Кристалдарының пішіндері

куб,

октаэдр,

ромбододекаэдр. Уран минералдарының жалпы саны 150-ден астам;

Ө неркә сіптік мә ні бар минералдар:

уранинит,

уран кү йелері,

торианит,

пирохлор,

ураноторит,

уранофан,

казолит,

отенит,

торбернит т.б.

Ұ АҚ «Қ азатомпромның» жұ мысы мен қ ұ рылымы, талдау. Ұ АК «Қ азатомпром». Қ азіргі уақ ытта Қ азақ стан ө те кү шті, дү ниежү зілік масштабтағ ы, уранның шикізаттық базасына айналды. Бұ л республиканы халық аралық нарық қ а табиғ и уранды ірі ә луетті жеткізушілерінің қ атарына шығ арады. Кен орындарының қ арқ ынды игерілуі, 80-ші жылдардың ортасында Қ азақ станда жеткілікті кү шті, бұ рын қ ұ рылғ ан тау кен қ азушы саласыдан, уранды жер асты шаймалау ә дісімен алатын кә сіпорынның жаң а ө неркә сіптік типінің қ алыптасуына ә келді. Кен қ азу кө лемі осы кен басқ армаларында тұ рақ ты тү рде артып отырды жә не 90-шы жылдары республикадағ ы уранды қ азудың жалпы кө лемінің 50 % қ ұ рады. Осы саланы қ олдау жә не дамыту мақ сатында республикада атомдық энергетика мен кә сіпорындардың Ұ лттық акционерлік компаниясы (Ұ АК КАТЭП) қ ұ рылды, оның қ ұ рамына уранды іздеумен, қ азумен жә не ө ң деумен, сонымен қ атар атомдық энергетика жабдық тарын ө ндірумен айналысатын кә сіпорындар кірді. Қ азіргі уақ ытта республикада алынатын уранның барлығ ы дерлік жер асты шаймалаумен алынады. Алғ ашқ ы, қ азіп алу бойынша кө лемі барынша қ арапайым осы ә дістің тә жірибелі-ө неркә сіптік сынағ ынан қ азіргі кү нге дейін, 25 мың тонна Қ азақ стан ураны осы ә діспен қ азылып алыныпты. Жеке жылдарда жерасты шаймалаудан Қ азақ стан дү ниежү зінде бірінші орынды алғ ан, қ азірде сол орындарын жоғ алтқ ан жоқ. 1997 жылы Президенттің Жарлығ ымен Қ лттық атомдық компания «Қ азатомпром» қ ұ рылды, ол республиканың бү кіл атомдық кешенін жандандыруы, Батыс елдерімен арадағ ы экономикалық, технологиялық жә не ғ ылыми байланыстарды ары қ арай беріктендіруі жә не ТМД елдерімен байланыстарды тұ рақ тандыруы керек еді. Сондық тан, компанияның стратегиялық жоспарымен, қ олданудағ ы ө ндірісті жандандыру жә не жерасты шаймалаудың жаң а ө ндірістерін қ ұ ру негізінде табиғ и уранның алыну кө лемін тұ рақ ты арттыруды қ арастырады. Жә неде, уранның бағ асы қ ұ лдырау жағ дайында, Ұ АК «Казатомпром» ө ндіріс кө лемі мен ө німнің ө ткізілімінің тең естірілуінің кү рделі проблемаларын, ө німнің ө зіндік қ ұ нын тө мендету мақ сатында қ азып алу кө лемі жеткілікті жоғ ары болуының қ ажеттігі, бірақ оның ө ткізілуі нарық сыйымдылығ ының тө мендігінен шектелген уақ ытында шешуде. Шетелдік инвесторларды тарту мә селесі жә не уран нарығ ын кең ейту пролемалары оны алдың ғ ы қ атарлы ө ндірушілермен бірлескен кә сіпорындар қ ұ ру жолымен шешілуде, олар француз фирмасы «Ко-жема» жә не канада фирмасы «Комеко». Қ азіргі қ ұ рылғ ан БК «Инкай» мен «Катко» уранды алуғ а 500 млн. аса АҚ Ш долларын тартуы керек. Сонымен қ атар, Ресейдің Минатомымен Қ азақ стан территориясында біріккен ө ндірістер ұ йымдастыру бағ дарламасы белгіленіп отыр.Ерекше кө ң іл аударатын нә рсе, бұ л бү гінгі кү ні республиканың бү кіл тау-кен уран ө ндірісін скважиналық жер асты шаймалау ә дісіне қ айта бағ ыттау, қ азып алудың табиғ и ортағ а негативті ә серін тө мендетуі болып отыр. Осы ә діспен ө ң делетін кен орындарының ауданында, жер бетінің ойылуы, тө мен тү суі, бос жыныстардың жә не баланстан тыс кендердің жә неде қ алдық жинағ ыштардың зор ү йінділері болмайды. Ө ндірісте шаң шығ аратын кө здерді толығ ымен болдырмайды, сол арқ ылы атмосферағ а радиоактивті заттардың лақ тырылатын кө лемі кү рт тө мендейді.

