басқ ару

- пайдаланушының мекендерін анық тау

- транспорттық жә не жеткізетін агенттерді таң дау

- жеткізетін агенттің сұ рауы бойынша мекендерді ө згерту - ө згертілген хабарды жеткізетін агентке жіберу.

Жоғ арыда кө рсетілгеннен басқ а бұ л программа қ ателер немесе жеткізілмеген хабарлар жайында хабар генерациялайды. Келесі негізгі режимдер болуы мү мкін:

bd – домен режимі

bi- бұ ркемеленген псевдонимдер инициализациясы

bf- кезекті баспағ а шығ ару bt- мекендерді тексеру режимі bs- серверді стандартты енгізу режимі.

Bd режимінде sendmail командасы 25 нө мерлі торапты портты тың дайды жә не жұ мыстың пайда болуын кү теді. Команда келесі тү рде кө рсетіледі:

/usr/sbin/sendmail-bd-g1h

Бұ л жерде жұ мыс bd домені режимінде 1 сағ ат кванттық уақ ыт аралығ ымен (тексеру интервалы 1 сағ ат). Егер хабар кезекке қ ойылса, команда берілген интервал арасында хабарды жіберуге мү мкіндікжасайды, бұ л жағ дайда ү рдіс қ ұ рылады – ағ ын sendmail.pid атты.

Ә р ағ ын қ ұ рылғ ан кезде ол ағ ынды жою қ арастырылуы қ ажет, мысалы kill head – 1 sendmail.pid командасы арқ ылы.

Sendmail – V8 версиясы. Бұ л версияның негізгі командаларына жіберілетін нұ ктелері user.bd дерекқ ор базасында анық талады. Бұ нда қ олданушылар жә йлі орталық архив орналасады. Осы деркқ орда қ ұ рылатын негізгі ө рістер:

mailname- машина аты

maildrop- қ олданушы поштасының жеткізетін мекені mailsender- қ олданушы конвертінің аты fullname – қ олданушының толық аты

office- офис мекені жә не телефоны home- ұ й мекені жә не телефоны project/plan- хабармен байланысты жоба.

Бірнеше ү лкен емес есептердің орындалу тү рі ол командалық жол интерфейсін қ олдану. Сіздер жұ мыс жасайтын программаның аты shell командалық интерпретаторы.

Қ азіргі Unix жү йесінде ү ш командалық интерпретатор қ олданылады: Bourne shell (/bin/sh), c shell (/bin/ csh), korn shell (/bin/ksh).

Командалық интерпретатор ОЖ-де маң ызды орын алады:

1. Ең бірінші программа shell, ол пайдаланушы жү йеге кірген уақ ытында ол программаның жұ мысы басталады, shell келесі жұ мысты атқ арады:

А) терминалды қ осқ ан уақ ыттан getty (1м) процесі активтеледі ол терминалды қ атынаудың сервері болып саналады жә не ол login (1) программасын іске қ осады. Ал ол программа пайдаланушының аты мен паролін сұ райды.

Б) егер пайдаланушы жү йеде тіркелген жағ дайда жә не паролі дұ рыс болса, онда login программасы пайдаланушының /etc/ passwd файлының соң ғ ы ө рісінде кө рсетілген программасын іске қ осады.

В) shell сә йкес командалық файлды инициациялайды жә не пайдаланушының терминалына шақ ыру береді. Сол кезден пайдаланушығ а командаларды енгізуге болады.

Г) shell пайдаланушы негізген команданы оқ иды, енгізген жолғ а анализ ө ткізеді жә не пайдаланушының жазғ аны бойынша ә рекет орындайды немесе программа жә не функция табылмағ ан жағ дайда қ ате жайында хабарлайды.

Д) Интерпретатормен жұ мыс аяқ талғ ан соң пайдаланушы exit командасын енгізеді жә не жү йеден шығ ады.

2. Командалық интерпретатор программалау ү шін ың ғ айлы тү рі болып табылады.

Ә р командалық интерпретатордың тіл синтаксисі бір бірінен айырмашылығ ы бар. Сондық тан біз базалық ретінде Bourne интерпретаторын қ арастырайық. Shell арқ ылы бар утилиттерді қ олданып қ иын программаларды қ ұ руғ а болады. Shell тілінде программалар кө бінесе скрипттар немесе сценарилер деп аталады. Интерпретатор скрипт-файлынан жолды оқ ып, оларды командалық жолдан пайдаланушы енгізгендей орындайды.

3. Пайдаланушы жү йеге кірген уақ ытында оның инициализацияланғ ан скрипті іске қ осады, ол бірнеше функцияларды орындайды: программаларды табу ү шін жолды белгілейді, терминалды инициализациялайды, пошталық жә шіктің орналасуын анық тайды. Инициализациялайтын скрипт пайдаланушының ү й каталогында орналасады. Ә р тү рлі командалық интерпретаторда ә р тү рлі инициализациялайтын скрипттар қ олданылады.

Profile жә не login скрипттары жү йеге бірінші кірген уақ ытта орындалады. Cshrs, kshrs жә не bashrc скрипторы интерпретаторының ә р бір іске қ осқ ан уақ ытында орындалады.

