ХIХ ғасыр философиясы

XIX ғ асырдағ ы саяси, тарихи-ә леуметтік шындық экономикадағ ы кү рделі ө згерістер жә не ө неркә сіп пен ғ ылымның ө ркендеп дамуы, жаң а философиялық ағ ымдардың қ алыптасуына алып келді. Бұ л философиялық ағ ымдардың бірқ атары ақ ыл-ойғ а сү йене отырып, табиғ ат пен қ оғ ам туралы ө те келісімді идеяларды тудырса, енді біреулері керітартпа ойлармен тұ жырымдарды алғ а қ ойды.

Марксизм филрсофиясындағ ы принциптік жаң алық адам тек табиғ атта ө мір сү рмейді, оны ө згертеді, соның барысында ө зі де ө згереді. Бірақ, марксизмде адам мә селесін, оның ө мірінің мә нін, бостандығ ын, т.б. мемлекет, тап басқ а да ү лкен ә леуметтік бірлестіктер мү десінің кө лекесінде қ алдырды.

XIX ғ асыр философиядағ ы екінші бір философиялық ағ ымдар, ақ ыл-ой жә не сананың дү ниені танудағ ы мү мкіндігіне шек келтіретін идеялар мен тұ жырымдар туғ ызады. Осының нә тижесінде классикалық философияда ақ ыл-ой кү шіне, жеке сананың қ ұ діретіне толық сенуін, ол ақ ыл-ойдың жетілуі ─ ғ ылымның дамуына алып келді деген тұ жырымның орнына ырық, интуиция, инстинкті қ ойды.

Неміс философтары Шопенгауэр мен Ницше ретсіз, тү сініксіз, бұ лдыр дү ниені тануғ а болмайды деген тұ жырымды айтты. Бұ лардың кө зқ арасына сабақ тас санасыздық ты – психикалық ақ иқ ат пен адамғ а тә н, сонымен бірге ө мір сү ріп, оны билейді деген ілімді З. Фрейд ұ сынды. Ал XIX ғ асыр филисофиясында позитивизм, неотомизм жә не персонализм секілді ағ ымдар дү ниеге келді.

Маркстік философия 40-шы жылдардың ортасында қ алыптасты (ХІХ ғ). Оның авторлары: Карл Маркс (1818-83) жә не Фридрих Энгельс (1820-95). Маркс Гегельді жоғ ары бағ алай отырып, сынады. Энгельс болса, оның ең бектерін диалектикалық философияның поэмасы деп атады. Маркс пен Энгельс Гегель мен Фейербахты сынау нә тижесінде диалек­тиканы қ айта, жаң адан, диалектикалық -материалистік ілім ретінде жасады. Бұ л ілімді қ олдану нә тижесінде ұ лы шығ арма ─ «Капитал» пайда болды.

Марксизимнің пайда болуының тарихи алғ ышарттары мыналар:

1. Капитализмнің, ірі ө неркә сіптің ө ркендеуіне байланысты пролетариат табының пайда болуы.

2. Капитализмнің ары қ арай дамуы, пролетариат ү шін ауыр жағ дай тудырды, соның салдарынан оларды стихикалық кү реске шығ уғ а мә жбү р етті.

3. Олардың кү ресін саналы дайындау, ұ йымдастыру ү шін нақ ты теориямен қ аруландыру қ ажеттілігі туды. Бұ л Маркс пен Энгельсті ойландырып, арнаулы ғ ылыми ілім жасауғ а ұ мтылдырды. Бұ ғ ан ХІХ ғ асырдың 30-50 жылдарындағ ы ғ ылым саласындағ ы аса маң ызды жетістіктер де ә сер етті. Оларғ а:

1) Энергияның сақ талу жә не айналу заң ының ашылуы;

2) Тірі организмдердің клеткалық қ ұ рылымның ашылуы (клетка теориясы);

3) Эволюциялық ілім - дарвинизм жатады.