Фьюмингілеу, вельцтеу жә не электротермия процестері туралы айтың ыз. Қ орғ асынның тотық сыздана балқ уы қ ожын ө ң деу ү шін фьюмингілеу, вельцтеу жә не электротермияны қ олданады. Фьюмингілеу – сұ йық қ ожды α = 0, 6
0, 7 жә не температура 1200-1300 °С кезінде ауаның табиғ и газбен немесе кө мір шаң ымен қ оспасымен ү рлеумен тотық сыздандыра ө ң деу процесі. Қ ож айдаушы (фьюмингілік) пеш ені 2, 4 м; ұ зындығ ы 1, 2-9, 6 м жә не биіктігі 9 м дейінгі су суытқ ыш кессондардан тұ ратын шахталық типті тікбұ рышты агрегат. Кө п жағ дайларда қ орғ асын зауыттарында фьюмингілеу процесі кезең ді режимде жү реді.

Вельцтеу – ескі немесе ағ ымдағ ы қ ож қ алдық тары ү йінділерінен қ атты тү йірлі немесе майда ұ нтақ талғ ан қ ожды тотық сыздандырып ө ң деу процесі, ол 1100-1200 °С кезінде ұ зындығ ы 90 м дейінгі жә не диаметрі 2-4, 5 м қ ұ бырлы айналмалы пештерде жү ргізіледі. Тотық сыздандырғ ыш болатындар: қ ожбен қ оспалы берілетін кокс жә не газдық фазаның кө міртегі оксиді. Вельцтеу ө німі келесі қ ұ рамдағ ы айдамалар, %: Zn 60-65; Pb 11-15; Cd 0, 5 жә не басқ а ұ шқ ыш компоненттер, қ алғ ан мырыш пен қ орғ асын болатын клинкер (шала кү йежентектелген масса), жә неде мыс, алтын, кү міс пен артық ша кө міртегі. Клинкерді ө ң деу бү гінгі кү нге дейін тү сті металлургияның ең кө кейтесті мә селелерінің бірі. Фьюмингілеу жә не вельцтеу процестерінің айдамалары гидрометаллургиялық ө ң деуге мырыш зауыттарына жіберіледі.

Кентермиялық пештерде жү ргізілетін қ орғ асын қ ождарын э лектротермиялық ө ң деуде тотық сыздандырып айдау процесі болады, бұ л кезде қ ождық балқ ыма оның бетіндегі қ атты тотық сыздандырғ ышпен ә рекеттеседі. Қ ож айдаушы кентермиялық пеш балқ ығ ан қ ож оксидтерінің тотық сыздануы нә тижесінде, бір операциямен сұ йық металдық мырышты, қ орғ асынды, штейнді жә не қ алдық ты қ ожды алуғ а мү мкіндік береді. Бұ л фьюмингілеу жә не вельцтеумен салыстырғ анда электртермиялық процестің ең маң ызды артық шылығ ы болады. Қ ожды электротермиялық кедейлендірудің кемшілігі – процестің тө менгі ө німділігі жә не мырыш ө німінің нашар сапасымен мырышты бө ліп алу (70 % жуық).