4. Негізгі ОЖ инициализациясы shell скриптінің орындалғ анында болады.

Ә рбір стандартты командалық интерпретатордың ө зінің программалау тілі бар, олар қ иын есептерді орындау ү шін командалық файл немесе скрипттрда қ ұ руғ а мү мкіндік береді.

Shell интерпретаторы тізбекті командаларды скрипттан оқ ып жә не оларды орындайды. Бұ л жағ дайда скрипттен ү лкен ө німділікті кү туге болмайды, бірақ ол тиімді болып саналады, ө йткені бә рі кө рнекті жә не оң ай. Егер программаның ө німділігі ең маң ызды болатын болса, онда программалау ү шін тиімді болып Си тілі с аналады.

Скрипт ол кә дімгі текстілі файл, оның ішінде командалық интерпретаторғ а тү сінікті инструкциялар жазылады. Олар shell командаларының ө рнектері жә не функциялары болуы мү мкін.

Командалық интерпретатор файлдан инструкцияларды оқ иды жә не тізбекті оларды орындайды.

Bourne shell интерпретаторында комментариялар ‘#’символынан басталады, ол программаның ә рі қ арай орындалуын жең ілдетеді. Комментариялар жолдың бә рін алмауы мү мкін, ол командадан кейін жазылуы мү мкін.

Жү йеде ә р тү рлі интерпретатордың скрипттары бар, сондық тан интерпритациялайтын команданың атын кө бінесе бірінші жолда кө рсетеді, мысалы: #! binish.

Бұ л жағ дайда скрипт Bourne shell тексті арқ ылы иетерпретацияланады. Командалық жолда скриптті іске қ осқ ан жағ дайда (ол ү шін орындауғ а қ ұ қ ығ ы болу қ ажет). Жаң а командалық интерпретатор іске қ осылады, командаларды енгізу бұ л кезде скрипт файлынан орындалады.

Жағ дайларды бақ ылау ү шін жү йеде syslog программасы қ олданылады, ол екі негізгі функцияны орындайды- файлды тіркеу жә не администраторғ а басқ аруды беру.

Бұ л программа орындалғ анда хабарлар маң ыздылығ ы бойынша жіберілу пункттеріне ү лестіріледі. Пункттар ретінде файлдар, терминалдар немесе басқ а машиналар болуы мү мкін.

Syslog- тің бө ліктері болып табылатын:

1. syslogd- тіркеу домені

2. кітапханалық программалар – openlog, syslog, closelog.

Осы программалар арқ ылы syslog жү йесінің файлдарына деректер жіберіледі.

3. logger- тіркеу элементтердің жазбасы ү шін пайдаланушы дең гейінің командасы.

Селектор – бұ л программалар немесе қ ұ рылғ ылар, олар хабарлардың дең гейін анық тау ү шін тіркеу хабарларын жібереді.

Жабдық тар дең гейі Бұ л элементтер – алдын ала белгіленген тізім бойынша таң далады.

1. Компьютерлердің жә не парольдердің қ орғ ауын тексеретін жү йе.

Unix жү йесінің тү рлі элементтері мониторингына арналғ ан программалар компоненті. Оларғ а жататын:

- қ атынас қ ұ қ ығ ы жә не файл, каталог жә не қ ұ рылғ ылар атрибуттары

- /etc/passwd жә не /etc/group файлдарының қ ұ рамы

- жү йелік файлдар қ ұ рамы

- қ олданушылардың бастапқ ы каталогына жазу мү мкіндігі.

Бұ л программалар кү нделікті бақ ылайтын элементтер жә йлі ақ парат береді жә не қ орғ ау жағ ынан ө згерістер болса ол жайлі хабарлайды.

Crack программасы – дұ рыс таң далмағ ан парольдерді анық тайды.

Tcpd программасы TCP қ ызметтерімен байланысты тіркейді. Tripwire – жү йелік файлдардың ө згеруін бақ ылайды.

Kerberos жү йесі – DES алгоритмін қ олдануымен аутентификацияны орындайды. Бұ л жү йенің жұ мыс ө німі билет болып табылады. Бұ л билеттер торапта қ атынау қ ұ қ ығ ын анық тау ү шін жіберіледі. Бұ л ү рдісті басқ ару ү шін торапта бір ө зек бө лінуі қ ажет. Билеттер жә не парольдер бұ л машинада автоматикалы шифрленген тү рде беріледі.

Ә р билет ү ш бө ліктен тү рады:

1. негізгі аты, ол пайдаланушыны білдіреді

2. экземпляр аты

3. аймақ аты – сервер қ ызмет кө рсетіп жатқ ан топтың атын анық тайды.

2. Пакеттерді фильтірлеу.

Шлюздік машиналарының трафигін шектеуді брондмауэрлер орындайды. Пакеттер клиентті жә не серверлі болып бө лінеді, соғ ан байланысты фильтрлеу орындалады. Фильтрде бақ ыланатын ақ парат мекендік немесе қ ұ рамдық болуы мү мкін.

Негізгі ә дебиеттер 3 [157-182], 2 [687-698], 8 [569-580], 10 [563-603]

Қ осымша ә дебиеттер 18[156-177], 17[146-176] Бақ ылау сұ рақ тары