Майер - бірінші заң ның авторы, Г. Гельмгольц пен М. Фарадей оны теория жә не тә жірибе арқ ылы негіздеді. Дж. Джоуль мен Э. Ленц жылудың механикалық эквивалентін тапты, яғ ни механикалық энергияның қ аншасы жылу энергиясының бірлігіне сә йкес болатынын есептеп шығ арды. Неміс биологтары М. Шлейден мен Т. Шванн 1838-39 жылдары клетка теориясын жасады. Олар жануарлар мен ө сімдіктер клеткаларының қ ұ рылымы негізінен бірдей болатынын, екеуі де бір физиологиялық қ ызмет атқ аратынын анық тады. Бұ л теория барлық тірі организмнің ішкі бірлігін дә лелдеді, сө йтіп олардың шығ у тегін жаң а тү рде кө рсетті. Дарвиннің эвоюциялық теориясы жануарлар мен ө сімдік тү рлерін ешнә рсемен байланыссыз, кездейсоқ, «Қ ұ дай жаратқ ан» жә не ө згермейтін деп қ араушылық ты жойды. Сө йтіп, алғ ашқ ы рет теориялық биологияны ғ ылыми негізге қ ойды. Ол жануарлар мен ө сімдік тү рлерінің ө згеріп отыратындығ ын, олардың бірлігін дә лелдеді. Дарвиннен бұ рын Д. Дидро биология тү рлерінің эволюциялық ө згеріп отыратыны жө нінде болжам айтқ ан еді.

Марксизм ХІХ ғ асырдағ ы қ оғ амдық ғ ылымдардың ү ш саласын жалғ астырушы, олар:

1. Классикалық неміс философиясы (Гегель мен Фейербах философиясының ү йлескен қ осындысы).

2. Ағ ылшын саяси экономиясы (Адам Смит пен Давид Рикардо).

3. Сен-Симон, Фурье, Оуэннің социализм туралы теориялары (оларды утопиядан

ғ ылымғ а айналдырды).

Маркстің ғ ылымғ а алып келген екі жаң алығ ы:

1. Тарихты материалистік тұ рғ ыдан ұ ғ ыну.

2. Қ осымша қ ұ н қ ұ пиясын ашу.

Маркс «Саяси экономияғ а сын жө нінде» деген ең бегінің алғ ы сө зінде:

1. Ө ндіргіш кү штер мен ө дірістік қ атынастардың ара қ атынасы.

2. Базис пен қ ондырма.

3. Қ оғ ам дамуындағ ы негізгі кү ш ─ қ оғ амдық сана емес, қ оғ амдық болмыс.

4. Адамды қ анауғ а ә келетін ә леуметтік тең сіздіктің негізі - меншік деп жекеменшікті мемлекеттік - қ оғ амдық меншікке алмастыру керек деген идеяларын айтты.

Бұ л мақ сатқ а жету, пролетариат революциясы, пролетариат диктатурасы арқ ылы іске асады деп санап, Маркс пен Энгельс белсенді тү рде саяси істермен айналысады. Маркс пен Энгельстің кейбір тарихи болжамдары ХХ ғ асырдың аяғ ында практикада іске аспады. Сондық тан қ азіргі замандағ ы марксизмді сынаушылар - ХХ ғ асырда оның идеяларын қ олдану ауыр жағ дайғ а алып келді, - дейді.

Танымдағ ы практиканың рө лін философиялық негіздеудің кө птеген салдары болды. Ә леуметтік философия саласында, қ оғ амның тарихи дамуында ол жаң а мызғ ымас принциптілік жолғ а алып келді. Гносеологияда танымның ұ мтылуы мен мақ сатын жаң аша қ арауғ а мү мкіндік берді. Маркстік философияда практиканың рө лі ү ш жақ ты:

1. Практика - танымның негізгі жә не қ озғ аушы кү ші. Білуге ұ мтылу, практикалық қ ажеттіліктен туады. Геометрия ─ жер ө ң деу ү шін, астрономия ─ тең ізде жү зу ү шін керек болды.

