Семинарлар

Семинар. «Ә діснама» ұ ғ ымын тү рлі тұ ғ ырлар тұ рғ ысынан қ арастыру. Ә діснаманың негізгі дең гейлері жә не олардың сипаттамасы. Педагогикалық зерттеу методологиясы

Қ азір қ оғ амғ а ө зінің жеке басын жә не іс-ә рекетін ұ дайы жетілдіріп отыруғ а ұ мтылатын бастамашыл жә не талапты мамандар қ ажет. Солар ғ ана жоғ ары тү йсігімен, ә леуметтік-кә сіптік ұ тқ ырлығ ымен, білімін жаң артып отыруғ а ұ мтылысымен, біліктілік пен дағ дыларын ұ штап отыруымен, жаң а қ ызмет салаларын мең геруімен ерекшеленіп, ө з қ ызметін жақ сы атқ ара алады.

Осындай ү здіксіз ө здігінен білім алудың негізінде педагогикалық зерттеу процесі жатыр.

Ә рбір зерттеуші ә дебиетпен жұ мыс істей бастағ анда-ақ библиография қ ұ растыруғ а кіріседі.

Ә рбір зерттеуші ө зі қ олғ а алғ ан жұ мысқ а негіз болатын басты педагогикалық тұ жырымдамаларды анық тап алу қ ажет. Зерттеуші ө з жұ мысының методологиялық базасы шын мә нінде неде екенін анық білуі керек.

Педагогикалық зерттеулер ү шін мыналар қ ажет:

1. Мә ні бар ғ ылыми тү сініктер мен ұ ғ ымдарды мең геру.

2. Жалпы қ абылданғ ан терминологияны қ олдана отырып, факторлар мен қ ұ былыстарды дә лме-дә л сипаттау.

3. Салалас фактілерді олардың мә нді белгілері бойынша жинақ тай білу.

4. Фактілерді, белгілерді жалпы ғ ылыми ережелерге сә йкес топтай білу.

5. Фактілер мен қ ұ былыстарды талдай білу, олардан жалпы жә не бірегей, тосын жә не заң ды белгілерді айыра білу.

6. Ұ ғ ым дегеніміз ғ ылымның қ ол жеткен дең гейін білдіретін ғ ылыми танымның баспалдақ тары екенін ескеріп, ұ ғ ымдарғ а нақ ты анық тама беру.

7. Ә р тү рлі зерттеулердің ғ ылыми деректеріне сү йенгенде, ғ ылыми пікірталастарда делелдемелер мен растауларды дұ рыс келтіру.

Ә детте жалпылама мә селелер теориялық педагогикалық зерттеулерде ә леуметтік жә не психологиялық сипатта болады, ал жеке (бірегей) нә рсе оның - нақ ты ә дістеме (ілімге деген қ ызығ ушылық ты тә рбиелеу, ұ жымды, саналы тә ртіпті қ алыптастыру, мұ ғ алім этикасы жә не т.с.с.) астарын маман ашады.

Педагогикалық қ ызмет пен педагогикалық процесс саласындағ ы ғ ылыми зерттеудің мә ні мынадай жалпы проблемелер болып табылады:

1.Педагогикалық қ ызмет пен педагогикалық процесті ұ йымдастырудың қ оғ амдық қ ұ былыс ретінде тә рбие заң дарының талаптарына сә йкестік дә режесі. Оқ ыту мен тә рбие мазмұ нының, нысандары мен ә дістерінің ө ндіргіш кү штерді дамыту талаптарына, қ оғ амдық қ атынастар практикасының сұ раныстарына сә йкестігін дер кезінде белгілеудің айрық ша маң ызы бар.

2. Педагогикалық қ ызмет мен педагогикалық процесс дегеніміз- ө те кү рделі қ оғ амдық қ ұ былыс, ол тек тә рбие заң дарына негізделіп қ ана қ оймайды. Олар заң дылық тарғ а жә не физиология, психология, философия сияқ ты аралас ғ ылымдардың деректеріне сү йенеді. Мұ ның ө зі педагогикалық процестер мен ахуалғ а кешенді ә дістемелерді арнайы оқ ып ү йренуді талап ететін ө зіндік сипат береді. Мысалы, педагогтың жеке тә сілді жү зеге асыруы, ұ жымдық жә не топтық қ атынастарды ұ йымдастыру, балалар білімдерінің, олардың мү дделері мен ұ мтылыстарының жан-кү йін диагностикалау, педагогтың ө зара іс-қ имылдың нақ ты психологиялық -педагогикалық жағ дайларын есепке алып отыруы- осының бә рі шектес ғ ылымдарғ а сү йенуді қ ажет етеді.

3. Педагогикалық қ ызмет пен педагогикалық процестің тиімділігі қ ашанда педагогтар мен тә рбиеленушілердің арасындағ ы қ арым-қ атынасты тұ рақ тандыру, оны қ алыпты жағ дайғ а келтіру жө нінде ұ сынымдар беруге тиіс.

4. Педагогика тә рбие процесі мен ондағ ы педагогикалық ахуалдың тиімді ө туінің субъективтік-объективтік жағ дайларын зерттейді. Ол бала ө мірін ұ йымдастырудың барлық нысандарын тиімді пайдаланудың, ә р тү рлі қ ызмет тү рлерін ұ йымдастырудың педагогикалық ә дістерін белсенді қ олданудың бастапқ ы ұ сынымдарын береді.

5. Педагогикалық ғ ылым диагностикамен де айналысады. Ол педагогикалық тұ рғ ыдан ә сер етудің, барлық процестің нә тижелерін зерделейді. Оның міндеті мұ ғ алімдердің ө зінің педагогикалық іс-ә рекетін тү зеу мақ сатында оларғ а кері ақ паратты алу, ө ң деу жә не беруге кө мектесу болып табылады.

6. Тә рбиенің нақ ты қ оғ амдық жағ дайлары мен міндеттерін ескере отырып, педагогика ғ ылыми балалар мен оқ у-тә рбие жұ мысын ұ йымдастырудың жаң а жү йелерін жасайды, кең кө лемді педагогикалық эксперименттерді ұ йымдастырады.

7. Педагогика ғ ылымының оның қ олданбалы саласындағ ы мә ні озат педагогикалық тә жірибені, оны тарату жә не тиімді енгізу жағ дайларын зерттеу болып табылады.

Озат педагогикалық тә жірибе дегеніміз, қ оғ амдық педагогикалық қ ызметтің бастауы ретінде, нақ ты жағ дайларды, балалар ұ жымының жә не жеке тұ лғ аның ерекшеліктерін ескерумен бірге, мұ ғ алімнің жұ мыс практикасында педагогика заң дары мен принциптерін белсенді тү рде мең геруі жә не іске асыруы деген сө з (21).

Озат тә жірибені зерделеу жә не қ орыту педагогика ғ ылымын дамытудың негізгі қ айнар кө здерінің бірі болып табылады, ө йткені, бұ л ә діс ө зекті ғ ылыми проблемаларды табуғ а мү мкіндік береді, педагогикалық процестің заң дылық тарын оқ ып ү йренуге негіз жасайды..

Озат педагогикалық тә жірибенің екі тү рі бар:

1) педагогтың ғ ылыми ұ сынымдарды біліктілікпен, ұ тымды кешенді пайдалануы болып табылатын педагогикалық шеберлігі;

2) педагогикалық жаң ашылдық, яғ ни жаң а білім беру қ ызметін кө рсетулері, оқ ытудың жаң а мазмұ ны, нысандары мен ә дістері, тә сілдері мен қ ұ ралдары, т.с.с. ө зінің шығ армашылық табыстарымен байытылғ ан тә жірибе.

Озат тә жірибенің ө лшемдері:

1) жаң ашылдық;

2) жоғ ары нә тижелік;

3) ғ ылымның қ азіргі жетістіктеріне сә йкестік;

4) тұ рақ тылық;

5) тә жірибені басқ а да педагогтар мен оқ у орындарының пайдалану мү мкіндігі;

6) тә жірибенің оң тайлығ ы.

Педагогикалық зерттеулерді олардың бағ ыттары бойынша методологиялық, іргелі жә не қ олданбалы деп бө луге болады.

Педагогика саласындағ ы методологиялық зерттеулердің тиімділігі мен сапасын арттыру принциптерін табу жә не олардың практикағ а тигізер ә серлерін кү шейту болып табылады. Мұ ндай зерттеулер педагогика саласындағ ы ғ ылыми қ ызметке бағ дар береді.

Зерттеу ә дістері эмпирикалық жә не теориялық болып бө лінеді:

В.И. Загвязинский зерттеудің эмпирикалық ә дістерін екі топқ а бө леді:

а) жұ мыс, жеке ә дістер (ә дебиетті, қ ұ жаттарды жә не іс-ә рекет нә тижелерін зерделеу; бақ ылау; сұ рау салу (ауызша жә не жазбаша); сараптамалық бағ алау ә дісі; тестілеу);

б) кешенді, жалпы ә дістер (зерттеу; мониторинг; педагогикалық тә жірибені зерделеу жә не қ орыту; эксперимент).