2. Практика - танымның мақ саты. Білімді болу, білім ү шін емес, оны практикада пайдалану ү шін керек.

3. Практика - ақ иқ аттың ө лшемі.

Марксизм философиясындағ ы ойлау тә сілі мен білім қ ұ рылымының кейбір ерекшеліктері:

1. Философиялық білімнің қ арқ ынды идеологияғ а айналуы. Маркс пен Энгельс алғ ашқ ы рет ашық тү рде барлық қ оғ амның мү ддесін емес, бір таптың (пролетариаттың) мү ддесін қ орғ ауы, олардың идеясының дә реже - дең гейіне ә сер етті. Негізгі идеялар догмағ а айналды. Олардың дә лелсіз дұ рыстығ ы, оны сынау немесе дискусия ө ткізу мү мкіндігін болмады.

2. Ә леуметтік топтың, ұ лттың халық тық мә селелерді шешу революциялық кү ш қ олдануды жоғ ары қ ойып, мақ тан етуіне жол берді.

3. Жеке адамның мұ қ тажына қ арағ анда таптың, мемлекеттің жә не басқ а да ү лкен ә леуметтік бірлестіктердің мү ддесін жоғ ары қ ою, соларды шешу арқ ылы адам мә селесі, оның ө мірінің мә ні, бостандығ ы, т. б. ө здігінен шешіледі деп сендіру кү шейді.

4. Ең бек нә тижесінде шығ арылғ ан азық -тү ліктің жә не басқ а қ ұ ндылық тардың қ оғ ам мү шелерінің арасында ә діл бө лінуін сылтау етіп, тұ рпайы тең дікті орнату, елдің ынтасын жойды, социализм экономикада, басқ а да салаларда артта қ алды. Олар қ оғ амдық прогрестің ұ зақ сипаты бар, ал қ азіргі замандағ ы кү рделі капиталистік жү йелердің дамуы қ ысқ а болады деп санады.

Марксизм теориясына қ азіргі замандағ ы сыни пікірлер:

1. Езуші таптың жойылуы, социализмнің орнауы қ анаудан қ арапайым халық ты толық қ ұ тқ армады, енді қ анауды мемлекет жү ргізетін болды.

2. Қ оғ амдық меншіктің мә нін халық тү сінбеді. Олардың меншікке немқ ұ райлы қ арауын ө кімет басындағ ылар пайдаланып, қ оғ амдық меншікті жасырын иемдену жолдарын мең герді.

3. Тоталитарлық социализм ө зінің негізінде ө тірік ақ парат беруге, қ оғ амдық мешікті талан-таражғ а салуғ а мү мкіндік берді.

4. Ә рбір басшы ө з басының бү гінгі жайын ойлады, байып қ алуғ а тырысты, себебі оның ертең і белгісіз болды.

Ө мір философиясының ө кілі ─ А.Шопенгауэр, «Ү рей метафизикасын» пайымдаушылардың бірі.

А.Шопенгауэр дә улетті саудагер семьясында дү ниеге келді. Ө зінің ө мірінде коммерция, медицина, кейін философиямен шұ ғ ылданды. Ол Берлин университетінде приват-доцент болып орналасқ ан соң, ә йгілі Гегельмен бақ таластырды. Шопенгауэр Гегельдің сабақ кестесін қ арай отырып, сол уақ ытқ а ө з сабағ ын қ ояды. Ә рине, студенттер дә рісті Гегельден тың дады. Осының салдарынан ол оқ ытушылық ты тастап, философиямен ө з бетінше шұ ғ ылданды. Тірі кезінде танылмай, атаусыз қ алса да, ө лген соң кенеттен аты ә йгілі болды.