Е.М.Муравьев пен А.Е. Богоявленская педагогикалық зерттеу ә дістерінің мынадай схемаларын ұ сынады. Педагогика ә діснамасы – педагогика теориясы, педагогикалық қ ұ былыстарды қ арау принциптері, зерттеу ә дістері туралы білім жү йесі, алынғ ан білімді тә рбиелеу, оқ ыту, білім беру тә жірибесіне енгізу жолдары. Ә діснаманың теориялық жағ ы негізгі педагогикалық заң дылық тардың анық талуымен байланысты, ғ ылыми ізденудің бастапқ ы алғ ышарты ретінде, дү ниетану қ ызметіне еніп, педагогикалық зерттеудің қ андай философиялық, биологиялық, психологиялық идеялардан қ ұ рылғ анын анық тап, алынғ ан нә тижені дә лелдеп жә не қ орытынды шығ арады.

Педагогиканың ә діснамасы оның негізін, базалық сипатын анық тайды. Ә дістеме негізінде ә леуметтік педагогиканың тұ тастай жә не оның қ ұ рылымдық қ ұ рамдас бө ліктерінің ғ ылыми бағ ытының мә ні анық талады. Осығ ан сү йене отырып, ә леуметтік педагогиканың теориясы мен практикасының ө зекті проблемаларын зерттейді.

Педагогиканың ә діснамасын тү сіну ү шін мына мә селелерді қ арастыру қ ажет:

- ә діснама жә не ә леуметтік педагогиканың ә діснамасы ұ ғ ымдары;

- ә леуметтік педагогика ә діснамасы негіздері;

- субъект ұ станымы тұ рғ ысынан ә леуметтік-педагогикалық болмыстың сапасын бағ алау жә не таным ә діснамасы негіздері.

Педагогика ә діснамас ы ның мә ні туралы тү рлі кө зқ арастар бар. Кейбір зерттеушілер ә діснамасыны: теориялық қ ызметтің қ ұ рылымы, логикалық ұ йымдастырылуы, ә дістері мен қ ұ ралдары туралы; басқ алары, - таным ә дістерін қ алыптастыру қ ағ идалары мен рә сімдері жә не шындық ты тану жә не қ айта қ ұ ру ә дістерін қ олдану туралы; ү шіншісі – кү рделі практикалық мә селелерді шешудің неғ ұ рлым жалпы қ ағ идаларының жиынтығ ы туралы; тө ртіншісі – теориялық жә не практикалық қ ызметті ұ йымдастыру мен қ ұ рудың қ ағ идалары мен тә сілдері жү йесі туралы, сондай-ақ, осы жү йе туралы; бесіншісі – ғ ылыми-педагогикалық зерттеулердің бастапқ ы (негізгі) ерекшелігі, қ ұ рылымы, қ ызметі мен ә дістері туралы ілім деп санайды.

«Ә діснама» терминінің мағ ынасы:

- танымның ғ ылыми ә дісі туралы ілім;

- қ андай ғ ылым болса да қ олданылатын танымдық қ ұ ралдар, ә дістер мен тә сілдердің жиынтығ ы;

- танымдық жә не қ айта қ ұ рушы қ ызметті ұ йымдастырудың алғ ышарттары мен қ ағ идаларын зерттеуші қ ұ ралдар, білім саласы болып тү сініледі.

Тізбеде кө рсетілгендей, ә діснама жө нінде бірың ғ ай кө зқ арас пен тү сінік қ алыптаспағ ан. Алайда, зерттеушілер, ең бастысы, ә діснама – нақ тылы шындық ты тану мен қ айта қ ұ рудың базалық негізі деп біледі.

Педагогиканың белгілі ә діскері Володар Викторович Краевскийдің (1926-2010) тә сілдемесіне сү йенсек, «Педагогика ә дінамасы» ұ ғ ымына мынадай анық тама беруге болады. Бұ л - педагогикалық болмысты бейнелейтін ә леуметтік педагогикалық теорияның негіздері мен қ ұ рылымдары туралы білімдер жү йесі, сондай-ақ, осындай білімдерді алу жә не ғ ылыми ә леуметтік-педагогикалық зерттеулердің ¹ сапасын бағ алау, логика мен ә дістер, бағ дарламаларды негіздеу қ ызметінің жү йесі.

Педагогика ә діснамасының ішкі мә ні мынадай аса маң ызды қ ұ рамдас бө ліктерден тұ рады:

- педагогикалық теориялардың негіздері мен қ ұ рылымдары, оларды танудың қ ағ идалары мен тә сілдері туралы білімдер жү йесі;

- осындай білімдерді алу жә не ғ ылыми-педагогикалық зерттеулердің сапасын бағ алау, логика мен ә дістер, бағ дарламаларды негіздеу қ ызметінің жү йесі.

Ұ сынылатын ә дебиеттер:

1. Агеев В.В., Джакупов С.М., Ким А.М., Логинова Н.А., Сапарова И.А., Ташимова Ф.С., Фидирко М.В. Методологические прблемы общей психологии. Учебное пособие. –Алматы: Қ азақ университеті, 2003. -291 с.

2. Андреев В.И. Педагогика высшей школы. Инновационно-прогностический курс: учебное пособие. –Казань: Центр инновационных технологий, 2008. – 500 с.

3 Борытко Н.М. Методология и методы психолого-педагогических исследований: учеб. пособие для студ.высш.учеб.заведений. – М.: Издательский центр «Академия», 2008.–320 с.

4. Волков Б.С., Волкова Н.В., Губанов А.В. Методология и методы психологического исследования. М.: Академический Проект, 2010.-382 с.

5. Волков Б.С. Волкова Н.В. Методы исследований в психологии. М.: Пед общество Росcии, 1999.-146 с.

6. Лубовский Д.В. Введение в методологические основы психологии. Учебное пособие. –М.: Издательство Московского психолого-социального института; Воронеж: Изд-во НПО «МОДЭК», 2005. -224с.

7. Лукацкий М.А. Методологические ориентиры педагогической науки: учебное пособие. –Тула: Гриф и К, 2011. 448 с.

8. Қ аң тарбай С.Е. Ғ ылыми-педагогикалық эерттеу ә дістемесі: оқ улық: Қ Р Білім жә не ғ ылым министрлігі бекіткен / С.Е. Қ аң тарбай, Ж.А. Жү сіпова; Қ Р Білім жә не ғ ылым министрлігі. – Алматы, 2012. - 272 б.

9. Краевский В.В. Методология педагогики: новый этап: учеб. пособие для студ. высш. учеб. заведений. – М.: Издательский центр «Академия», 2006. – 400 с.

10. Мынбаева А.К. История, теория и технология научной деятельности высшей школы: Монография. - Алматы, 2010.-257 с.

11. Липский И.А. Социальная педагогика. Методологический анализ: Учебное пособие. – М.: ТЦ СФЕРА, 2004. - 320 с.

12. Загвязинский В.И., Атаханов Р. Методология и методы психолого-педагогического исследования: Учебное пособие для студентов высших педагогических учебных заведений. - М.: Изд. Центр " Академия", 2001.-208с.

13. Таубаева Ш. Методология и методика педагогического исследования. Учебник. – Алматы, 2011. - 141 с.

14. Жиенбаева С.Н. Педагогикалық ғ ылыми-зерттеу ә дістемесі.- Алматы, 2010. 125 бет.

15. Мардахаев Л.В. Социальная педагогика. Полный курс: учебник.- М.: Издательство «Юрайт», 20117- 797 с.

16. Полонский В.М. Словарь по образованию и педагогике/ В.М. Полонский. – М.: Высшая школа, 2004. – 512 с.

Семинар. Жалпы жә не ә леуметтік педагогиканың ә діснамасының жү зеге асырылу салалары. Психологиялық -педагогикалық зерттеулердің тү рлері.

Іргелі зерттеулердің мақ саты педагогикалық қ ұ былыстардың мә нін ашу, педагогикалық ақ иқ аттың терең де, тасада жатқ ан қ ұ пияларын, негіздерін табу, оғ ан, ғ ылыми тү сінік беру болып табылады. Осындай зерттеулердің нә тижесінде оқ ыту мен тә рбие теориясы, ә дістер мен ұ йымдастыру нысандарының теориясы жә не т.с.с. қ ұ рылады.

Іргелі зерттеулердің нә тижелері практикамен тікелей байланысты мә селелерді шешетін қ олданбалы зерттеулер ү шін теориялық негіздемелер қ ұ рады. Кө біне олар іргелі зерттеулермен бір кешенде жү ргізіледі жә не олардың нә тижелері іргелі ең бектерде олардың қ олданбалы бө лігі ретінде беріледі. Қ олданбалы зерттеулер практиканың нақ ты кемшіліктерін жоюғ а бағ ытталғ ан. Ә рине, мұ ндай зерттеулердің мә ні іргелі зерттеулерден кем болмайды.

Іргелі зерттеулер ә детте абстрактылы сипатқ а ие гепотетикалық теориялық схема қ ұ рудан басталады. Жекеленген теориялық ережелер тә жірибе арқ ылы тексеріледі. Осы негізде зерттеу объектісінің мә ні туралы, ондағ ы қ арым-қ атынастар туралы теориялық тү сінік алынады.