Ол ө зінің «Дү ние ерік пен елес ретінде» атты ең бегінде Канттың кө зқ арасын жалғ астырды. Шопенгауэрдің пікірінше: «Дү ниеде негіз де, ақ ыл–ой да жоқ, тек қ ана «ерік» бар. «Еріктің» мә ні кең, оны адамның жаны емес, табиғ аттағ ы, қ оғ амдағ ы «ұ мытылыс» деп санайды. Мысалы, жануарлар дү ниесіндегі «ұ мтылыс» ө мірін сақ тап қ алу талабы, физикалық дү ниеде «ө зіне тарту - тартылыс» бар, ал қ оғ амда мемлекеттің, нә сілдің, халық тың жә не адамдардың «еркі» бар - ол ө мір сү ру. Бұ л ерік кө мескі болғ андық тан, ақ ыл-ой да, мақ саты да жоқ, яғ ни иррационалды.

«Ерік» ─ дү ниедегі барлық процестер мен қ ұ былыстарды негізсіз жә не себепсіз тудырады. Адам дең гейінде «ерік» шектен тыс сезім кү йі – ашу-ызадан уақ ытша естен тану, мансапқ орлық, кекшілдік, жыныстық ұ мтылыс, сү йіспеншілік, делебесінің қ озуы, қ обалжу тү рінде болады. Егер дү ниенің негізі «ерік» ақ ылсыз болса, онда дү ниеде де ақ ыл жоқ. Ғ ылым - дү ние қ ұ былыстарын ақ ыл-ой заң дарымен негіздеуге ұ мтылып, ә рдайым тұ йық қ а тірелді. Техниканың дамуы, адамғ а жақ сылық емес, зиян келтіреді.

Шопенгауэрдің адам тағ дырына, бостандығ ына, қ ажеттілігіне, бақ ытына байланысты кө зқ арасы тү ң ілушілік (пессимистік) сипатта болды. Ө мірдің мә ні - дү ниенің қ айғ ы екенін тү сіну. Ол адамның қ оғ ам заң ын жә не дү ниені танудағ ы ә лсіздігі мен ү мітсіздігін алғ а тартты. Моральдық прогресті, бақ ытты жә не ақ ылғ а сиятын мемлекет қ ұ ру мү мкіндігін жоқ қ а шығ арды. Бұ л идеялар ХІХ-ХХ ғ асырларда экзистенциализм философиясының қ алыптасуына алып келді.

Фридрих Ницше (1844-1900 ж.) қ азіргі батыс философиясындағ ы «Ө мір философиясы» тұ жырымдамасының негізін салушының бірі, оның ә серімен адам жә не оның ө мірі мә селелері терең зерттеле басталды. Ф. Ницше философиясының мақ саты ─ адамғ а ө мірінің мә нін іске асыруына, қ оршағ ан ортағ а бейімделеуіне кө мектесу. Ө мір - философияның ө зегі, дү ниетанушы субъектіге берілген фактілерді тү сіндірудің бір қ ыры. Нақ ты адам ү шін жалғ ыз ақ иқ ат - «ерік». Ол ө мірдің бастауы жә не қ оршағ ан ортағ а қ атынасы болады.

Алғ ашқ ы кезде Ницше Шопенгауэрдің тұ жырымдамасын қ олдап, оны философияның негізгі мә селесі етіп «ерікті» қ ойды, кейіннен Ницше классикалық философияның категориялары - материя мен рухтың орнына, «билікке жету еркін» қ ойып, Шопенгауэрден де алшақ тайды. Ницше ө мірдің мә нін анық тай отырып, оны «билікке жету еркі» - деп есептеді. «Билікке жету еркі» - бұ л қ оғ амдағ ы ө мірдің негізгі мотиві, ол адам табиғ атының ө мір сү ру негізінде бар. Еркектің ә йелге, ақ сақ алдардың жастарғ а билігі, т. б.