Бірақ та зерттеудің тү пкі мақ саты-нақ ты білім алу. Келесі кезең - бастапқ ы абстракцияны шынайы ө мірге аудару жә не мә нмен мағ ынаның осы шынайы ө мірден мә н мен мағ ынаның нақ ты кө рінісін аң ғ ару. Бұ л мә ннен мазмұ ннан қ ұ былысқ а, абстрактылық тан нақ тылық қ а барар жол. Мысалы, “сабақ беру”, “оқ ыту” деген абстрактылы ұ ғ ымдарды бірдей ала отырып, біз педагогикалық шындық тағ ы оқ у мен оқ ыту арасындағ ы қ атынастардың ө мір сү руінің нақ ты нысандарын тауып, сол арқ ылы нақ ты білім аламыз.

Қ олданбалы зерттеулердің барысы бұ дан ө згеше болады. Қ олданбалы зерттеудің іргелі зерттеуден айырмашылығ ы сол, мұ нда теориялық негіздемелер зерттеушіге беріліп қ ойылғ ан. Ол зерттеушіні қ олда бар теориялар арқ ылы педагогикалық практикадағ ы жоюғ а тиісті кемшіліктерді (мысалы, белгілі бір мақ саттарды орындау ү шін оқ ытудың қ олда ә дістерінің тиімділігінің жеткіліксіздігі) табуғ а жә не сипаттауғ а еліктіреді. Бұ л зерттеудің басы. Бұ дан кейін байқ алғ ан кемшіліктерді қ алай жою керектігі жө нінде тү сінік қ алыптасады. Осы тү сініктің қ андай теориялық дә режеде екендігіне байланысты оның жекеленген элементтерін тексеруге бағ ытталғ ан эксперимент, екінші жағ ынан тә жірибе жұ мысы арасында айырмашылық тар болуы мү мкін, оны зерттеу жұ мысының барысында ескеру қ ажет.

Ғ ылыми педагогикалық зерттеулер тә жірибелік эксперименттік жә не теориялық сипатта болуы мү мкін.

Тә жірибе жұ мысы ғ ылыми ұ сынымдарды пайдаланудың неғ ұ рлым тиімді жағ дайларын табуғ а бағ ытталғ ан. Ғ ылыми-педагогикалық эксперимент ө мірлік, тә рбиелік қ арама-қ айшылық тарды, қ алыптасқ ан проблемаларды шешуге қ атысты ғ ылыми ұ ғ ымдар мен болжамдарды тексеруден тұ рады.

Педагогикада теориялық зерттеулер мен оның ә дістері ерекше орын алады. Теориялық зерттеулердің мә ні белгілі бір дү ниетаным тұ рғ ысынан алып қ арағ анда, эмпирикалық жә не қ орытылғ ан материалды жү йеге келтіруде, талдауда жә не бағ алауда болып табылады.

Ұ сынылатын ә дебиеттер:

1. Агеев В.В., Джакупов С.М., Ким А.М., Логинова Н.А., Сапарова И.А., Ташимова Ф.С., Фидирко М.В. Методологические прблемы общей психологии. Учебное пособие. –Алматы: Қ азақ университеті, 2003. -291 с.

2. Андреев В.И. Педагогика высшей школы. Инновационно-прогностический курс: учебное пособие. –Казань: Центр инновационных технологий, 2008. – 500 с.

3 Борытко Н.М. Методология и методы психолого-педагогических исследований: учеб. пособие для студ.высш.учеб.заведений. – М.: Издательский центр «Академия», 2008.–320 с.

4. Волков Б.С., Волкова Н.В., Губанов А.В. Методология и методы психологического исследования. М.: Академический Проект, 2010.-382 с.

5. Волков Б.С. Волкова Н.В. Методы исследований в психологии. М.: Пед общество Росcии, 1999.-146 с.

6. Лубовский Д.В. Введение в методологические основы психологии. Учебное пособие. –М.: Издательство Московского психолого-социального института; Воронеж: Изд-во НПО «МОДЭК», 2005. -224с.

7. Лукацкий М.А. Методологические ориентиры педагогической науки: учебное пособие. –Тула: Гриф и К, 2011. 448 с.

8. Қ аң тарбай С.Е. Ғ ылыми-педагогикалық эерттеу ә дістемесі: оқ улық: Қ Р Білім жә не ғ ылым министрлігі бекіткен / С.Е. Қ аң тарбай, Ж.А. Жү сіпова; Қ Р Білім жә не ғ ылым министрлігі. – Алматы, 2012. - 272 б.

9. Краевский В.В. Методология педагогики: новый этап: учеб. пособие для студ. высш. учеб. заведений. – М.: Издательский центр «Академия», 2006. – 400 с.

10. Мынбаева А.К. История, теория и технология научной деятельности высшей школы: Монография. - Алматы, 2010.-257 с.

11. Липский И.А. Социальная педагогика. Методологический анализ: Учебное пособие. – М.: ТЦ СФЕРА, 2004. - 320 с.

12. Загвязинский В.И., Атаханов Р. Методология и методы психолого-педагогического исследования: Учебное пособие для студентов высших педагогических учебных заведений. - М.: Изд. Центр " Академия", 2001.-208с.

13. Таубаева Ш. Методология и методика педагогического исследования. Учебник. – Алматы, 2011. - 141 с.

14. Жиенбаева С.Н. Педагогикалық ғ ылыми-зерттеу ә дістемесі.- Алматы, 2010. 125 бет.

15. Мардахаев Л.В. Социальная педагогика. Полный курс: учебник.- М.: Издательство «Юрайт», 20117- 797 с.

16. Полонский В.М. Словарь по образованию и педагогике/ В.М. Полонский. – М.: Высшая школа, 2004. – 512 с.

3-семинар. Педагогикалық жә не -психологиялық зерттеудің ә діснамалық тұ ғ ырлары жә не олардың сипаттамасы

Педагогикалық зерттеу ә дістерінің ә діснамалық негізі бойынша адамның қ оршағ ан ә лемге қ атынасы практикалық жә не абстарктілі-теориялық (танымдық) тұ ғ ырлармен байланысты шешіледі. Зерттеу жұ мысының ғ ылыми негіздерін анық тауда ә діснамалық тұ ғ ырларды бө ліп шығ ару бұ л саладағ ы ө зекті мә селелерді олардың иерархиялық ретімен анық тауғ а, осы мә селені шешудің стратегиясы мен тактикасын айқ ындауғ а, тә жірибелік жұ мыстың жоспарланғ ан нә тижелерін болжамдауғ а мү мкіндік береді.

Тұ лғ ағ а бағ дарлы тұ ғ ыр – бү кіл педагогикалық ү деріспен қ ұ былысқ а жеке тұ лғ алық позициямен қ арау, оның қ ұ рылымын, даму заң дылығ ын ескеру. Білім берудің мақ сат, міндеттері мен мазмұ ны мемлекетіміздің білім берудегі ізгілік пен демократиялық идеяларғ а негізделген стратегиялық бағ ытын айқ ындайды. Аталғ ан идеяларды жү зеге асыру білім берудің жаң а технологиялары мен жаң а ү лгісін оқ ыту ү дерісіне енгізу арқ ылы мү мкін болатыны белгілі. Осындай жаң а білім беру ү лгілерінің бірі – тұ лғ ағ а бағ дарлы педагогика. Бұ л педагогика мектепке дейінгі балалардың тұ лғ а ретінде ө зін-ө зі анық тау жә не ө зін-ө зі жү зеге асыру мақ сатындағ ы тә жірибеге бағ ыттау жә не оны есепке алуды қ ажет етеді. Осығ ан орай зерттеудің ә діснамалық бағ ытының бір тү рі – тұ лғ ағ а бағ дарлану тұ ғ ыры болып табылады. Педагогикалық сө здіктерде: «Тұ лғ ағ а бағ дарлану тұ ғ ыры– қ азіргі педагогиканың теориялық -ә діснамалық негіздері, баланың дара, шығ армашылық ерекшеліктерін ашу жә не есепке алу» деп анық тама берілген. Тұ лғ ағ а бағ дарлану тұ ғ ыры ә лемдік дең гейдегі практикада қ олданылып, бірнеше жолдары белгілі болып, тұ лғ аның рухани жә не зияткерлік сапаларының қ алыптасуына бағ ытталады. Тұ лғ ағ а бағ дарлану тұ ғ ыры– баланың субъектілі тә жірибесіне, ө мірлік жеке тә жірибесіне сү йену арқ ылы даралығ ын, шығ армашылығ ын дамыту жә не тұ лғ а ретінде ө зін-ө зі дамытуғ а жағ дай жасау. Бү гінгі таң да педагогикада оқ ытудың тү рлі ү лгілері мен технологиялары жасалуда, олардың ә рқ айсысы «тұ лғ аның дамуы», «оқ ыту тұ ғ ыры», «тұ лғ ағ а бағ дарлы білім беру» ұ ғ ымдарын ө здігінше тү сіндіреді. Іс-ә рекет тұ ғ ыры – педагогикалық қ ұ былысқ а ә рекеттің бү кіл компоненттерінің тұ тастығ ы позициясымен, яғ ни мақ саты, мотиві, ә рекеті, операциясы, ретке келтіру жолы, жө ндеу, жеткен нә тижені бақ ылау жә не талдауғ а мү мкіндік береді.