Ә дептілік мә селесінде Ницше ниглист (барлық тұ рақ талғ ан қ ұ ндылық тарды жоқ қ а шығ араып, жаң а позитивтілерді ұ сынады). Ол ө з заманының мә дениеті тө мендеп, ыдырап бара жатыр, мораль оны іштей ірітуде деп есептеген. Христиандық діндегі ә дептілік қ ағ иданы, ол моральдың қ ұ лы ретінде кө рсетті. Сондық тан қ ұ ндылық ты қ айта бағ алау мә селелерін кө терді. Біздің заманда «Қ ұ дай ө лді» - деп Ницше жар салды, жаң а дә уірге жаң а қ ұ ндылық жү йесін алып келді. Жаң а адам – «Асқ ан адам» (сверхчеловек), ол ө зін қ оғ амнан, қ ұ қ ық жә не адамгершілік қ ағ идаларынан жоғ ары қ оятын адам. Ол – жылпос, сұ мпайы, алаяқ. Тек «Асқ ан адам» ө мір сү руге қ ұ қ ылы, ә лсіз, кемтарлар ө ле берсін - бұ л ә ділдік Адамды сү юдің алғ ашқ ы ө сиеті осы жә не олардың ө луіне кө мектесу де керек.

Ницшенің «Асқ ан адамы» «жақ сылық пен зұ лымдық тан» жоғ ары тұ рады, ол ешқ андай моральдық, ә дептілік қ ағ идаларымен байланысты емес. Ницше моральдың екі тү рін: мырза мен қ ұ лды кө рсетті. Тек «Асқ ан адам» жаратылысынан аристократ, бә рінен мү лде бос. Ол батыр да немесе Бетховен, Наполеон, Шопенгауэр, Гете секілді Ұ лы адам да емес. Бұ л адамның жаң а тұ қ ымы, ол бұ дан бұ рын дү ниеде болмағ ан. «Асқ ан адам» бір ұ лттан пайда болмайды. Ол адамзат дамуының жемісі, алдымен еуропалық тардан шығ ады. Бұ л жаң а каста адамзаттың келешек мә дениеті мен моралін ө згертеді. Олар халық ү шін ескінің орына, жаң а миф жасайды.

Ницшенің пікірінше: адам моральдан, ең алдымен оның рационалдық бастамасынан туғ ан ұ жымдық элементтерден арылуы керек. Ницше не жақ сы? деген сұ рақ қ а: - адамның билікке деген ұ мтылысы, ө з билігін нығ айтуы, - деп жауап береді. Не жаман? деген сұ рақ қ а - адамның ә лсіздігі, - дү ниеде шындық бар ма? деген сұ рақ қ а - шындық та, ә ділдік те жоқ – дейді.

Бізді бағ ындыратын қ олында кү ші болса, онда ол адамның істегенінің бә рі шын. Ницше еркі жоғ ары, қ олынан іс келетін адамғ а табынуды уағ ыздайды. Осы ілім кейін Гитлер ө кіметінің мемлекеттік идеологиясымен, философиясына айналды: ө кіметті басқ ару ү шін дана болудың қ ажеті жоқ, тек ерік пен кү ш болса болды. Ницше ұ раны - «қ орқ ынышты ө мір сү р». Ницше ә дептілікті релятивтік тү рде тү сінді, ә лсіздерге не жақ ын болса, кү штілерге сол жаман болады деді.

Позитивизм (Positivism - дұ рыс пікір) – оның негізін қ алаушы француз философы Огюст Конт (1798-1857 жж.). Позитивизм - ғ ылым негізіндегі білім, ғ ылыми ақ иқ ат, позитивтік дү ние кө рінісіне сә йкес болу деп, философиялық зерттеудің танымдық маң ызын теріске шығ аратын бағ ыт. Оның тарихи кезең дері мен ө кілдері:

Бірінші - классикалық кезең. 1830 ж - ХІХ ғ. аяғ ы. О. Конт, Дж. С.Милль.