Зерттеу жұ мысында негізге алатын келесі ә діснамалық тұ ғ ыр іс-ә рекет тұ ғ ыры ұ ғ ымы психология ғ ылымына 20 – 30 жылдары енген. Бұ л ұ ғ ым туралы бірнеше бағ ыттағ ы тү сіндірулер берілген. С.А.Смирновтың айтуынша, іс-ә рекет тұ ғ ыры дегеніміз – объектінің біртұ тастығ ын жә не оның тетіктерін ашу философия, ә леуметтану теориялары бойынша, іс-ә рекет тұ ғ ыры дегеніміз тұ лғ аның ә рекет арқ ылы қ оршағ ан ортаны тануы жә не қ айта ө згертуі, іс-ә рекетінің қ ұ рылымын, қ ызметін қ арастырады деп тұ жырымдалады.

Ә діснаманың философиялық дең гейінде, материалистік диалектика тұ рғ ысынан жеке тұ лғ а дамуының негізі, қ ұ ралы жә не шешу шарты – іс- ә рекет. Бұ л факті педагогикалық зерттеулерде жә не тә жірибеде іс-ә рекет тұ ғ ырының жү зеге асырылуын қ ажет етеді. Сондық тан мектепке дейінгі балаларды оқ ыту, тә рбиелеу жә не дамуын іс-ә рекетпен байланыстырып қ арастыру қ ажет. Қ ұ ндылық тұ ғ ыры. Қ азіргі білім беру жү йесіндегі реформаның басты міндеті болашақ ұ рпақ тың алғ ан білім, біліктерін ө мірде шығ армашылық пен қ олдана алатын, рухани қ ұ ндылық тар негізінде қ ұ зертті тұ лғ аны қ алыптастыру. Еліміздің ә леуметтік-экономикалық дамуының стратегиялық бағ ыттарына сә йкес білім беру жү йесін дамыта отырып, ә лемдік білім кең істігіне ық палдасудағ ы негізгі бағ дар – адамды қ оғ амның ең маң ызды қ ұ ндылығ ы ретінде танып, оның рухани жан дү ниесінің дамуына, кө зқ арастары мен тә жірибесінің, ең бектегі қ ұ ндылық тарының жоғ ары дең гейде қ алыптасуына жағ дай жасау кө зделіп отыр. Жү йелілік тұ ғ ыры – зерттелетін педагогикалық қ ұ былысты жә не оның арасындағ ы байланыстың кө птеген элементін анық тау. Зерттелуші объектіні жү йе ретінде, оның элементін, олардың арасындағ ы байланысты жә не оны жіктеп, қ ұ рылымын жә не ұ йымдастыруды, тұ тастай білім беру ретінде басқ ару жолдарын анық тауғ а бағ ытталады. Педагогикалық жү йенің ерекшелігі, бұ л іс-ә рекет жү йелері жә не қ атынастар шең берінде қ алыптасатын жү йелер (қ айта қ ұ рушы-белсенді, қ айта жасаушы-орындаушы, тұ тынушы-дара немесе ә рекеттік-жасаушы жә не т.б.). Бұ л жү йелер оқ ыту ү дерісінің субъектілері арқ ылы қ ұ рылады жә не олардан жеке болмайды, солар арқ ылы жү зеге асады. Осы контексте педагогикалық жү йе ретіндегі оқ ыту-тә рбиелеу ү дерісінің негізгі сипаттамасы, оның біртұ тастығ ы мен кешендігі болып табылады.

Кө рсетілген тұ ғ ырлар пә наралық дең гейде жасалынады.

Ғ ылымдардың ізденістеріне сү йенсек, осы бағ ытта ә діснамалық тұ ғ ырлардың қ ұ рылымдық моделі келесідей мазмұ нды сипат алады: тү рлік белгісіне қ арай символикалық; айтылу формасына қ арай – логикалық, зерттеу пә ні бойынша – педагогикалық: табиғ и қ ұ былысына қ арай - ә леуметтік; зерттеу міндеттеріне қ арай – толық, қ олдану тә сіліне қ арай - графикалық, кө рініс қ асиетіне қ арай - жү йелі. Ә діснамалық тұ ғ ырдың қ ұ рылымдық моделін қ ұ ру кезінде екі мегаә діснамалық тұ ғ ыр қ арастырылды. Табиғ и-жаратылыстанушылық жә не гуманитарлық. Бұ л тұ жырым қ оғ ам, білім даму парадигмасының гуманитарлық жә не ғ ылыми жаратылыстанушылық мазмұ нды сипатына сү йенді.

Модельдеу ұ станымына сү йене отырып С.И. Архангельскийдің жасағ ан модель туралы ғ ылыми тұ жырымына сә йкес, барлық берілген ә діснамалық тұ ғ ырларды келесі иерархиялық тұ рғ ыда қ арастырдық: мега, макро, микро. Макроә діснамалық тұ ғ ырлар: мә дениеттанушылық, синергетикалық, инноввциялық, ақ параттық болыпбө лінді. Сонымен қ атар макроә діснамалық тұ ғ ырлар, тү рлі кө зқ арасты, ә лемдік кө зқ арасты, парадигманы сипаттайды.

Бұ л саладағ ы жинақ талғ ан теориялық қ ағ идаларды ескере отырып, тұ ғ ырларды б тө рт макротұ ғ ырларғ а жә не алпыс микроә діснамалық тұ ғ ырларғ а бө лдік.

Отандық ғ алымдар Г.Қ. Нұ рғ алиева, А.Қ. Қ ұ сайынов, К.С Мусин салыстырмалы – педагогикалық зерттеулердің ә діснамалық тұ ғ ырыларының мазмұ нын нақ тылады.

Авторлар ә діснамалық тұ ғ ырлардың ә лемдік практикада қ алыптасқ ан салыстырмалы – педагогикалық зерттеулерді жү ргізгенде: мемлекеттік-мү дделік, жекелік, жалпылық, ә леуметтік, экономикалық, этномә дени деп негізгілеріне сипаттама берді.

Педагогикадағ ы ә діснамалық тұ ғ ырлар: жіктемесі жә не сипаттамасы

Ылым

Гуманитарлық..................... жаратылыстанушылық

Макроә діснамалық тұ ғ ырлар

Педагогиканың ә діснамасы

-Жоғ ары мектеп педагогикасы. -Жоғ арғ ы мектеп дидактикасы.

-Педагогика ә діснамасының қ алыптасуының тұ жырымдамасы.

-Педагог мамандардың біліктілігін жоғ арылату жү йесінің педагогикасы. -Дидактикасы.

Білім беру жү йесі

В.А Андреев шығ армашыл тұ лғ аның ө зіндік тә рбиесі мен тә рбие диалектикасын зерттей отырып, тарихи немсе логикалық бірлігі ұ станымы, тұ лғ алық жә не ә рекеттік диалектикалық бірлігі тұ ғ ыры, сонымен бірге жү йелілік, кешенділік, тұ тастылық тұ ғ ырларын нақ тылады.

Ұ сынылатын ә дебиеттер:

1. Агеев В.В., Джакупов С.М., Ким А.М., Логинова Н.А., Сапарова И.А., Ташимова Ф.С., Фидирко М.В. Методологические прблемы общей психологии. Учебное пособие. –Алматы: Қ азақ университеті, 2003. -291 с.

2. Андреев В.И. Педагогика высшей школы. Инновационно-прогностический курс: учебное пособие. –Казань: Центр инновационных технологий, 2008. – 500 с.

3. Борытко Н.М. Методология и методы психолого-педагогических исследований: учеб. пособие для студ.высш.учеб.заведений. – М.: Издательский центр «Академия», 2008.–320 с.

4. Бордовская Н.В. Педагогическая системология: учебное пособие.- М.: Дрофа, 2009.- 464 с.

5. Волков Б.С., Волкова Н.В., Губанов А.В. Методология и методы психологического исследования. М.: Академический Проект, 2010.-382 с.

6. Волков Б.С. Волкова Н.В. Методы исследований в психологии. М.: Пед общество Росcии, 1999.-146 с.

7. Лубовский Д.В. Введение в методологические основы психологии. Учебное пособие. –М.: Издательство Московского психолого-социального института; Воронеж: Изд-во НПО «МОДЭК», 2005. -224с.

8. Лукацкий М.А. Методологические ориентиры педагогической науки: учебное пособие. –Тула: Гриф и К, 2011. 448 с.

9. Қ аң тарбай С.Е. Ғ ылыми-педагогикалық эерттеу ә дістемесі: оқ улық: Қ Р Білім жә не ғ ылым министрлігі бекіткен / С.Е. Қ аң тарбай, Ж.А. Жү сіпова; Қ Р Білім жә не ғ ылым министрлігі. – Алматы, 2012. - 272 б.

10. Краевский В.В. Методология педагогики: новый этап: учеб. пособие для студ. высш. учеб. заведений. – М.: Издательский центр «Академия», 2006. – 400 с.

11. Мынбаева А.К. История, теория и технология научной деятельности высшей школы: Монография. - Алматы, 2010.-257 с.

12. Липский И.А. Социальная педагогика. Методологический анализ: Учебное пособие. – М.: ТЦ СФЕРА, 2004. - 320 с.

13. Загвязинский В.И., Атаханов Р. Методология и методы психолого-педагогического исследования: Учебное пособие для студентов высших педагогических учебных заведений. - М.: Изд. Центр " Академия", 2001.-208с.

14. Таубаева Ш. Методология и методика педагогического исследования. Учебник. – Алматы, 2011. - 141 с.

15. Мардахаев Л.В. Социальная педагогика. Полный курс: учебник.- М.: Издательство «Юрайт», 20117- 797 с.