Екінші – эмпириокритицизм немесе махизм кезең і ХІХ ғ. аяғ ы – ХХ ғ басы. Э. Мах, Р. Авенариус.

Ү шінші – неопозитивизм немесе логикалық позитивизм. 1920─ 1960 ж. Л. Витгенштейн, Б. Рассел, М. Шлик, Карнап.

Постпозитивизм (лингвистикалық, аналитикалық философия) – 1960─ 1970 жж. – қ азіргі кезең ге дейін.

Конттың пікірінше, «Метафизика», яғ ни философия, тиянақ сыз білім қ ұ ратындық тан ғ ылымның даму барысында қ ойылғ ан сұ рақ тарғ а жауап бере алмайды. Ол танымдық ілімді ү ш сатыда кө рсетеді. 1. Теологиялық (діни) - діннің ү стемдігі, дү ниедегі қ ұ былыстарды сырт кү штер, қ ияли қ имылдар арқ ылы тү сіндіреді. 2. Метафизикалық - философиялық ілімнің ү стемдігі, табиғ атты абстрактылы (мә ні мен себебін) тү сіндіреді. 3. Позитивтік - ең жоғ ары сатысы. Бұ л сатыда жоғ арғ ы екеуі жоқ қ а шығ арылады. Позитивтік немесе дұ рыс пікір барлық қ ұ былысты ғ ылыми жолмен тү сіндіреді. Конт эмпирикалық ғ ылымғ а, тә жірибеге сү йенеді. Сондық тан философиясының зерттеуге байланысты ақ иқ ат ө зіндік пә ні жоқ. Оның мақ саты ─ арнаулы ғ ылымдардың нә тижесін қ ортындылау; ә рбір ғ ылымның пайдалы ә рі пайдасыз жағ ы бар, тек пайдалысын қ абылдап, пайдасызынан арылу. Ол, француз революциясының теориясы болғ ан француз материализмінен бас тартып, идеализм жолына тү седі.

Позитивизмнің келесі сатысы – эмпириокритицизм. Ол позитивизмге қ арағ анда шындық тан алшақ тұ рады. Позитивизм нақ ты ғ ылымды зерттеуді ұ сынса, эмпириокритицизм ─ біздің сезімнен тыс ешнә рсе жоқ, барлық дү ние біздің сезіміміздің жиынтығ ы деп қ орытындылайды. Сө йтіп, объективтік ө мірді субъективтік ө мірге айналдырды. Эрнст Мах (1836-1916 жж) физик, ә рі физиолог, эмпириокритицизмнің ө кілі. Субъективтік идеалист. Дү ние менің санама байланысты - оны мен қ айдан білемін? Махтың пікірінше: «қ ұ былыстар мағ ан ә сер еткен жоқ, оны менің сезімдерім тудырды». Оны «тү йсіктер кешені» деп атады, олар менің ғ ана емес, барлық «адамдардың сезіміне байланысты». «Ағ аш, стол, ү й» менің денемнен тыс ө здігінен ө мір сү реді, бірақ біз оны психологиялық қ абілет арқ ылы қ абылдаймыз дейді.

Екінші ө кілі Рихард Авенариус (1843-1896).Оның пікірінше, ә ртү рлі болмыс ө зінің сапасы жағ ынан сезім ретінде, ә ртү рлігі жағ ынан қ озғ алыс ретінде ойғ а келеді. Авенариустың «ойды ү немдеу» деген қ ағ идасы бойынша, ойлап тү біне жете алмайтын «материя» сияқ ты ұ ғ ымнан бас тарту керек. Оны біріншіден, сезім элементтеріне бө лшектеу қ ажет, сонда бә рі де ө з орнына келеді. Екіншіден, біз заттың ө зін емес, тү йсіктер жиынтығ ын қ абылдағ андық тан, заттың бар-жоғ ына кө ң іл бө лмеуіміз жә не оғ ан екінші рет ой энергиясын жұ мсамауымыз керек дейді. Махтың танымды тү йсікпен шектейтін идеалистік эмпиризмі сыннан ө те алмағ андық тан, ХХ ғ асырда оның орнына неопозитивизм ағ ымы келді.

Неотомизм – ХІХ ғ асырдың 70 жылдары пайда болғ ан, ә сері ү лкен діни – философиялық мектептердің бірі. Ф. Аквинский ілімінің негізінде сенім мен ақ ыл-ойдың ү йлесімділігіне жә не сенім ақ иқ атының алғ ышартылығ ына жү гінеді. Ватикан шіркеуінің теориялық басты қ аруы. Ол философияда христиан дінінің дә стү рін, догмалық идеялары мен теорияларын сипаттайды. Неотомизмнің кө рнекті ө кілдері: Жак Маритен, Этьен Жильсон т. б. Томизмнің негізгі мә селесі - қ ұ дайдың болмысын дә лелдеп, дү ниедегі орнын анық тау болса, ал неотомистер оны адам болмысы мә селесімен толық тырды. Олар қ азіргі заманның жаратылыстану теорияларын тү сіндірумен шұ ғ ылданды, кейде ө зіндік жемісті идеялар айтты. Соның бірі ─ Тейяр де Шарден ә лемнің эволюциясы туралы ойлары.

Неотомизмнің орталық мә селесі ─ Қ ұ дай. Діни ілімде қ ұ дай мә ң гі жә не шексіз, діни философияның міндеті осы тұ рақ ты ақ иқ атты ашу. Бірақ ХІХ-ХХ ғ асырда адамдардың ө мір сү ру жағ дайлары ө згеріп, олардың тү сінігі ғ ылыми білімдерге сү йене бастады, осығ ан байланысты діни философияның міндеті кү рделенеді. Діннің негізі болып келетін догматтарғ а сенуді сақ тау мен оларды жаң аша тү сіндірудің қ ажеттігі арасында қ айшылық тар кө бейіп, діни идеология тиянақ сыз кү йге тү сті.

Неотомизмнің басты мә селесі - адам, оның ө зінің «Менін» іздеп, қ айталанбайтын рухын ө згертуге, жаң артуғ а ұ мтылуы. Олар адам мә селесін этикамен байланыстырады. Кейінгі кездерде діни философия адамдағ ы жақ сылық тың мә нін тү сіндіруге белсенді кү ресуде. Олар адамзаттық қ ұ ндылық тарды қ орғ айды: ядролық қ аруғ а қ арсылық білдіреді, экологиялық мә селелерді шешу мә селесін кө тереді. Неотомизм ғ ылымды жоқ қ а шығ армайды, бірақ ғ ылым ө зінің даму барысында адамзатқ а тигізіп отырғ ан зияндығ ын сынайды. Осығ ан орай католицизмнің кейбір батыс Еуропа елдеріндегі жә не Латын Америкасындағ ы ық палының кү штілігі, Ватиканның материалдық қ аражат мү мкіндігі, зор байлығ ының болуын сақ тап отыр.

Персонализм (лат. Perona - тұ лғ а) ─ діни философиясындағ ы маң ызды ағ ымының бірі. Адамды қ ұ дайдың жаратуынан пайда болғ ан, жер бетіндегі рухани қ ұ ндылық тың жоғ арғ ы мә ні деп санайды. Персонализм адамды «жеке дербес индивид» ретінде қ арау тә жірбиесіне қ арсылық барысында пайда болды. Олар адамды тұ тастық қ ұ рамындағ ы қ ұ былыс, жан - жақ ты жетілген жоғ арғ ы қ ұ ндылық деп санайды. Оның ө мірінің мә ні, қ ұ даймен бірігуі болып есептелінеді. Персонализм бағ ытын Н. А. Бердяев, Л. Н. Шестов, Н. О. Лосский, Америкада Б. Боун жә не Дж. Мунье, Ж. Лакруа, П. Ландсберг, т. б. дамытып отырды..